4 lutego obchodzimy XX Światowy Dzień Walki z Rakiem 2020 (World Cancer Day). Święto to zostało ustanowione w 2000 roku w czasie Światowego Szczytu Walki z Rakiem w Paryżu.
Nowotwór piersi dopada coraz więcej kobiet i sięga po coraz młodsze. Niezmienne od lat pozostaje tylko to: wcześnie wykryty jest wyleczalny.
Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet w większości krajów na świecie. Najsilniejszą i niezbędną bronią w walce z rakiem piersi jest wiedza – poczynając od szansy wczesnego wykrycia, kończąc na świadomym udziale w procesie leczenia. Październik jest miesiącem Profilaktyki Raka Piersi. To okazja, by poruszyć temat badań kontrolnych oraz wczesnej profilaktyki nowotworowej, rozbudzając świadomość kobiet. „Wiedza jest bowiem największym sojusznikiem kobiet w walce z rakiem piersi, strach najgorszym wrogiem…”.
Nowotwór
Normalne funkcjonowanie organizmu możliwe jest dzięki temu, że 30 bilionów tworzących go komórek żyje i namnaża się w sposób kontrolowany. Komórki nowotworowe charakteryzują się tym, że wskutek błędu będącego mutacją genetyczną wyłamują się spod systemów kontrolnych organizmu i namnażają się w sposób chaotyczny. Powstające w wyniku tego rozrostu masy komórek tworzą guz nowotworowy. Ze względu na właściwości biologiczne nowotwory można podzielić na łagodne i złośliwe.
Nowotwór łagodny jest guzem, który cechuje powolny wzrost; jego obraz mikroskopowy zbliżony jest do tkanki, z której się wywodzi. Rosnąc, nowotwór łagodny zwykle uciska sąsiadujące tkanki, ale ich nie przerasta ani nie niszczy.
Nowotwór złośliwy (rak) charakteryzuje się szybkim wzrostem, a przede wszystkim przerastaniem, naciekaniem, niszczeniem otaczających go tkanek i narządów. Ma także zdolność do tworzenia przerzutów.
Rak piersi
Jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet w Polsce. Przyczyny jego powstawania, w większości przypadków, są trudne do ustalenia. Istnieje jednak wiele czynników, które zwiększają ryzyko wystąpienia tego typu nowotworu. Należą do nich:
- płeć – rak piersi u kobiet występuje częściej niż u mężczyzn;
- historia rodzinna – ryzyko zachorowania wzrasta u kobiet, u których w rodzinie wystąpił rak piersi, zwłaszcza wśród krewnych pierwszego stopnia: matka, siostra, córka;
- czynniki dziedziczne – ok. 5% raków piersi ma charakter dziedziczny, głównie jako efekt mutacji w genie BRCA1 i BRCA2;
- czynniki hormonalne – ryzyko zachorowania jest podwyższone u kobiet z wczesnym pokwitaniem i późną menopauzą;
- egzogenne hormony płciowe – hormonalna terapia zastępcza, długotrwała antykoncepcja, szczególnie stosowana u bardzo młodych kobiet;
- wiek – istotny wzrost zachorowania na raka piersi pojawia się po 50. roku życia;
- promieniowanie jonizujące – osoby po leczeniu radioterapią schorzeń w obrębie klatki piersiowej, osoby poddawane dużej ilości badań diagnostycznych (nieznaczne zwiększenie ryzyka zachorowania na raka piersi);
- czynniki dietetyczne – dieta bogata w tłuszcze zwierzęce powodujące otyłość, ryzyko cukrzycy i wzrost nadciśnienia tętniczego.
Występowanie jednocześnie kilku czynników ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju raka piersi, ale nie przesądza o pojawieniu się nowotworu. Kobiety, u których w rodzinie występuje rak piersi, powinny zostać skierowane do poradni badań genetycznych, gdzie wykonuje się badanie na obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2 w pobranych z krwi limfocytach. Osoby z mutacją powyższych genów powinny zostać objęte szczególną opieką lekarską. Dodatni wynik badania genetycznego oznacza, że ryzyko zachorowania jest duże, ale nie wiadomo, czy do zachorowania dojdzie. Brak mutacji genów nie gwarantuje jednak, że rak się nigdy nie pojawi. Występowanie raka piersi związane jest również z długoletnią ekspozycją komórek na działanie estrogenów. Im wyższy ich poziom i im dłuższy w życiu kobiety okres ich działania, tym ryzyko zachorowania jest większe, np. wczesna miesiączka i późna menopauza powodują dłuższą działalność jajników, a co za tym idzie – przedłużone działanie estrogenów. Produkcja estrogenów zależy także od ilości tkanki tłuszczowej, dlatego u kobiet tęższych poziom ten jest wysoki i u nich wzrasta ryzyko zachorowania na raka piersi.
Profilaktyka
Każda kobieta powinna wiedzieć, co należy robić, aby nie zachorować na raka piersi oraz co robić, żeby w razie zachorowania mieć największe szanse na wyleczenie. Profilaktyka zdrowotna to wszelkie działania mające na celu zapobieganie chorobom poprzez ich wczesne wykrycie i leczenie. Obejmuje profilaktykę pierwotną i wtórną.
Do profilaktyki pierwotnej zaliczamy:
- utrzymanie prawidłowej masy ciała;
- zbilansowana dieta – warzywa i owoce jako istotny element diety (zalecane spożycie 5 razy dziennie), ograniczenie spożycia mięsa, zwłaszcza czerwonego, tłustego oraz wędlin konserwowanych, zwiększenie spożycia ryb morskich i soi;
- regularna aktywność fizyczna;
- karmienie piersią (minimum 6 miesięcy);
- hormonalna terapia zastępcza tylko ze wskazań i pod kontrolą lekarza.
Profilaktyka wtórna to badania przesiewowe, badania okresowe, poprawa skuteczności leczenia. Powszechnie uznawane są trzy podstawowe metody wczesnego wykrywania raka piersi: samobadanie piersi (wykonywane samodzielnie przez kobietę wg ustalonych wskazówek), badanie kliniczne piersi (wykonywane przez specjalistę), mammografia (tzw. skryning mammograficzny). Wszystkie te metody uzupełniają się wzajemnie i nie powinny być stosowane zamiennie.
Samobadanie piersi
To podstawowy, kluczowy wręcz element w procesie wczesnego wykrywania raka piersi. Samobadanie należy wykonywać systematycznie. Najlepszym momentem na badanie piersi u kobiet miesiączkujących jest 7–10 dzień cyklu. Kobiety niemiesiączkujące powinny się badać regularnie raz w miesiącu (najlepiej tego samego dnia każdego kolejnego miesiąca). Począwszy od 20. roku życia, systematyczne samobadanie piersi powinno stać się nawykiem kontynuowanym przez całe życie. Technika samobadania dzieli się na dwie części: oglądanie i badanie palpacyjne.
Oglądanie – należy stanąć nago przed lustrem w dobrym oświetleniu; ocenić symetrię obu piersi, ich kształt, wygląd i kolor skóry oraz brodawek z otoczką. Sprawdzamy czy skóra nie jest pofałdowana, nierówna, czy nie przypomina swoją fakturą skórki pomarańczy, czy nie uwidoczniły się poszerzone naczynia żylne, czy nie ma owrzodzeń. Oglądamy piersi w różnych pozycjach: z rękami na biodrach, z rękami podniesionymi do góry, z rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia.
Badanie palpacyjne – samobadanie wygodnie jest wykonać pod prysznicem. Namydlenie ciała ułatwia badanie. Jedną rękę unosimy zgiętą w łokciu nad głową. Ręką przeciwną badamy pierś lekko uciskając, płasko wyciągniętymi palcami, ruchami kolistymi. Badanie wykonujemy dla każdej ćwiartki piersi. Badamy też okolicę nad- i podobojczykową oraz pachową. Brodawkę i okolicę do niej przyległą badamy kolistymi ruchami, następnie uciskamy brodawkę i sprawdzamy, czy nie ma żadnych wycieków. Samobadanie należy także powtórzyć w pozycji leżącej.
Objawy, które powinny skłonić do natychmiastowej wizyty u lekarza:
- zmiana wielkości i kształtu piersi, która nie ustąpiła po miesiączce,
- pojawienie się stwardnienia, zgrubienia lub guzka w obrębie miąższu piersi,
- pojawienie się guzka lub zgrubień w dole pachowym, w okolicy nad- czy podobojczykowej,
- wciągnięcie, zaczerwienienie lub zsinienie skóry piersi,
- obrzęk lub owrzodzenie piersi,
- wyciek z brodawki, zwłaszcza podbarwiony krwią (wyciek nie jest typowym objawem raka piersi, jednak powinien być zweryfikowany przez lekarza specjalistę),
- stwardnienie piersi, obrzęk piersi,
- wciągnięcie brodawki,
- łuszczenie się skóry otoczki brodawki,
- zmarszczenia skóry, uwypuklenia, obraz „skórki pomarańczy”,
- zmiany koloru skóry piersi, otoczki i brodawki,
- wystąpienie nietypowego bólu.
Mammografia
To rentgenowskie badanie piersi, które jest obecnie najlepszym sposobem wykrywania raka piersi w jego początkowym stadium rozwoju. Pozwala rozpoznać wczesne zmiany, jak również te, które nie dają się wyczuć podczas badania palpacyjnego – wykrywa mały (poniżej 5 mm) guzek 1–2 lata przed jego klinicznym ujawnieniem się. Mammografia pozwala wykrywać 90–95% zmian nowotworowych, a we wczesnej fazie rozwoju każdy nowotwór może być całkowicie uleczalny. Wyniki mammografii łącznie z kliszami powinny być starannie przechowywane. Ułatwi to porównanie kolejnego badania z poprzednimi wynikami. Zaleca się wykonywanie mammografii po 35. roku życia.
Od 2006 r. profilaktyczne badania mammograficzne dla kobiet w wieku 50–69 lat finansowane są przez Ministerstwo Zdrowia, co oznacza, że każda kobieta w tym przedziale wieku ma zagwarantowane bezpłatne badanie mammograficzne. Badania mammograficzne w programach profilaktyki nowotworowej wykonywane są w wybranych ośrodkach stacjonarnych oraz przy pomocy mammobusów, które mają za zadanie zapewnić dostęp do badań kobietom z terenów, na których nie działają mammografy stacjonarne.
Badanie ultrasonograficzne (USG)
Jest przydatne do oceny piersi o gęstym utkaniu gruczołowym (młode kobiety). Pomaga zróżnicować zmiany o charakterze torbieli od zmian litych. Badanie USG piersi najczęściej zalecane jest pacjentkom między 20. a 40. rokiem życia lub w każdym wieku ze wskazań onkologa. Jest badaniem nieinwazyjnym, może być wykonywane wielokrotnie. Badanie USG nie jest wykorzystywane do badań przesiewowych. Jest ono dobrą metodą stanowiącą uzupełnienie mammografii i badania klinicznego; ponadto całkowicie nieszkodliwą, może być zatem stosowana u kobiet w ciąży i u dziewczynek.