Oparzenia to uszkodzenia tkanek wywołane działaniem wysokiej temperatury. Jednak oparzenia mogą być wywołane także energią elektryczną, substancjami chemicznymi oraz promieniowaniem słonecznym.
Każde działanie wysokiej temperatury na skórę prowadzi do jej niszczenia oraz uszkodzenia tkanek głębokich. W zależności od wysokości temperatury, jaka działa na organizm człowieka oraz czasu jej działania, dochodzić może do zaburzeń miejscowych lub ogólnoustrojowych. Uszkadzający wpływ temperatury na skórę rozpoczyna się przy 42°C. Przy tej temperaturze już po 6 godzinach ulega martwicy naskórek, przy 55°C wystarczą 3 minuty działania, a przy 70°C zaledwie 1 sekunda. Graniczną temperaturą, powyżej której nieodwracalnemu uszkodzeniu ulega białko tkankowe, jest 55°C. W zależności od głębokości i rozległości uszkodzenia wyróżnia się 3 stopnie oparzeń:
- oparzenia I stopnia – to m.in. oparzenia słoneczne; pojawia się rumień (zaczerwienienie) skórny bez pęcherzy, połączony z obrzękiem i bolesnym pieczeniem. Takie oparzenie ulega samoistnemu wygojeniu w ciągu 3–6 dni.
- oparzenia II stopnia – powstają przeważnie po oblaniu się wrzątkiem, gorącym olejem lub pod wpływem pary. Oprócz zaczerwienienia i obrzęku pojawiają się pęcherze wypełnione żółtawym płynem surowiczym, obejmujące cały naskórek i część skóry właściwej. Wyróżniamy oparzenia powierzchowne i głębokie. Typowe dla oparzenia powierzchownego są pęcherze i dolegliwości bólowe. Skóra jest zaczerwieniona i wilgotna, goi się samoistnie w ciągu 3 tygodni. Zazwyczaj nie pozostawia śladów lub powoduje niewielką zmianę zabarwienia. Oparzenia głębokie są suche, mają barwę perłowo-białą lub kości słoniowej. Okres gojenia przekracza 3 tygodnie. Przeważnie pozostaje blizna. Oparzenia I lub II stopnia nazywamy oparzeniami lekkimi.
- oparzenia III stopnia są bardzo ciężkie, nieodwracalne i stanowią zagrożenie życia.
Oparzenia słoneczne
Są w istocie nasilonym odczynem rumieniowym wywołanym przez promienie UVB widma światła słonecznego. Rozwijają się one zwykle po 1 do 4 godzin od nasłonecznienia. Czasami wystarczy zaledwie kilka minut, by nabawić się oparzenia skóry. I to wcale nie musi być świadome „opalanie” się. Starcza zwyczajny pobyt na świeżym powietrzu, w parku, na skwerku. Nieosłonięta niczym skóra łatwo ulega wpływowi promieni słonecznych. I oparzenie gotowe. W zależności od natężenia odczynu na skórze pojawiają się: rumień, obrzęk, a nawet pęcherze, podobnie jak w oparzeniu termicznym I i II stopnia. Zmiany zwykle ustępują po 1–2 dniach, pozostawiając złuszczający się naskórek i przebarwienia skóry. Pod kontrolą lekarza można stosować specjalne maści i okłady. Oczywiście należy wtedy bezwzględnie unikać słońca.
Pierwsza pomoc: w lżejszych postaciach (bez udziału lekarza) można chłodzić się pod zimnym prysznicem i zastosować na oparzone miejsca panthenol lub maść cynkową.
Oparzenia kuchenne
Oparzenia termiczne dzielimy na oparzenia i sparzenia. Sparzeniem nazywamy stosunkowo niewielkie uszkodzenia skóry wywołane np. gorącymi płynami i parą. Oparzenie to silne uszkodzenie skóry działaniem otwartego płomienia, gorących przedmiotów, stopionych ciał stałych (np. metali).
Pierwsza pomoc: w oparzeniach termicznych gorącymi płynami liczy się przede wszystkim jak najszybsze udzielenie pierwszej pomocy, ponieważ temperatura wyższa niż 55°C powoduje nieodwracalne uszkodzenie białka tkankowego i w konsekwencji martwicę skóry. Przy 70°C proces ten następuje już po sekundzie. W oparzeniach parą wodną (np. z czajnika) czy pryskającym z gorącej patelni tłuszczem schładzamy poparzone miejsce zimną wodą od 15 do 30 min – w zależności od głębokości oparzenia, aby zmniejszyć ból. Następnie na ranę możemy nałożyć opatrunek antybakteryjny w żelu. Jeżeli rana jest sucha, zakładamy opatrunek okluzyjny (nie dopuszcza do chorego miejsca zanieczyszczeń i powietrza) w postaci siatki nieprzylegającej, a w ranie sączącej – opatrunek okluzyjny w postaci pianki poliuretanowej. W razie potrzeby zabezpieczamy opatrunki dodatkowo bandażem.
Oparzenia energią elektryczną
Oparzenie wywołane prądem elektrycznym są bardzo groźne i niebezpieczne. Na pierwszy rzut oka mogą wydawać się lekkie, choć w rzeczywistości obejmują, oprócz naskórka, także narządy wewnętrzne, mięśnie i kości. Działanie prądu na serce może spowodować zaburzenie rytmu, zawał lub zatrzymanie akcji serca nawet po 24 godz. od porażenia. Leczenie – prowadzone pod kontrolą lekarza – jest podobne do leczenia oparzeń termicznych. Lekarz dodatkowo usuwa martwe tkanki oraz podaje dożylnie antybiotyki.
Pierwsza pomoc: przede wszystkim trzeba odciąć porażoną osobę od źródła prądu i natychmiast wezwać lekarza. Do tego czasu należy utrzymać, lub w razie konieczności przywrócić funkcje życiowe (masaż serca i sztuczne oddychanie) osoby porażonej. Miejsca oparzenia opatrujemy jałowym opatrunkiem, a chorego przykrywamy kocem, aby zapobiec utracie ciepła oraz zmniejszyć ryzyko wystąpienia wstrząsu. I cierpliwie czekamy na pomoc.
Oparzenia chemiczne
Wywoływane są przez substancje żrące, takie jak: kwasy, zasady, sole niektórych metali ciężkich, obecne w używanych w domu chemicznych środkach czystości. Ich cechą charakterystyczną jest możliwość przedłużonego działania na tkanki, co w konsekwencji może powodować zatrucia ogólne. W takich przypadkach bardzo ważne jest szybkie spłukanie skóry pod bieżącą wodą przez minimum 5–10 minut. Wszystkie oparzenia chemiczne są bardzo bolesne i powodują piekący ból, rumień lub szybko postępującą zmianę koloru skóry, po czym mogą pojawić się pęcherze lub łuszczenie naskórka.
Pierwsza pomoc: należy jak najszybciej zdjąć z poparzonej osoby zmoczone środkiem chemicznym ubranie (bieliznę osobistą również) oraz polewać sparzone miejsce dużą ilością bieżącej wody. Jeżeli oparzenie wywołał kwas, dopiero po opłukaniu wodą polewamy sparzone miejsce 3% roztworem sody oczyszczonej (1 czubata łyżeczka na szklankę wody) lub roztworem mydła, zaś w przypadku oparzenia zasadą używamy 1% roztworu kwasu octowego (na litr wody 6 łyżek 6% octu) lub soku z cytryny. Po wykonaniu tych działań, zakładamy właściwy, jałowy lub hydrożelowy opatrunek. W przypadku domowych oparzeń kwasami najczęściej mamy do czynienia z kwasem solnym, który jest składnikiem wielu środków czystości. Działanie kwasu solnego jest powierzchniowe i powoduje ścięcie białek tkankowych, dlatego na oparzonej skórze tworzą się charakterystyczne białe strupy.
Jednak w razie oparzenia chemicznego najważniejsze jest, aby bez zwłoki wezwać pogotowie – fachowej pomocy udzielić może tylko osoba orientująca się, jakie środki neutralizują działanie różnych typów żrących kwasów i zasad.
Gojenie bez powikłań
Niezależnie od rodzaju oparzenia podstawowa zasada pierwszej pomocy jest zawsze taka sama: należy jak najszybciej schłodzić oparzone miejsce, najlepiej pod zimną bieżącą wodą. W oparzeniach lekkich (I lub II stopnia) nieprzekraczających 10% powierzchni ciała poparzone miejsce trzymamy pod strumieniem zimnej wody przez ok. 10–15 min (I stopień) lub 30 min (II stopień). Nie stosujemy okładów z lodem. Oparzone miejsca nie smarujemy tłuszczem ani mydłem, unikniemy wówczas zainfekowania rany. Jeżeli oparzenie jest lekkie (I stopień oraz część oparzeń II stopnia) możemy zastosować środki dostępne w domowej apteczce. Na oparzenia I stopnia nie musimy nakładać opatrunku, wystarczy opatrunek jałowy. W aptekach jest też duży wybór specjalnych plastrów na pęcherze i oparzenia. Można użyć również żelu w aerozolu chłodzącego oparzenia lub panthenolu. Preparaty te działają chłodząco, przeciwbólowo oraz przyspieszają regenerację skóry. Możemy także użyć opatrunków hydrożelowych, które nie przyklejają się do ran. Jeżeli po oparzeniu II stopnia pojawią się pęcherze o średnicy większej niż 2,5 cm, musimy koniecznie skorzystać z pomocy lekarskiej. Dalsze leczenie, prowadzone pod kontrolą lekarza, polega na miejscowym stosowaniu preparatów o działaniu przeciwzapalnym. Występują one w różnych formach: maści, kremów, aerozoli.
Opatrunki ze srebrem
W przypadku ran trudnych, na dużej powierzchni lub trudno gojących się przydatne są opatrunki zawierające aktywne srebro Ag+, od dawna stosowane w medycynie jako naturalny sposób przyspieszający gojenie ran. Opatrunki ze srebrem (dostępne w aptece) mają postać kremów ze srebrem, sprayu z proszkiem, który natryskuje się na ranę lub tradycyjnych opatrunków. Opatrunki ze srebrem Ag+ w postaci kremów lub sprayu stosuje się bezpośrednio na ranę. Uwolnione jony srebra w wilgotnym środowisku rany wykazują silne działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, chroniąc ranę przed zakażeniem. Srebro działa też silnie na wiele wirusów, które też są niebezpieczne dla rany i naszego zdrowia. Opatrunki ze srebrem można stosować na każdy rodzaj rany, u dzieci i dorosłych, także na rany powstałe w wyniku oparzeń I i II stopnia. W przypadku przyschnięcia opatrunku do rany, można go zwilżyć roztworem soli fizjologicznej, by ułatwić odejście opatrunku od rany. Można też na opatrunek nanieść krem ze srebrem, co ograniczy przywarcie opatrunku do rany.
Opatrunki ze srebrem stanowią nowoczesną grupę opatrunków aktywnych, stosowanych w miejscowym zachowawczym leczeniu ran o różnym podłożu przyczynowym, w tym ran oparzeniowych. Wysoka aktywność przeciwdrobnoustrojowa srebra w połączeniu z zaawansowaną technologią samych opatrunków powoduje, że są one polecane zwłaszcza w przypadku ran powikłanych i zakażonych.
