Dopada nas jesienią i ciągnie się tygodniami. Zamęcza w dzień, w nocy nie daje spać. Bywa uporczywy, duszący, wyczerpujący. Skąd się bierze kaszel? I czy są sposoby, żeby się go pozbyć?
Kaszel jest reakcją obronną organizmu na podrażnienie górnych dróg oddechowych. Najczęściej wynika z infekcji wirusowych, rzadziej bakteryjnych. Właśnie zaczyna się kaszlowy sezon. Odruch kaszlowy jest jednym z podstawowych fizjologicznych mechanizmów ułatwiających oczyszczanie dróg oddechowych. Powstaje w odpowiedzi na drażnienie receptorów zlokalizowanych w gardle, krtani oraz oskrzelach.
Wyróżniamy kilka rodzajów kaszlu w zależności od czasu jego trwania i przyczyny:
- Kaszel ostry
Zwykle trwa do trzech tygodni. Nazywa się go także kaszlem poinfekcyjnym, bo najczęściej jest pozostałością po przebytej wirusowej infekcji górnych dróg oddechowych. Przeważnie zanika samoczynnie i nie wymaga stosowania leków, ponieważ jest najczęściej spowodowany przejściową nadwrażliwością receptorów kaszlu z powodu ataku wirusów na nabłonek dróg oddechowych. Przy kaszlu poinfekcyjnym, podobnie jak w astmie, napady kaszlu nasilają się przy zmianach temperatury.
- Kaszel przewlekły
Utrzymuje się długo, nawet do dwóch miesięcy. Powoduje zmiany w układzie oddechowym, wywołuje nie tylko chrypkę czy zmęczenie mięśni oddechowych, ale może być przyczyną bezsenności. Najczęstszą przyczyną kaszlu przewlekłego jest spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Nie należy go lekceważyć i jeśli nie słabnie i sam nie mija po trzech–czterech tygodniach, należy szukać innej przyczyny. Zawsze wymaga konsultacji lekarskiej po to, by wykluczyć poważniejsze schorzenia. Długo utrzymujący się stan jest też podstawowym objawem astmy oskrzelowej – przewlekłej, zapalnej choroby o podłożu alergicznym.
- Kaszel mokry
Kaszel mokry zawiera obfitą wydzielinę. Lekarze nazywają go produktywnym, bo świadczy o tym, że oczyszczają się nam drogi oddechowe z nadmiaru śluzu wywołanego np. grypą, przeziębieniem, astmą czy przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Kaszlu mokrego nie należy powstrzymywać. Można jedynie ułatwić jego wykrztuszanie, stosując leki rozrzedzające wydzielinę.
- Kaszel suchy
Najbardziej dokuczliwy. Drażni drogi oddechowe, łaskocze, dusi i… nic nie daje. Dlatego lekarze określają go jako bezproduktywny. Taki rodzaj kaszlu najczęściej sygnalizuje początek grypy lub przeziębienia. Ale może być też objawem np. zapalenia opłucnej. Na ten rodzaj kaszlu stosuje się leki, które mają zamienić go w kaszel mokry. W skrajnych wypadkach, gdy kaszel nie pozwala spać w nocy, lekarz zapisuje leki hamujące odruch kaszlu. Nie można jednak zażywać ich zbyt długo. Kaszel suchy, z dusznością, szczególnie pojawiający się podczas wysiłku, należy do jednego z podstawowych objawów problemów z układem krążenia.
- Kaszel szczekający
To bardzo charakterystyczna odmiana kaszlu. Najczęściej występuje u dzieci, rzadziej u dorosłych, i ma dość dramatyczny przebieg. Sprawia wrażenie, jakby dziecko nie mogło złapać oddechu, dusiło się. Taki kaszel najczęściej jest skutkiem zapalenia krtani. Jest suchy, towarzyszą mu chrypka i bardzo skąpe odkrztuszanie wydzieliny oraz wysoki dźwięk przypominający szczekanie psa.
U małego dziecka tkanka łączna krtani jest luźna, co powoduje, że jest bardziej podatna na obrzęki niż u osób dorosłych. Dlatego dziecko nie tylko kaszle, ale też świszcze i miewa silne, nagłe duszności. Taki kaszel zwykle nasila się w łóżku po rozgrzaniu się.
- Kaszel krztuścowy
Krztusiec, czyli koklusz, jest ostrą chorobą zakaźną układu oddechowego. Zazwyczaj rozwija się w trzech fazach. Zaczyna się od suchego kaszlu, który trwa do mniej więcej dwóch tygodni. Objawy te bardzo trudno odróżnić od infekcji górnych dróg oddechowych spowodowanych inną przyczyną. Potem następuje faza napadowego kaszlu, to typowy kaszel krztuścowy. Napady kaszlu są bardzo uciążliwe, długotrwałe, często kończą się głośnym wdechem („pianiem”), wymiotami lub bezdechem (zwłaszcza u nieuodpornionych niemowląt). Z powodu nasilonych napadów kaszlu pacjent bywa osłabiony i apatyczny. Faza ta trwa zwykle od czterech do sześciu tygodni i stopniowo przechodzi w fazę zdrowienia. Zastosowanie antybiotyku w tym okresie może sprawić, że pacjent przestanie zarażać innych, ale nie wpłynie na przebieg choroby u niego samego i nie złagodzi kaszlu.
Zdiagnozowanie rodzaju kaszlu ma zasadnicze znaczenie, ułatwia bowiem dobranie odpowiedniej terapii.
Leczenie
Leczenie chorób dróg oddechowych polega na zastosowaniu preparatów przeciwkaszlowych lub wykrztuśnych w zależności od charakteru kaszlu i jego przyczyn. Preparaty wykrztuśne, stosowane, by umożliwić pozbycie się niechcianej wydzieliny z dróg oddechowych przy kaszlu mokrym, sprawdzają się i przy suchym. Wówczas ich zadaniem jest sprawienie, by nieproduktywny kaszel stał się produktywnym i ostatecznie pozwolił wykrztusić flegmę, a wraz z nią mikroby i ich produkty przemiany materii.
Ważnym elementem terapii schorzeń górnych i dolnych dróg oddechowych są mukolityki. Leki mukolityczne to substancje powodujące upłynnienie śluzu zalegającego w drogach oddechowych i zmniejszenie jego lepkości. Śluz zagęszcza się w ostrych lub przewlekłych stanach zapalnych dróg oddechowych. Jest wtedy trudny do odkrztuszenia. Zwalczanie tej zbyt gęstej wydzieliny jest najważniejszym działaniem wspomagającym siły obronne organizmu w infekcjach dróg oddechowych wywołanych wirusami oraz wspomagającym antybiotykoterapię – w zakażeniach bakteryjnych.