Zaparcia to wyjątkowo popularna dolegliwość. Dotyczy wielu osób, bez względu na wiek. Mimo iż przyczyn zaparć jest sporo, głównym winowajcą są niewątpliwie nasze nawyki.
Zaparcia, czasem nazywane zatwardzeniem lub obstrukcją, to zbyt długie zaleganie treści jelitowej w przewodzie pokarmowym lub też trudności z wypróżnianiem. Im dłużej treść leży w jelitach, tym bardziej jest zwarta (pochłania wodę), a kał – gdy w końcu uda się go wydalić – jest twardy i bobkowaty. Zaparcia mogą być skutkiem przejściowych dolegliwości lub nagłych zmian, a także poważnych schorzeń. Nie należy ich więc lekceważyć. Niektórzy z nas wypróżniają się dwa lub nawet trzy razy na dobę. Nie ma w tym niczego nieprawidłowego. Raz dziennie również nie powinno budzić niepokoju. Jeśli kał ma odpowiednią konsystencję, kolor, a dana osoba nie odczuwa dyskomfortu związanego z wypróżnianiem, nie należy martwić się stolcem wydalanym nieco rzadziej (np. 3 razy w tygodniu). Jednak mniej niż 3 wypróżnienia na tydzień to znak, że coś może być nie tak. Trzeba wtedy koniecznie udać się do lekarza. Przesłanką do wizyty w przychodni powinny być też jakiekolwiek dolegliwości towarzyszące defekacji.
Zaparcie nie jedno ma imię…
Zaparcia można podzielić na trzy grupy: towarzyszące schorzeniom podstawowym, zaparcia z powodu zmian patologicznych jelit oraz zaparcia przewlekłe – nawykowe. Pierwsza grupa zaparć może być objawem towarzyszącym stanom zapalnym w obrębie kobiecych narządów płciowych, stanom pooperacyjnym, po przebytych kolkach wątrobowych i nerkowych. Ten rodzaj zaparć może występować także w okresie ciąży i połogu, podczas długotrwałego leżenia w łóżku, a nawet być efektem silnych napięć emocjonalnych. Ustępują po usunięciu przyczyny lub po zażyciu leków przeczyszczających. Druga grupa zaparć jest efektem zmian organicznych w jelitach i często występuje na przemian z biegunkami. W stolcu często obserwuje się ślady krwi i śluzu. Ten typ zaparć wymaga starannej i szybkiej diagnozy. Zaparcia nawykowe spowodowane są zaburzeniami napięcia mięśni układu mięśniowo-nerwowego. Ich przyczynę stanowi niewłaściwy sposób odżywiania się, siedzący tryb życia, hamowanie wypróżnień oraz stosowanie lub nadużywanie niektórych leków, np. środków przeczyszczających. W tej grupie wyróżnia się następujące postacie: atoniczną, spastyczną i odbytniczą.
Objawy
Zaparcia zwykle zauważamy od razu, ponieważ to bardzo nieprzyjemna dolegliwość. Najbardziej dokuczliwe objawy to: uczucie pełności w jamie brzusznej, odbijanie, brak łaknienia, wzdęcia, oddawanie gazów. Często zdarzają się też bóle i zawroty głowy, apatia, ogólne osłabienie. W zaparciach atonicznych obserwuje się wiotkie powłoki brzuszne na skutek osłabienia mięśni tkanki brzusznej, zmniejszenie napięcia ścian jelit i zahamowanie perystaltyki, przy czym jelito grube jest wypełnione kałem. W postaci spastycznej dominują bolesne kurcze mięśni okrężnych jelit, krótkotrwałe i silne, które ustępują po oddaniu gazów. Nadmierne skurcze powodują utrudnienie przesuwania się treści pokarmowej, towarzyszą im wzdęcia brzucha. Kał ma postać „bobków owczych”. Postać odbytnicza zaparcia rzadko wywołuje dolegliwości ogólne. Cechą charakterystyczną jest rzadkie oddawanie stolca w dużych ilościach. Osoby cierpiącym na zaparcia mogą odczuwać zawroty głowy oraz gorączkę.
Przyczyny
Zaparcia są wywoływane przez 3 czynniki: zaburzenia czynności ruchowych jelit, osłabienie potrzeby wydalania kału i zmiany budowy jelit oraz narządów je otaczających. Zaburzenia motoryki jelit powodowane są przez złą dietę, zwykle pozbawioną odpowiedniej ilości błonnika i różnorodne czynniki stresogenne. Osłabienie potrzeby wypróżniania spowodowane jest pośpiechem, późnym wstawaniem, pracą zmianową, częstymi zmianami warunków życia, nawykowym wstrzymywania kału. Zmiana ukrwienia narządów otaczających jelito grube na skutek arteriosklerozy i innych schorzeń naczyń krwionośnych jest przyczyną większości zaparć u osób w podeszłym wieku.
Diagnostyka zaparć polega na wykryciu przyczyn powstawania. Ponadto:
- przyjmowanie niewystarczającej ilości płynów,
- mała aktywność fizyczna,
- celowe unikanie wizyt w toalecie (tzw. zaparcie nawykowe, często zdarza się u dzieci),
- niektóre leki (warto sprawdzić w ulotce, czy dany lek nie wywołuje zaparć),
- cukrzyca, hemoroidy, przepuklina.
Jak sobie radzić z zatwardzeniem?
Osoby cierpiące na zaparcia powinny niezwłocznie zmienić swoje nawyki żywieniowe, unikać tłustych, kalorycznych potraw, a czekoladę, ciasta czy białe pieczywo zastąpić produktami bogatymi w błonnik, takimi jak warzywa, owoce, kasze i pieczywo gruboziarniste. Błonnik wpływa na normalizację pracy układu pokarmowego, reguluje rytm wypróżnień poprzez zwiększanie mas kałowych oraz przyspieszenie pracy jelit. Ważne jest też odpowiednie zestawianie ze sobą różnych pokarmów. Wiadomo, że głównymi składnikami odżywczymi produktów spożywczych są białko, tłuszcz, cukier i skrobia. Jeśli proporcje pomiędzy tymi składnikami w jednym posiłku są nieodpowiednie, może dojść do zaburzeń trawienia. Codzienne stałe pory posiłków oraz powolne i dokładne żucie pokarmu także zapobiegną powstawaniu zaparć. Ponadto powinno się dostarczać do organizmu 2–3 litry płynów dziennie. Aktywność fizyczna również sprzyja regularnemu wypróżnieniu, ponieważ ćwicząc przy okazji „masujemy” jelita i ułatwiamy ruchy robaczkowe. To bardzo sprzyja prawidłowemu trawieniu i przechodzeniu pokarmu w dół przewodu pokarmowego – do miejsca, gdzie resztki i toksyny mogą zostać usunięte z organizmu.
Jeśli powyższe metody nie pomagają, lekarz może zalecić środki farmakologiczne – preparaty na przeczyszczenie. Zwiększają one ilość wody w zawartości jelit, przez co stolec staje się bardziej miękki, a wypróżnienia łatwiejsze. Można je zażywać tylko sporadycznie, ponieważ używane regularnie upośledzają czynności jelit, które się do nich przyzwyczajają i tym samym „rozleniwiają”. Bez stałych i na ogół coraz większych dawek środków przeczyszczających jelita nie chcą pracować i wydalać resztek pokarmowych. Do środków przeczyszczających należą te pochodzące z roślin, jak np. wyciągi z korzenia rzewienia doskonały na zaparcia.
