Cukrzyca to choroba metaboliczna, charakteryzująca się zbyt wysokim poziomem cukru we krwi wynikającym z defektów wydzielania i działania insuliny. Nierozpoznana prowadzi do wielu groźnych powikłań.
Przewlekłej hiperglikemii towarzyszy uszkodzenie, dysfunkcja lub niewydolność narządów, zwłaszcza wzroku, nerek, włókien nerwowych, serca i naczyń krwionośnych.
Zespół stopy cukrzycowej stanowi późne powikłanie cukrzycy. Dotyczy kończyny dolnej, zwłaszcza stopy. Zmianami objęte są również następujące struktury:
- naczynia – zmiany o typie miażdżycowym prowadzące do niedokrwienia stopy;
- nerwy – obecność neuropatii czuciowej (zaburzenia odczuwania bólu, dotyku, temperatury i wibracji), obecność neuropatii ruchowej (zaniki mięśniowe, przykurcze), obecność neuropatii autonomicznej (przetoki tętniczo-żylne);
- skóra – zaburzenia ciepłoty, sprężystości, zmiany troficzne (np. przebarwienia, ścieńczenia skóry), brak owłosienia, modzele, owrzodzenia;
- mięśnie – zaniki mięśniowe, przykurcze, usztywnienie w stawach;
- kości (osteoporoza).
Stopy chorego na cukrzycę są narażone na wszelkiego rodzaju urazy, skaleczenia, oparzenia, które stają się źródłem infekcji. Powodem tego są zaburzenia odczuwania bólu i temperatury, wynikłe z uszkodzenia nerwów w obrębie kończyn dolnych. Nieprawidłowe ukrwienie spowodowane zwężeniem, a nawet niedrożnością tętnic kończyn dolnych bardzo utrudnia gojenie rany. Niepodjęcie w porę właściwego leczenia może doprowadzić do gangreny (zgorzeli) stopy, a nawet jej amputacji.
Przyczyny
Do czynników usposabiających powstanie zespołu stopy cukrzycowej należą m.in.: wysokie ciśnienie wewnętrzne lub zewnętrzne stopy, zaburzenia ukrwienia stopy, objawy chromania przestankowego, obecność innych powikłań cukrzycy, neuropatia układu sercowo-naczyniowego – wielokrotnie wyprzedza pojawienie się zespołu stopy cukrzycowej, brak edukacji – zła higiena, źle dobrane obuwie, złe warunki socjalne chorego, palenie papierosów, zaburzenia lipidowe, współistnienie obrzęków kończyn dolnych np. pochodzenia krążeniowego, żylnego. Do najczęstszych przyczyn występowania objawów zespołu stopy cukrzycowej należą: niedokrwienie zależne od miażdżycy i mikroangiopatii, neuropatia stopy, wpływ zakażenia, czynnik mechaniczny (miejscowy nacisk na stopę). Ze względu na uszkodzenia stóp u chorych na cukrzycę rozróżniamy: zespół stopy cukrzycowej niedokrwiennej, neuropatycznej i mieszanej. W obrębie wszystkich rodzajów zespołu stopy cukrzycowej istotną rolę, zmieniającą leczenie i rokowanie ma zakażenie, a także bezpośredni wpływ metaboliczny cukrzycy.
Leczenie, opatrunki
Obejmuje leczenie farmakologiczne i zabiegi poszerzenia i udrożnienia zwężonego naczynia krwionośnego (rewaskularyzacja), poprzez zastosowanie angioplastyki lub rekonstrukcji naczyniowych. Postępowanie zachowawcze zaleca się, gdy owrzodzenie jest niewielkie i powierzchowne oraz pojawiło się w ciągu ostatniego miesiąca, a także w przypadku jeśli zabiegi chirurgii rekonstrukcyjnej są niewykonalne lub niemożliwe do przeprowadzenia z powodu występowania powikłań sercowo-naczyniowych lub chorób naczyń mózgowych.
Ważnym elementem leczenia stopy cukrzycowej jest dobór odpowiednich opatrunków, które z jednej strony pobudzają proces gojenia, a z drugiej zapewniają efektywną ochronę delikatnych struktur rany przed uszkodzeniem. Ich zasadniczą funkcją jest zapewnienie wilgotnego środowiska stymulującego naturalne procesy gojenia. Do tej grupy zalicza się opatrunki hydrożelowe. Magazynują znaczną ilość wody (>90%), a dzięki właściwościom hydrofilowym zapewniają intensywne nawilżenie i nawodnienie suchej rany, powodując rozpuszczenie strupa i jednocześnie wspomagając procesy zachodzące w ranie.
Preparatami szczególnie polecanymi przez specjalistów są opatrunki zawierające srebro TIAB. Opatrunki ze srebrem stanowią nowoczesną grupę opatrunków aktywnych, stosowanych w miejscowym zachowawczym leczeniu ran o różnym podłożu przyczynowym. Silne działanie bakteriobójcze i wirusobójcze w połączeniu z zaawansowaną technologią samych opatrunków powoduje, że są one polecane zwłaszcza w przypadku ran powikłanych i zakażonych. Srebro TIAB jest aktywnym składnikiem produktów dostępnych w aptekach w formie suchego sprayu oraz 2% kremu na rany cięte, oparzenia I i II stopnia, ukąszenia oraz rany trudno gojące, tj. owrzodzenia podudzi, odleżyny, stopa cukrzycowa. Preparaty te można stosować u małych dzieci.
Higiena stóp
Podstawą profilaktyki stopy cukrzycowej jest odpowiednia pielęgnacja stóp.
- Woda do mycia stóp nie może być wyższa niż 37°C.
- Czas mycia stóp nie powinien przekraczać 5 minut.
- Do mycia należy stosować łagodne mydło (np. hipoalergiczne lub szare mydło) i miękką gąbkę (po umyciu stóp należy ją wypłukać i wysuszyć).
- Istotny jest kierunek mycia – od palców do góry, okrężnymi ruchami.
Po umyciu trzeba dokładnie osuszyć stopy miękkim ręcznikiem, uwzględniając przestrzenie między palcami, następnie posmarować je kremem lub maścią zaleconą przez lekarza – nie smaruje się przestrzeni między palcami, owrzodzeń i zranień! Nie wolno też przekłuwać samemu pęcherzy, stosować preparatów na odciski ani naklejać plastra bezpośrednio na skórę.
W celu zapewnienia stopom większej ochrony można skorzystać z dostępnych w aptece tzw. skarpet antyuciskowych. Są one wykonane w taki sposób, aby nie zmniejszać dopływu krwi do stopy, czego nie zapewniają zwykłe skarpety. Ma to szczególnie duże znaczenie u cierpiących na cukrzycę, ponieważ – jak wiemy – choroba ta upośledza drożność naczyń krwionośnych
Obuwie
Duże znaczenie ma dobór odpowiedniego obuwia – powinno być dostosowane do stopy. W większości przypadków wystarczające jest gotowe, głębokie obuwie chroniące brzegi stopy, a przy znacznych deformacjach – obuwie specjalistyczne, wykonane na zamówienie. W przypadku małego, niegroźnie wyglądającego uszkodzenia stopy, bez stwierdzanego tętna, gdy efekty miesięcznej terapii zachowawczej nie są widoczne, powinno się rozważyć wykonanie arteriografii i zabiegu rewskularyzacyjnego. Jeśli istnieje znaczne niedokrwienie, pacjent powinien być skierowany do szpitala w znacznie wcześniejszym okresie choroby.
