Wraz z postępami w wielu dziedzinach takich jak nauki medyczne, wiedza o żywieniu, świadome samoleczenie wsparte fachową poradą wzrosła średnia długość życia. Zmieniły się też czynniki, które decydowały o czasie przeżycia, jak zwalczanie pewnych chorób przez stosowanie antybiotyków, czy szczepienia chroniące przed patogenami.
Obecnie o długości i jakości życia zdają się decydować choroby neurozwyrodnieniowe. Wiążą się one ściśle z wiekiem, co oznacza, że częstość ich występowania w populacji zwiększa się, w miarę jak coraz więcej osób dożywa okresu ryzyka. Wiele z tych chorób prowadzi do rozwoju otępienia. Najczęstszą przyczyną jest choroba Alzheimera, odpowiadająca za 60–80% wszystkich przypadków otępienia. W latach 2000–2014 odsetek zgonów spowodowanych chorobą Alzheimera zwiększył się o 89%. Szacuje się, że na całym świecie liczba osób z otępieniem zwiększy się trzykrotnie w 2050 roku w porównaniem z rokiem 2016, kiedy wynosiła 47 mln.
Niestety brak jest jednoznacznych dowodów naukowych potwierdzających skuteczność leków stosowanych przy pogarszaniu się czynności poznawczych oraz rozwoju otępienia i choroby Alzheimera. Ocena różnorodnych interwencji farmakologicznych z wykorzystaniem leków stosowanych w otępieniu, leków hipotensyjnych, leków przeciwcukrzycowych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, kwasu acetylosalicylowego i leków hipolipemizujących nie potwierdza przydatności żadnego z ocenianych leków jako środka działającego ochronnie na czynności poznawcze.
Inny przegląd badań odnosi się do leków OTC. Uwzględniono w nim kwasy tłuszczowe omega-3, soję, miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), witaminy z grupy B, witaminę D z wapniem, witaminę C i β-karoten oraz suplementy wieloskładnikowe. Autorzy przeglądu stwierdzili, że z powodu dużego odsetka osób przedwcześnie kończących udział w badaniu, krótkiego okresu obserwacji oraz stosowania bardzo różnych wskaźników czynności poznawczych dostępne dane naukowe są niewystarczające, aby zalecać którykolwiek suplement dostępny bez recepty w celu ochrony czynności poznawczych.
Farmakoterapia do pewnego stopnia zawiodła oczekiwania chorych w jesieni życia, ale miejmy nadzieję, że przyszłe badania naukowe doprowadzą do opracowania lepszych strategii zapobiegania pogorszeniu czynności poznawczych i otępieniu. Tymczasem pozostaje stosowanie pewnych aktywności związanych z dobrym stanem zdrowia mózgu. Zalicza się do nich:
- ćwiczenia fizyczne – nie mają one bezpośredniego wpływu na pracę mózgu, ale przyczyniają się do polepszenia ogólnej wydolności organizmu i dotlenienia tkanek;
- trening poznawczy – dostępne dane potwierdzają, że u dorosłych bez zaburzeń poznawczych w starszym wieku trening poprawia funkcjonowanie poznawcze w zakresie trenowanej domeny. W wyniku trwającej 10 lat obserwacji stwierdzono również, że pacjenci objęci badaniem zgłaszali mniejsze pogorszenie w zakresie złożonych czynności życia codziennego niż osoby w grupie kontrolnej. Trening logicznego myślenia i szybkości przetwarzania informacji przyczynił się ponadto do poprawy wyniku w sferach objętych treningiem;
- interwencje złożone – obejmowały postępowanie żywieniowe, program ćwiczeń fizycznych, monitorowanie naczyniowych czynników ryzyka, a obserwacje prowadzono przez 2 lata. Po tym czasie w grupie interwencji złożonej odnotowano większą o 25% poprawę w wynikach testów neuropsychologicznych oceniających określone procesy poznawcze – funkcje wykonawcze, uwagę i szybkość przetwarzania informacji.
W tabeli 1 ujęto najważniejsze, jak się ocenia, czynniki mające wpływ na zachowanie zdrowia mózgu do końca życia.
Tabela 1. Postępowanie wielokierunkowe w prewencji otępienia
| Rodzaj postępowania | Zalecenia |
| Dieta i suplementy | dieta śródziemnomorska i dieta MIND, w razie niedoborów – witaminy B, C, D, E; najlepiej w postaci pokarmów |
| Ćwiczenia fizyczne | regularne ćwiczenia aerobowe |
| Trening poznawczy | nauka nowych umiejętności, uczestnictwo w aktywnościach wymagających zaangażowania czynności poznawczych (np. rozwiązywanie krzyżówek) |
| Utrzymywanie kontaktów społecznych | podtrzymanie aktywności społecznej w aktywnej grupie wsparcia |
| Redukcja ryzyka naczynioruchowego | higiena snu, leczenie nadciśnienia tętniczego, hiperlipidemii, cukrzycy, unikanie palenia, zmniejszenie masy ciała do wskaźnika BMI odpowiedniego dla wieku |
| Inne | leczenie bezdechu sennego, depresji, unikanie hałasu oraz odpowiednie leczenie niedosłuchu, ograniczenie stosowania leków cholinolitycznych, unikanie alkoholu |
dr n. farm. Anna Maciejewska
(źródło: mp.pl)