Choroba stłuszczeniowa wątroby jest jedną z częstszych nieprawidłowości tego narządu, a zarazem jedną z chorób, która dotyczy znacznej części osób w coraz młodszym wieku.
Stłuszczenie wątroby jest efektem nadmiernego nagromadzenia tłuszczów (lipidów) w komórkach wątrobowych (hepatocytach). Do wątroby trafiają tłuszcze z posiłków oraz uwolnione z zapasów w tkance tłuszczowej. W prawidłowo funkcjonującym organizmie pochodzące z tłuszczów kwasy tłuszczowe są spalane i przekształcane w energię w komórkowych „elektrowniach” – mitochondriach. Przy nadmiernej podaży tłuszczów lub zaburzeniach czynności komórki wątrobowej, dowożone do niej kwasy tłuszczowe ulegają nagromadzeniu w komórce. W warunkach prawidłowych tłuszcz stanowi 3–5% masy wątroby, jednak gdy odsetek ten przekracza 5, rozpoznaje się stłuszczenie wątroby. Choroba stłuszczeniowa wątroby dotyczy najczęściej osób z nadwagą i otyłością, a w szczególności z nadmierną ilością tkanki tłuszczowej brzusznej, przez wielu traktowaną z przymrużeniem oka, jako niewinne „sadełko” lub „mięsień piwny”. Jednak badania ostatnich lat wykazały, że tkanka ta jest bardzo aktywna hormonalnie. Z niej uwalniane są cząsteczki (cytokiny) o działaniu pobudzającym procesy zapalne w ustroju. Dlatego otyłość zaostrza przebieg wszystkich schorzeń wątroby. W populacji europejskiej dorosłych częstość występowania stłuszczenia wątroby oceniana jest na 14 do 21%.
Wyróżnia się alkoholową oraz niealkoholową (NAFLD) postać tej choroby. Mimo różnych czynników etiologicznych schorzenia te przebiegają w podobny sposób. Choć uznawane są za względnie łagodne i odwracalne, mogą mieć bardzo niekorzystne rokowanie w postaci włóknienia i marskości narządu.
Czynniki ryzyka
Występowanie NAFLD jest w znacznym stopniu związane z epidemią otyłości, znacznym podwyższeniem cholesterolu lub trójglicerydów we krwi (hiperlipidemia), nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2 i zespołem metabolicznym. Wielu badaczy uznaje obecność cukrzycy i insulinooporności za podstawową przyczynę powstania NAFLD. Do innych czynników, które powodują stłuszczenie wątroby zalicza się leki, wirusy, toksyny oraz choroby o podłożu genetycznym. NAFLD występuje u około 70% pacjentów z rozpoznaną cukrzycą typu 2 oraz u około 70% pacjentów otyłych. W związku z tym, że etiopatogeneza NAFLD nie jest do końca poznana, kluczowe jest prawidłowe rozpoznanie choroby. Wymaga to przeprowadzenia dokładnego wywiadu; konieczne jest wykluczenie nadmiernej konsumpcji alkoholu oraz innych schorzeń wątroby, m.in. wirusowego zapalenia, metabolicznych lub genetycznych chorób wątroby.
Objawy
W większości przypadków stłuszczenie wątroby przebiega bezobjawowo. Uczucie zmęczenia może wynikać z obecności chorób współistniejących, takich jak otyłość lub cukrzyca. Inne nieswoiste dolegliwości, które mogą pojawić się u osób z NAFLD to złe samopoczucie, obniżenie sprawności fizycznej, a czasami psychicznej, zaburzenia snu oraz pobolewania lub dyskomfort (odczucie gniecenia, rozpierania, uczucia ciężaru) w prawym podżebrzu. Niekiedy stwierdza się obecność pajączków naczyniowych, rumień dłoni lub cechy kliniczne nadciśnienia wrotnego. Pacjenci z NAFLD często mają podwyższone stężenie glukozy w surowicy krwi oraz nieprawidłowe parametry profilu lipidowego.
Leczenie
Choć brakuje leków specyficznie działających na to schorzenie, nie oznacza to, że jesteśmy wobec niej bezradni. Naszym atutem może być odpowiedni styl życia. W leczeniu NAFLD istotna jest ochrona komórek wątrobowych przed uszkodzeniem. Głównym celem terapii farmakologicznej jest zmniejszenie insulinooporności, poprawa parametrów profilu lipidowego, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi oraz zmniejszenie poziomu stresu oksydacyjnego poprzez stosowanie leków hipolipemizujących, antyoksydantów i leków hamujących proces zapalny. Uważa się, że suplementacja diety niezbędnymi fosfolipidami działa protekcyjnie na hepatocyty. Ponadto stosowanie fosfolipidów wpływa na zmniejszenie poziomu stresu oksydacyjnego. Działanie ochronne na błony komórkowe hepatocytów wykazują również antyoksydanty, które są zdolne do tłumienia reakcji wolnorodnikowych. Ponieważ chorzy ze stłuszczeniem wątroby często mają nadmiar cholesterolu i triglicerydów we krwi, powinno się dążyć do ich unormowania. W pierwszym rzędzie służy temu właściwe odżywianie – dieta wzbogacona w produkty zawierające sterole roślinne oraz aktywność fizyczna. Jeżeli to nie wystarcza, można sięgnąć po leki zwane statynami. Są nie tylko bezpieczne w chorobach wątroby, lecz także spowalniają ich postępowanie i zmniejszają ryzyko marskości. Ostatnio coraz większą wagę przywiązuje się do składu mikroflory jelitowej. Toksyczne produkty bakterii przedostają się wraz z krwią z jelit do wątroby, gdzie nasilają uszkodzenie spowodowane przez wolne kwasy tłuszczowe i wolne rodniki tlenowe. Stąd próby złagodzenia przebiegu stłuszczeniowego zapalenia wątroby poprzez stosowanie probiotyków.
Rola fosfolipidów w leczeniu NAFLD
Fosfolipidy są wbudowywane w błony komórek wątrobowych. Przyspieszają regenerację i stabilizację błon komórkowych, hamują utlenianie lipidów oraz syntezę kolagenu. W przypadkach ostrego uszkodzenia wątroby obserwowano działanie chroniące wątrobę, natomiast w stanach przewlekłego uszkodzenia wątroby – hamowanie stłuszczenia i włóknienia wątroby. Fosfolipidy po ich wbudowaniu w błony komórek wątrobowych powodują zmniejszenie ich wrażliwości na potencjalnie uszkadzające czynniki układu immunologicznego. W żółci zmniejszają stosunek cholesterolu do fosfolipidów i zwiększają rozpuszczalność cholesterolu (mają właściwości emulgujące). Wielonienasycone kwasy tłuszczowe będące składowymi fosfolipidów zmniejszają stężenie cholesterolu i normalizują stężenie lipoprotein w surowicy. Zwiększają transport cholesterolu z tkanek pozawątrobowych do wątroby i aktywują enzymy lipolityczne. Fosfolipidy zawarte w preparatach stosowanych w chorobach wątroby są estrami glicerolowymi kwasu cholinofosforowego i nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego, linolenowego i oleinowego – otrzymuje się je z nasion soi. W aptekach dostępny jest szeroki wybór zarówno suplementów diety, jak i leków zawierających fosfolipidy sojowe. Przy wyborze preparatu należy brać pod uwagę zawartość (3-sn-fosfatydylo) choliny, która powinna wynosić od 73% do 96%. Ponadto należy pamiętać, aby fosfolipidy niezbędne wywierały efekt terapeutyczny powinno się je przyjąć w ilości nie mniejszej niż 1800 mg na dzień.
Dieta
Postępowanie dietetyczne stanowi pierwszy krok w terapii NAFLD. Dieta powinna być niskokaloryczna, bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe oraz naturalne antyoksydanty, takie jak witamina A i C. U osób z nadwagą lub otyłością wskazana jest redukcja masy ciała. Należy jednak unikać „cudownych” diet, które prowadzą do gwałtownej utraty masy ciała. Uwolnienie w krótkim czasie znacznych ilości kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej na skutek drastycznego odchudzania może nasilić uszkodzenie wątroby. Diety bardzo niskokaloryczne powinny być stosowane jedynie pod ścisłym nadzorem lekarza i dietetyka. Odpowiednie tempo redukcji masy ciała w tym przypadku to utrata 0,5 kg tygodniowo. Potrawy powinny być gotowane lub pieczone, lecz nie smażone. Dieta śródziemnomorska jest jednym z najzdrowszych modeli żywieniowych. Pozwala na skuteczne zmniejszenie poziomu stłuszczenia wątroby i jest postępowaniem pierwszego rzutu rekomendowanym przez najnowsze wytyczne Europejskiego Towarzystwa Badań Chorób Wątroby (EASL) oraz Europejskiego Stowarzyszenia Badań nad Cukrzycą (EASD). Dieta ta charakteryzuje się wysokim spożyciem warzyw, owoców oraz orzechów, oliwy z oliwek, ryb oraz nabiału. Badania wykazały, że u pacjentów stosujących dietę śródziemnomorską następuje regresja stłuszczenia narządu, nawet przy braku znaczącej utraty wagi. Dietę charakteryzują m.in. zmniejszona podaż cukrów prostych i przetworzonych węglowodanów i zwiększona ilość tłuszczów nienasyconych i kwasów omega-3. Należy zwrócić uwagę na dodawaną do żywności fruktozę. Fruktoza jest cukrem prostym powszechnie występującym w produktach spożywczych, m.in. w miodzie, ale należy również do popularniejszych substancji słodzących dodawanych do żywności. Wykazano związek pomiędzy spożyciem fruktozy a NAFLD; fruktoza promuje ponadto syntezę kwasu moczowego, co może wywoływać stres oksydacyjny oraz insulinooporność.
Wysiłek fizyczny
Równie ważna, jak odpowiednia dieta, w terapii NAFLD jest aktywność fizyczna. Modyfikacja stylu życia, polegająca na ograniczeniu zachowań związanych z siedzącym trybem życia (np. oglądanie telewizji, korzystanie z komputera) i zwiększenie codziennej aktywności (np. spacery lub jazda na rowerze zamiast używania samochodów, wchodzenie po schodach zamiast jazdy windą) pozwoli na utratę masy ciała, obniżenie zawartości trzewnej tkanki tłuszczowej oraz wzrost wrażliwości na insulinę. U osób z NAFLD zaleca się ok. 30 minut ćwiczeń fizycznych od 3 do 5 razy w tygodniu. Odpowiednią formą wysiłku fizycznego jest szybki marsz oraz pływanie. Ćwiczenia muszą być dostosowane do osobniczych możliwości, stanu zdrowia i stopniowo zwiększane do bezpiecznego poziomu.
Przed nami oczekiwanie na miły każdemu świąteczny czas. Warto pamiętać, że świąteczne łakomstwo nie pozostaje obojętne w stosunku do wątroby. Nawet zdrowa osoba po dużych ilościach tłustego, słodkiego jedzenia może odczuwać objawy niestrawności, mdłości, wzdęcia. Aby święta nie kojarzyły się nam z bólem brzucha, warto odejść od stołu, wyjść na spacer. To świetny sposób dla zachowania zdrowia.
