Żelazo dla zdrowia dzieci

Żelazo to bardzo ważny składnik w diecie dziecka, niezbędny do prawidłowej pracy organizmu, szczególnie w okresie intensywnego wzrostu.

 

Żelazo odgrywa kluczową rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu. Jako składnik hemoglobiny (białka wchodzącego w skład czerwonych krwinek) i mioglobiny (białka obecnego w mięśniach) jest niezbędne w procesach oddychania tkankowego, a więc magazynowania i transportu tlenu do wszystkich komórek. Hemoglobina wiąże tlen w płucach i rozprowadza po całym organizmie – bez żelaza nie byłoby to możliwe. Mioglobina odbiera tlen od krwinek czerwonych i wykorzystuje go do pracy mięśni.

Na tym jednak nie kończy się rola żelaza. Wykorzystywane jest do produkcji krwinek czerwonych (erytrocytów). Uczestniczy w syntezie DNA, bierze udział w walce z bakteriami i wirusami, ma wpływ na proces oczyszczania wątroby ze szkodliwych substancji, a także uczestniczy w metabolizmie cholesterolu. Nic zatem dziwnego, iż jego niedobory w istotny sposób odbijają się na funkcjonowaniu całego organizmu.

 

Przyczyny niedoboru żelaza

Niedobór żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości (anemii) u małych dzieci. U niemowląt i dzieci do 5. r.ż. niedokrwistość z niedoboru żelaza może doprowadzić do:

• osłabienia i upośledzenia rozwoju,
• zaburzeń w zachowaniu – zmniejszenia aktywności ruchowej, osłabienia koncentracji na wykonywanych zadaniach,
• zwiększonej podatności na zakażenia i choroby infekcyjne.

 

Noworodek rodzi się z zapasem żelaza, które zgromadził w czasie swojego życia płodowego od matki. To „podbieranie” jest najefektywniejsze w ostatnim trymestrze ciąży. A więc niedobór żelaza najbardziej zagraża:

• wcześniakom,
• dzieciom, których mamy w ciąży miały niedokrwistość (anemię) lub niedobór żelaza,
• dzieciom z małą urodzeniową masą ciała i z ciąż mnogich (bliźniaki, trojaczki).

Niedobór żelaza należy podejrzewać także u dzieci, które mają słaby apetyt (niejadki), często chorują lub cierpią na alergię. Jego przyczyną jest także zwiększona utrata żelaza z organizmu podczas niektórych chorób (np. w wyniku przewlekłego krwawienia z przewodu pokarmowego) lub upośledzone wchłanianie w jelitach (np. w wyniku przewlekłej biegunki). Oznakami niedoboru żelaza u dziecka są objawy psychomotoryczne, spowodowane słabszym dotlenieniem komórek mięśni i mózgu – zmęczenie, apatia, brak chęci do zabawy, pogorszenie koncentracji. Widoczne symptomy to także bladość skóry i spojówek, pękające kąciki ust czy szorstka skóra.

 

Skąd je czerpać?

Mleko kobiece zawiera odpowiednią ilość dobrze przyswajalnego żelaza, pozwalającą zaspokoić potrzeby zdrowych niemowląt w pierwszym półroczu życia, a większość rodzajów mleka modyfikowanego dla niemowląt jest wzbogaconych w żelazo. U donoszonych niemowląt karmionych piersią lub mlekiem modyfikowanym zapasy żelaza – na skutek szybkiego rozwoju i wzrastania – wystarczają jednak tylko do 4.–6. miesiąca życia. Niezwykle ważne jest, aby po upływie tego „bezpiecznego” okresu dostarczyć dziecku żelazo w pokarmach uzupełniających.

W produktach spożywczych znajdziemy dwa rodzaje żelaza: hemowe – głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego, łatwo przyswajalne przez organizm i niehemowe – zawarte m.in. w roślinach, które jest znacznie trudniej przyswajalne przez organizm.

Każdego dnia organizm dziecka traci około 0,8–1,0 mg żelaza, głównie z kałem, moczem oraz przez skórę wraz z łuszczącym się naskórkiem. Niezwykle ważne jest, aby codziennie dostarczać produkty spożywcze, które zabezpieczą dziecko przed niedoborami tego pierwiastka. Zalecane spożycie żelaza ustalone jest odpowiednio dla populacji Polski w zależności od wieku:

• niemowlęta do 6. miesiąca życia – 0,3 mg,
• 6 miesięcy–1 rok – 11 mg,
• 1–3 lata – 7 mg,
• 4–10 lat – 10 mg,
• 10–12 lat – 10 mg (dziewczynki po pierwszej miesiączce – 15 mg),
• 13–18 lat – 12 mg chłopcy i 15 mg dziewczynki.

 

Naturalne źródła żelaza

Do produktów bogatych w żelazo zaliczamy: jaja, mięso, kasze i pieczywo, niektóre warzywa (natka pietruszki, buraki, groszek zielony) oraz rośliny strączkowe (soczewica czerwona, fasola, groch, bób). Nie każde jednak mięso dostarczy dziecku jednakową ilość żelaza, np. cielęcina zawiera go 3 razy więcej niż wieprzowina czy kurczak. Mleko krowie i jogurty w swoim składzie praktycznie w ogóle nie zawierają żelaza. Wybierając pieczywo dla dziecka, warto sięgnąć po bułkę grahamkę, która ma więcej żelaza niż kajzerka, dzięki użytej do wypieku mąki z grubszego przemiału. Dobrym źródłem żelaza jest szpinak, jednak przyswajalność żelaza z liści szpinaku oscyluje na poziomie zaledwie 1%. Wchłanianie żelaza w organizmie uzależnione jest od składu codziennej diety i jakości wszystkich, spożywanych przez dziecko produktów.

Czynniki zwiększające wchłanianie żelaza to:

• obecność w diecie roślin strączkowych i/lub produktów mięsnych,
• witaminy C (natka pietruszki, papryka czerwona, jarmuż, brokuły, porzeczki czarne),
• kwas foliowy (brukselka, bób, kalafior, brokuły).

Czynniki zmniejszające wchłanianie żelaza:

• kwas fitynowy (rośliny strączkowe zawierają duże ilości żelaza, ale są bogate także w kwas fitynowy, który w pewnym stopniu blokuje jego wchłanianie. Aby pozbyć się znacznej części fitynianów, należy moczyć rośliny strączkowe w wodzie, a następnie zlać wodę i gotować w świeżej),
• taniny (herbata),
• nadmiar wapnia i cynku w diecie.

Warto łączyć w jednym posiłku produkty bogate w żelazo z witaminą C i folianami (np. omlet z brokułami i pomidorkami, sok porzeczkowy) oraz unikać popijania posiłków herbatą. Cukier upośledza wchłanianie żelaza – nadmierna ilość glukozy, fruktozy i sacharozy (batony, słodkie napoje, płatki do mleka) powoduje gorsze wchłanianie żelaza i cynku, a dodatkowo sprzyja otyłości. Warto wykluczyć z diety dziecka wysokoprzetworzone słodkie płatki do mleka, a w ich miejsce wprowadzić owsiankę. Niewielki dodatek otrębów może znacznie wzbogacić dietę w żelazo.

 

Żelazo bez recepty

Niestety, czasem dieta nie wystarcza i musimy wesprzeć nasz organizm preparatami z żelazem. Na rynku dostępne są suplementy diety zawierające naturalne wyciągi ziołowe, ekstrakty owocowo-warzywne – które pomagają prawidłowo trawić – oraz witaminy. Głównym składnikiem jest oczywiście żelazo. Suplementy zawierające żelazo dostępne są w różnych formach: toniki, tabletki, syropy lub pastylki. Dla dzieci, które czasami mają trudności z połykaniem tabletek, zaletą jest płynna forma preparatu. Suplementy są powszechnie stosowane w profilaktyce i leczeniu niedokrwistości i anemii. Oprócz dobrze przyswajalnego żelaza zawierają również witaminy B6, B12, C i ryboflawinę, które przyczyniają się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia oraz do utrzymania prawidłowego metabolizmu energetycznego.

Zażywanie tego typu preparatów wskazane jest szczególnie w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania na żelazo, takich jak: np. intensywny wzrost dziecka. Ważna jest suplementacja żelazem również u osób, które nie jedzą mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego.