Prawidłowe stężenie cukru we krwi jest warunkiem niezbędnym dla właściwego funkcjonowania organizmu. U zdrowego człowieka na czczo, co najmniej 8 godzin po posiłku, to od 70 do 99 mg/dl.
Jeśli mierzymy cukier o dowolnej porze dnia, po jedzeniu czy wypiciu czegoś słodkiego, to jego poziom może być o wiele wyższy, ale nie powinien przekroczyć 200 mg/dl. Badanie poziomu cukru we krwi (glikemii) wykonuje się przede wszystkim w diagnostyce cukrzycy, ale stężenie glukozy (cukru) powinny kontrolować również osoby zdrowe. Poziom glukozy we krwi powinno się badać:
- jako element rutynowych badań laboratoryjnych, szczególnie osoby obarczone ryzykiem wystąpienia cukrzycy lub z nadwagą lub powyżej 40. roku życia;
- kiedy pojawiają się objawy hiperglikemii (przecukrzenia) lub hipoglikemii (niedocukrzenia);
- w celu ustalenia, czy poziom cukru mieści się w zakresie normy;
- w trakcie ciąży – między 24. a 28. tygodniem w celu wykrycia ewentualnej cukrzycy ciążowej;
- jeżeli chorujemy na cukrzycę – kilkakrotnie w ciągu dnia, w celu monitorowania poziomu cukru we krwi;
- przynajmniej raz na rok (dotyczy to każdego człowieka).
W utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy we krwi kluczową rolę odgrywają: insulina – główny czynnik hipoglikemizujący oraz hormony podwyższające poziom cukru we krwi – glukagon, kortyzol, adrenalina i hormon wzrostu. Stan, w którym dochodzi do spadku stężenia poziomu glukozy poniżej dolnej granicy normy wiekowej, nazywamy hipoglikemią.
Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie
Jest stanem charakterystycznym dla cukrzycy, ale hipoglikemii mogą doświadczyć również osoby niebędące cukrzykami, mówimy wówczas o hipoglikemii reaktywnej. Zgodnie z definicją Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego hipoglikemia to stan, gdy stężenie glukozy we krwi osiągnie wartość poniżej 55–70 mg/dl, co prowadzi do zaburzeń w obrębie wielu tkanek i narządów. Przede wszystkim tych, których bilans energetyczny jest oparty głównie na dowozie glukozy. Najlepszym tego przykładem jest mózg. Mózg ludzki nie ma zdolności gromadzenia zapasów glukozy, a dla jego funkcjonowania konieczne jest zapewnienie stabilnego poziomu cukru we krwi.
Przyczyny
Zarówno przyczyny, jak i objawy hipoglikemii zależne są od wieku. Nasilenie dolegliwości zależy również od zdolności przystosowawczych organizmu, a także od możliwości uruchomienia rezerw energetycznych. W wieku rozwojowym, który rozpoczyna się w pierwszych minutach po porodzie i trwa do ukończenia 18 lat, przyczyny spadku poziomu glukozy we krwi są inne niż w grupie osób dorosłych. W okresie noworodkowym, tzn. w pierwszych 28 dniach życia, hipoglikemią zagrożone są przede wszystkim wcześniaki, noworodki z urodzeniową masą ciała poniżej 2500 g, z zaburzeniami oddychania czy infekcją okołoporodową. U dorosłych spadek poziomu glikemii może być spowodowany niehigienicznym trybem życia – np. restrykcyjne diety odchudzające, przedłużone okresy głodu między posiłkami, nadużywanie alkoholu – czy nadmiernym wysiłkiem fizycznym niedostosowanym do aktualnej kondycji. Do hipoglikemii może dochodzić także na skutek występowania chorób przewodu pokarmowego przebiegających z wymiotami i biegunkami.
Objawy
W pierwszych tygodniach i miesiącach życia spadek poziomu cukru we krwi nie daje żadnych typowych objawów. U noworodka czy niemowlęcia możemy mieć do czynienia z apatią, obniżonym napięciem mięśniowym, drżeniem kończyn, brakiem łaknienia czy sennością. Niekiedy dochodzi także do obniżenia temperatury ciała, pojawienia się sinicy, zaburzeń oddychania lub drgawek. U dzieci starszych i osób dorosłych objawy hipoglikemii są bardziej charakterystyczne. Są to: uczucie głodu, senność, bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia i zaburzenia koncentracji. Mogą występować drżenia rąk, wzmożona potliwość czy bladość powłok skórnych. Dość typowa jest także zmiana zachowania. Osoby, u których powtarzają się przedłużone stany niedocukrzenia często bywają roztargnione, miewają problemy z koncentracją, są wybuchowe i drażliwe.
Glukoza na ratunek!
Leczenie stanów hipoglikemicznych powinno być dwukierunkowe: objawowe i przyczynowe. W sytuacji, kiedy występują objawy niedocukrzenia, należy niezwłocznie podjąć działania zmierzające do podwyższenia cukru we krwi. W tym celu zwykle wystarcza podanie glukozy lub innego cukru drogą doustną. Może to być kostka cukru, cukierek lub słodki napój. Dobrym rozwiązaniem jest podanie preparatu specjalnego przeznaczenia medycznego zawierającego glukozę w postaci proszku do przygotowania wodnego roztworu doustnego.
- W przypadku wystąpienia objawów obniżenia się poziomu cukru grożącego hipoglikemią należy jak najszybciej przyjąć 10–20 g glukozy. Ta ilość powoduje wzrost glikemii po ok. 10–20 minutach.
- Jako doustny test tolerancji glukozy (krzywej cukrowej) – po wykonaniu oznaczenia glukozy we krwi na czczo – należy 75 g glukozy rozpuścić w szklance wody (200–300 ml). Roztwór wypić w ciągu 3–5 minut. Następne oznaczenie glukozy wykonuje się po 2 godzinach.
- W stanach wyczerpania, np. po długotrwałym wysiłku fizycznym można przyjąć łyżeczkę do kilku łyżeczek glukozy (5–20 g).
Aby uniknąć wystąpienia ponownego incydentu hipoglikemii, należy spożyć węglowodany złożone, a pomiar cukru powtórzyć po 60 minutach. U chorych leczonych metodą intensywnej insulinoterapii, z zastosowaniem analogów insuliny lub podczas leczenia za pomocą osobistej pompy insulinowej, w przypadku hipoglikemii należy przyjąć 15 g glukozy doustnie i skontrolować cukier po 15 minutach. Jeśli nadal utrzymuje się niska wartość glikemii, to należy powtórzyć podanie glukozy i skontrolować stężenie glukozy po kolejnych 15 minutach (reguła 15/15).
Ponieważ świadomość jest pierwszym i niezbędnym warunkiem do tego, aby móc wcześnie wychwycić każdy problem zdrowotny, szczególnie istotne jest podejmowanie działań edukacyjnych, których celem jest zapoznanie jak najszerszego grona odbiorów z problematyką hipoglikemii.
