Zapalenie ucha to jedno z częściej występujących schorzeń u małych dzieci. W większości przypadków choroba wywołana jest infekcją wirusową lub bakteryjną.
Zapalenie ucha dotyczy zwykle jednego z 3 elementów narządu słuchu – ucha zewnętrznego (zewnętrzna część ucha obejmująca małżowinę uszną do błony bębenkowej), środkowego (jama bębenkowa, zawierająca kosteczki słuchowe, rejon oddzielony od ucha zewnętrznego błoną bębenkową) oraz wewnętrznego (rejon błędnika). Każda z odmian tej choroby jest równie niebezpieczna i nieleczona może prowadzić do poważnych powikłań, w tym chorób wewnątrzczaszkowych.
Objawy zapalenia ucha
Niezależnie od rodzaju zapalenia ucha, choroba charakteryzuje się następującymi objawami:
- dojmujący ból nasilający się nocą,
- osłabienie słuchu,
- gorączka,
- wyciek ropny lub surowiczy z ucha,
- uczucie pełności w uchu,
- u dzieci nudności i wymioty.
U małych dzieci objawem zapalenia ucha jest markotność i płaczliwość. Ponadto, podobnie jak u osób dorosłych, pojawia się gorączka, czasami wymioty, a także problemy ze snem. W przypadku wystąpienia gorączki oraz wymiotów, dziecko natychmiast powinien obejrzeć lekarz.
Przyczyny
Istnieje wiele przyczyn zapalenia ucha. Choroba ta zaliczana jest do jednego z najczęstszych powikłań niedoleczonego przeziębienia. Zarazki dostają się do ucha środkowego i powodują zapalenie z gromadzeniem się wysięku. Zapalenie ucha może być wywołane infekcją o charakterze:
- bakteryjnym – najczęściej spowodowane pałeczkami ropy błękitnej lub obecnością gronkowca złocistego,
- wirusowym – w większości przypadku zapalenie powoduje wirus ospy wietrznej – półpaśca lub wirus opryszczki,
- grzybicznym – spowodowane grzybami pleśniowymi lub typu Candida.
Zapalenie ucha może być także spowodowane zmianą pH w przewodzie słuchowym, nadmierną wilgotnością, występującą w tym narządzie oraz uszkodzeniem nabłonka.
Przebieg schorzenia wygląda podobnie. Zapalenie ucha rozpoczyna się od nagłego bólu, pulsowania w uchu, dojmującego uczucia pełności w uchu, podwyższonej temperatury ciała. Ból bardzo szybko się nasila. Wskutek podwyższonego ciśnienia w uchu środkowym może dojść do przerwania błony bębenkowej i wycieku ropnego płynu. Wówczas ból słabnie i gorączka opada. Ma to jednak miejsce dopiero po wdrożeniu odpowiedniego leczenia. Nieleczone zapalenie ucha może prowadzić do powikłań i być dopiero początkiem dużo poważniejszych chorób.
Czynniki ryzyka
Istnieje wiele czynników, które zwiększają ryzyko zachorowania na zapalenie ucha. Należą do nich niewątpliwie: wąski przewód słuchowy, niektóre choroby dermatologiczne (m.in. łuszczyca), zmiany skóry ucha na tle alergicznym czy wkładki douszne. Schorzenie to może być konsekwencją przebytych innych chorób, wywołanych przez bakterie, wirusy lub grzyby. Bardzo często zapalenie ucha jest powikłaniem niedoleczonego przeziębienia.
Ponadto do czynników w szczególny sposób powiązanych z zapaleniem ucha zewnętrznego należą urazy ucha powstałe podczas nieprawidłowego oczyszczania z woskowiny, narażenie na wilgoć oraz maceracja skóry spowodowana długimi kąpielami (stąd potoczna nazwa tej dolegliwości to „ucho pływaka”).
Ryzyko jest również większe u dzieci do 11. roku życia – stanowią połowę pacjentów. Oprócz tego, na zapalenie ucha chorują częściej osoby, które stosują pałeczki do czyszczenia uszu – podczas mechanicznego oczyszczania tego narządu może dojść do uszkodzenia nabłonka, który stanowi bezpośrednią przyczynę zapalenia ucha.
Powikłania zapalenia ucha
Bardzo ważne jest, aby natychmiast po zaobserwowaniu pierwszych objawów oraz zdiagnozowaniu choroby podjąć leczenie, ponieważ przewlekłe zapalenie ucha może skutkować poważnymi powikłaniami. Nieleczone zapalenie ucha może przejść w stan przewlekły lub rozszerzyć się na sąsiednie obszary (wyrostek sutkowaty, zapalenie małżowiny). Oprócz tych chorób, istnieje możliwość utraty słuchu lub wystąpienie licznych powikłań wewnątrzczaszkowych, takich jak:
- ropne zapalenie opon mózgowych,
- ropniak podoponowy lub nadoponowy,
- ropień móżdżku,
- zakrzepowe zapalenie zatoki esowatej,
- ropień płata skroniowego.
Diagnostyka
W celu zdiagnozowania zapalenia ucha należy udać się do lekarza rodzinnego lub laryngologa. Lekarz bierze pod uwagę objawy, które wystąpiły u chorego, a także bada narząd słuchu. Podstawą diagnozy jest zbadanie ucha przez wziernik. W przypadku przewlekłego zapalenia ucha, zalecane jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Badania te pozwalają wyeliminować ryzyko zachorowania na choroby wewnątrzczaszkowe lub zapalenie wyrostka sutkowatego.
Leczenie
Leczenie zapalenia ucha zależy przede wszystkim od czynnika, który je wywołał. W zakażeniach bakteryjnych stosuje się miejscowe antybiotyki. W przypadku innych przyczyn niż podłoże bakteryjne stosuje się preparaty przeciwgrzybicze lub przeciwwirusowe.
W łagodzeniu objawów towarzyszących zapaleniu ucha pomocne są krople do uszu. Wspierają leczenie stanów zapalnych zewnętrznego przewodu słuchowego na tle infekcji bakteryjnych, wirusowych i grzybiczych, zmniejszają i zmiękczają obrzęk przewodu słuchowego, pomagają w utrzymaniu optymalnej wilgotności, stopniowo uśmierzają ból. Bardzo ważne jest poprawne zapuszczanie kropli do ucha. Przed aplikacją dobrze jest potrzymać buteleczkę w dłoni przez kilka minut, aby ją ogrzać. Chory powinien położyć się z uchem, do którego ma być podany preparat, zwróconym ku górze. Następnie należy „wyprostować” przewód słuchowy przez odpowiednie „naciągnięcie ucha”. Do tak przygotowanego ucha należy zapuścić odpowiednią liczbę kropli. Nie powinno się przy tym dotykać końcówką skóry ucha. Pacjent musi pozostać w pozycji leżącej przez chwilę, dzięki czemu preparat ulegnie równomiernemu rozprowadzeniu. Należy przestrzegać przed stosowaniem wszelkich specyfików, które nie są przeznaczone do ucha. Alternatywą w łagodniejszych postaciach zapalenia ucha zewnętrznego są wyroby medyczne dostępne bez recepty, które poprzez działanie ściągające zmniejszają obrzęk przewodu słuchowego. Pomagają też w utrzymaniu prawidłowej wilgotności i mogą wspomagać nadrzędne leczenie. Ponadto niezbędne jest wygrzewanie ucha, pozostanie na kilka dni w domu i unikanie przewiewnych miejsc.
Brak podjęcia leczenia zapalenia ucha w odpowiednim czasie może doprowadzić do groźnych powikłań. Niestety dolegliwość ma tendencję do nawracania. W celu profilaktyki zakażeń ucha zewnętrznego należy przestrzegać pewnych zasad. Nie należy do czyszczenia uszu stosować patyczków higienicznych. Podczas takiego zabiegu często zdarza się, że woskowina wpychana jest do głębszych części ucha. Dochodzi wówczas do zatkania przewodu słuchowego. Również częste oczyszczanie przewodu nie jest wskazane, ponieważ może to stymulować nadprodukcję woskowiny. Jeśli pacjent ma, z różnych przyczyn, kłopot z nadmierną jej produkcją powinien stosować specjalne spraye do higieny uszu. Po ich zastosowaniu woskowina rozpuszcza się i jest stopniowo usuwana z ucha dzięki naturalnym mechanizmom oczyszczania. Wyroby te mają też specjalne opakowania wyposażone w końcówki dostosowane do kanału słuchowego. Dzięki temu eliminuje się ryzyko mikrourazów.
