Pacjenci z trudno gojącymi się ranami, np. odleżynami czy owrzodzeniami, wymagają odpowiedniej diety wspomagającej proces gojenia. Właściwe żywienie w okresie regeneracji jest kluczowym elementem tego procesu.
Gojenie ran jest skomplikowanym i złożonym procesem, który obejmuje trzy etapy: zapalny, ziarninowania i remodelingu, czyli przebudowy blizny. Pierwszy okres trwa ok. 48–72 godziny i polega na aktywacji układu krzepnięcia, uwolnieniu cytokin oraz napływie komórek zapalnych. Na tym etapie powstaje strup. W drugim okresie pojawiają się fibroblasty i produkują ziarninę. Okres ten trwa 3–6 tygodni. Kolejny etap polega na przebudowie i dojrzewaniu blizny, trwa ok. 6–12 miesięcy. W tym czasie wytworzony wcześniej kolagen typu III jest zastępowany kolagenem typu I. Blizna staje się bardziej wytrzymała, a ze względu na zanik naczyń krwionośnych traci charakterystyczne czerwone zabarwienie. Zdarza się jednak, że przebieg procesu gojenia może zostać zakłócony przez różne czynniki zarówno miejscowe, jak i zewnętrzne. Jeżeli przez dłuższy czas mimo stosowanego leczenia, rana pozostaje w fazie zapalnej i nie goi się tak jak powinna, mówimy o trudno gojącej ranie. Najczęściej to określenie odnosi się do ran, takich jak: odleżyny, owrzodzenia, stopa cukrzycowa, także poparzenia i odmrożenia. Trudno gojące rany to także rany po operacji u pacjentów niedożywionych.
Dieta wspomaga gojenie ran
Troska o prawidłowy stan odżywienia chorych z trudno gojącymi ranami jest uzasadniona tym, że niedożywienie w znaczący sposób utrudnia proces gojenia. Pacjenci w tym stanie nie posiadają w swoim organizmie rezerw składników odżywczych niezbędnych do intensywnej regeneracji uszkodzonych tkanek. U osób niedożywionych, gdy jest ono związane ze stanem zapalnym, może dojść do zahamowania gojenia ran, a nawet zatrzymania tego procesu. Niedożywienie spowalnia tworzenie nowych naczyń krwionośnych, które w prawidłowym procesie mają za zadanie zaopatrywać zranione miejsce w tlen i składniki odżywcze, zaburza pracę układu odpornościowego, a także utrudnia syntezę kolagenu, który jest niezbędny do prawidłowego bliznowacenia miejsca zranienia. Obecności rany zawsze towarzyszy proces zapalny – mniej lub bardziej nasilony. Jego objawami są chociażby zaczerwienienie i zwiększenie ciepłoty wokół rany. Z kolei każdy proces zapalny zwiększa zapotrzebowanie organizmu na energię i białko, co może potęgować stan niedożywienia. Tworzy się mechanizm tzw. błędnego koła w niedożywieniu. Zapotrzebowanie kaloryczne u chorego z raną może być wyższe o 30–50 proc. niż u osoby zdrowej. Procent ten zależy od rodzaju rany i jej powierzchni, a także od aktywności pacjenta – inne potrzeby ma osoba stale leżąca w łóżku, a inne taka, która jest bardziej mobilna.
Dieta chorego z trudno gojącymi ranami powinna pokrywać zwiększone zapotrzebowanie na energię i białko oraz dostarczać wszystkich pozostałych składników odżywczych. Zapewnienie choremu większej ilości energii wspomaga procesy regeneracyjne w organizmie oraz w miejscu zranienia: sprzyja odbudowie tkanek, tworzeniu nowych naczyń krwionośnych i formowaniu włókien kolagenowych. Dodatkowo, jeżeli celem żywienia jest również wsparcie terapii trudno gojących ran, należy rozważyć możliwość wzbogacenia diety o składniki, takie jak: arginina, cynk oraz antyoksydanty. Badania naukowe wskazują bowiem na ich pozytywny wpływ na proces gojenia ran.
Jednocześnie przyjmowane posiłki powinny być dopasowane do stanu zdrowia chorego. Należy pamiętać, że rozwój ran może być konsekwencją choroby przewlekłej np. owrzodzenia w przebiegu zespołu stopy cukrzycowej są powikłaniem cukrzycy, dlatego diabetycy powinni dbać o prawidłowy poziom glukozy we krwi oraz przestrzegać tzw. diety cukrzycowej.
Rola białka w procesie gojenia ran
Białka są źródłem aminokwasów, a te są przede wszystkim materiałem budulcowym dla tkanek, uczestniczą w wielu procesach metabolicznych, warunkują pracę układu odpornościowego, a także biorą udział w krzepnięciu krwi. W procesie gojenia ran uczestniczą w każdym z trzech etapów. Przy niewystarczającej podaży z dietą, brakujące aminokwasy są pobierane z zapasów w organizmie – głównie z tkanki mięśniowej. Powoduje to ich osłabienie, może także przyczyniać się do rozwoju wyniszczenia.
Arginina na trudno gojące rany
Arginina należy do aminokwasów egzogennych (niezbędnych), czyli takich, które organizm zdrowego człowieka może samodzielnie syntetyzować w wystarczającej ilości. Jednak w niektórych sytuacjach ta produkcja będzie utrudniona lub niewystarczająca. Należy wówczas zadbać o zapewnienie tego aminokwasu w odpowiedniej ilości w diecie. W przypadku argininy, dostarczenie jej z pożywieniem może być konieczne m.in. w trakcie zakażenia, stanu zapalnego, osobom z trudno gojącymi ranami oraz niedożywionych. Arginina uczestniczy we wszystkich trzech fazach gojenia ran. Bierze udział w procesie zwalczania drobnoustrojów, które mogły przedostać się do rany, wspiera pobudzenie podziałów komórkowych, a więc tworzenie się nowych tkanek, a także umożliwia produkcję kolagenu, czyli substancji uczestniczącej w zamknięciu rany i powstaniu blizny. Arginina znajduje się w produktach spożywczych, takich jak np.: mięso, nabiał, ryby i owoce morza, żółty ser, kasza gryczana, ciecierzyca, produkty zbożowe oraz nasiona i orzechy.
Cynk a gojenie ran
Cynk jest składnikiem mineralnym, który znajduje się w wielu komórkach organizmu, m.in. w czerwonych krwinkach, mięśniach i skórze. Bierze udział w licznych reakcjach metabolicznych, np. w przemianach węglowodanów, aminokwasów czy kwasów nukleinowych. Uczestniczy w produkcji czerwonych krwinek oraz syntezie wielu białek. Jest niezbędny w proliferacji (namnażaniu się) komórek. W trakcie urazu dochodzi do utraty cynku, dlatego istotne jest, aby uzupełniać braki tego pierwiastka. Niedobór cynku może zaburzać pracę układu odpornościowego, hamować procesy zapalne, a także utrudniać zamykanie rany. Dobrymi źródłami cynku w pożywieniu są: mięso, jaja, mleko i przetwory mleczne, produkty zbożowe z pełnego przemiału, nasiona roślin strączkowych.
Antyoksydanty
Inaczej przeciwutleniacze, to substancje, które pełnią w organizmie przede wszystkim funkcję obronną przed szkodliwymi substancjami oraz drobnoustrojami, zapobiegają także niszczeniu komórek i tkanek. Należą do nich m.in. witaminy: A, C oraz E, a także niektóre składniki mineralne (np. cynk) i pierwiastki śladowe. W procesie gojenia ran ich rola polega na wspieraniu układu odpornościowego, regulowanie homeostazy i łagodzenie stanu zapalnego. Surowe warzywa i owoce to główne źródła antyoksydantów w diecie, np.: jagody, truskawki, śliwki, morele, pomarańcze, winogrona, pomidory, szpinak czy papryka. Niektóre przeciwutleniacze znajdują się także w kakao, orzechach, nasionach i olejach roślinnych. Należy jednak pamiętać, że arginina, cynk oraz antyoksydanty wykazują działanie synergistyczne. Ich pozytywny wpływ na gojenie ran wykazano, gdy były one podawane razem. Zastosowanie doustnych preparatów odżywczych wzbogaconych o argininę, cynk oraz antyoksydanty może w korzystny sposób wpłynąć na proces jej gojenia.
Żywienie przy ranach przewlekłych
Jadłospis chorego powinien być łatwostrawny, aby nie dopuszczać do długotrwałego zalegania pokarmu w układzie pokarmowym oraz uzależniony od jednostki chorobowej, która jest przyczyną powstania rany przewlekłej. Duża zawartość pełnowartościowego białka zapewnia szybkie gojenie się ran, a także zapobiega zanikom mięśni u osób leżących. W każdym posiłku powinny być obecne warzywa i owoce, które są źródłem witamin i soli mineralnych niezbędnych w procesie regeneracji organizmu. Błonnik obecny w pieczywie pełnoziarnistym oraz warzywach i owocach zapobiega zaparciom i biegunkom, reguluje pracę jelit oraz chroni przed chorobami układu krążenia (miażdżyca, zawał serca, nadciśnienie). Potrawy powinny być gotowane w wodzie, na parze lub duszone, ponieważ takie dania są łatwostrawne. Należy pić 2–3 litry napojów dziennie (sok z marchwi, zielona herbata, woda mineralna), co zapewnia prawidłową funkcje nerek oraz chroni przed obrzękami. Posiłki należy spożywać w regularnych odstępach czasu, 5–6 razy dziennie, o małych objętościach. Żywienie bogate w energię i białko, sprawia, że pacjent z raną przewlekłą szybciej odzyskuje siły i wraca do zdrowia.
