Ospa wietrzna to popularna choroba wieku dziecięcego. Zwykle ma łagodny przebieg, ale jeśli pojawiają się powikłania po ospie, to zazwyczaj są poważne.
Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną, potocznie nazywaną wiatrówką. Zaliczana jest do chorób wieku dziecięcego, gdyż ok. 75% przypadków jej występowania odnosi się do dzieci w wieku do 9 lat, choć może dotyczyć również młodzieży oraz osób dorosłych. Wywołuje ją wirus VZV, czyli wirus ospy wietrznej i półpaśca (varicella-zoster virus). Jest jedną z najbardziej zaraźliwych chorób zakaźnych. Źródłem infekcji jest chory na ospę wietrzną, rzadziej na półpasiec. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową przez bezpośredni kontakt – nawet na kilkadziesiąt metrów przy udziale wiatru, stąd jej potoczna nazwa. Rozwój wirusa trwa dość długo, ponieważ pierwsze objawy pojawiają się najczęściej dopiero po około 2, a nawet 3 tygodniach od zakażenia. Co ciekawe, osoba chora zaraża już kilka dni przed pojawieniem się objawów, a więc będąc jeszcze nieświadoma choroby. Zarażanie trwa do zaschnięcia i odpadnięcia strupków. Po przebyciu zakażenia pierwotnego wirus przechodzi w stan utajenia, a jego reaktywacja nazywana jest półpaścem.
Objawy
1–2 dni przed pojawieniem się wysypki (osutki) występują objawy grypopodobne – gorączka, złe samopoczucie, ból głowy i mięśni, zapalenie gardła, nieżyt nosa, pogorszenie łaknienia, czasem ból brzucha, powiększenie węzłów chłonnych. Temperatura może urosnąć nawet do 39–40°C (zwykle w ciągu 4 pierwszych dni wysypki). Następnie pojawia się swędząca osutka pęcherzykowa – początkowo rumieniowe plamki, potem grudki o średnicy 5–10 mm, na których uwidaczniają się niewielkie pęcherzyki wypełnione przejrzystym, a potem mętnym płynem. Po 2–3 dniach powstają krostki, zasychające w strupki po kolejnych 3–4 dniach. Po odpadnięciu strupków przemijające drobne blizny i przebarwienia, ustępują bez śladu w postaciach niepowikłanych. W stanach zaburzonej odporności mogą pojawić się groźne powikłania, np. wykwitu krwotoczne, ropne zakażenie skóry, róża i ropowica, zapalenie płuc i półpasiec oraz powikłania obejmujące ośrodkowy układ nerwowy m.in. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Wysypka pojawia się na głowie (także owłosionej) i tułowiu, następnie na ramionach, na końcu na kończynach dolnych; rzadziej na wewnętrznych częściach dłoni i na spodniej stronie stóp. Może również pojawić się w jamie ustnej i nosie. Krostki pojawiają się na ciele w kilku rzutach; ich liczba może sięgać nawet 500. U dorosłych ospa pojawia się stosunkowo rzadko. Jednak jej przebieg jest dużo cięższy i częściej prowadzi do pojawienia się poważnych powikłań, jak np. zapalenia opon mózgowych, wątroby, stawów, nerek lub mięśnia sercowego.
Leczenie
Ospę wietrzną u dzieci z prawidłową odpornością i w łagodnym przebiegu choroby leczy się przede wszystkim objawowo. Choremu podawane są leki przeciwgorączkowe, przeciwświądowe i przeciwbólowe. W razie powikłań wywołanych zakażeniem VZV, ciężkiego przebiegu ospy lub w grupach ryzyka powikłań włącza się również leki przeciwwirusowe. Zalecany jest odpoczynek, pozostanie w domu, a najlepiej w łóżku. W każdym przypadku wskazana jest częsta kąpiel (prysznic) – woda lekko chłodna, jednak nie powinna trwać zbyt długo, tak aby strupki nie uległy rozmoczeniu. Po kąpieli ciało należy delikatnie osuszyć ręcznikiem.
Najbardziej uciążliwym objawem jest swędząca wysypka. Aby złagodzić jej dokuczliwość podaje się leki przeciwświądowe doustne lub miejscowe. Na zmiany należy stosować środki o działaniu miejscowo znieczulającym, ściągającym i wysuszającym, występujące pod różnymi postaciami, np. maści, kremu lub pudru. Najlepszym rozwiązaniem są preparaty, których składnikiem jest substancja znieczulająca, pozwalająca złagodzić nieprzyjemny objaw świądu, np. benzokaina (anestezyna) lub mentol, a substancjami pomocniczymi tlenek cynku, glicerol, etanol. Benzokaina i mentol zapewniają długotrwałe działanie kojące i uśmierzające świąd, łagodzą stany zapalne, obrzęki i odczyny alergiczne (benzokaina wskutek porażenia nerwów czuciowych, mentol wskutek miejscowego rozszerzenia naczyń krwionośnych i wywołaniu efektu oziębienia). Tlenek cynku łagodzi objawy stanów zapalnych skóry, wykazuje właściwości osłaniające, ściągające oraz antyseptyczne. Ważne, aby takie środki stosować szczególnie u małych dzieci, które nie rozumieją, że nie powinny drapać krostek, gdyż ich rozdrapanie może prowadzić do nadkażenia bakteryjnego i pojawienia się trudno gojących się ran i w następstwie – szpecących blizn. W celu łagodzenia świądu w jamie ustnej lekarze zalecają podawanie chłodnych półpłynnych pokarmów; pomóc mogą również lody. Chory powinien przebywać w chłodnym pomieszczeniu, być ubrany w wygodne, bawełniane ubranie i często je zmieniać.
Szczepienia
Szczepionka przeciw ospie wietrznej jest bezpieczna i dobrze tolerowana, rzadko wywołuje niepożądane odczyny poszczepienne. Szczepienie zabezpiecza przed objawami i powikłaniami ospy wietrznej na całe życie. Jej skuteczność jest bardzo wysoka, przekracza 95%. Szczepionka jest zalecana wszystkim dzieciom i dorosłym, którzy nie chorowali na ospę wietrzną i nie zostali wcześniej zaszczepieni. Przechorowanie ospy wietrznej daje odporność i dziecko takie już więcej nie zachoruje. Warto jednak wiedzieć, że w organizmie pozostaje uśpiony wirus, który w dorosłym życiu może spowodować rozwój półpaśca. Dlatego m.in. zaleca się szczepienia. Na rynku dostępna jest szczepionka zawierająca żywe wirusy ospy wietrznej, ale tak osłabione i zmodyfikowane (atenuowane), że nie wywołują u zdrowych dzieci choroby, a jedynie stymulują ich odporność.
Szczepionkę można podawać u zdrowych dzieci od 9. miesiąca życia (najlepiej po 12. m.ż.) –dwie dawki szczepionki w odstępie 6–8 tygodni (optymalnie 3 miesiące). Osobom, które dotychczas zostały zaszczepione jedną dawką szczepionki i nie zachorowały na ospę wietrzną, powinno się podać drugą dawkę. Szczepienie przeciw ospie wietrznej zapobiega również zachorowaniu lub znacznie łagodzi przebieg choroby, jeżeli zostanie wykonane w ciągu 3, a nawet do 5 dni po kontakcie z osobą chorą na ospę.
Osób z obniżoną odpornością nie powinno się szczepić. Jednak powinno się je chronić pośrednio poprzez szczepienie zdrowych osób, które nie chorowały, a pozostają z nimi w bliskim kontakcie.
Szczepionkę przeciw ospie wietrznej podaje się podskórnie. Może być podawana razem z innymi szczepionkami np. ze szczepionką przeciw odrze, śwince i różyczce (szczepionka MMR) w osobne miejsca. Przed zaszczepieniem potrzebna jest kwalifikacja przez lekarza, który nie stwierdzi przeciwwskazań.
