Starzenie się społeczeństwa jest nieuchronnym procesem. Stale wydłużająca się długość życia powoduje, że wzrasta występowanie chorób, w których czynnikiem ryzyka jest wiek.
Społeczeństwo starzejące się oznacza dla lekarza rodzinnego coraz większą liczbę pacjentów z chorobą Alzheimera lub innymi formami otępienia. Dostępne leczenie spowalnia proces neurodegeneracyjny, jednak postępująca dysfunkcja mózgu chorego oznacza wzrost zaburzeń funkcji poznawczych, a w efekcie coraz większe problemy w funkcjonowaniu chorego na co dzień. Ograniczona skuteczność leków kieruje uwagę pacjentów, a szczególnie ich opiekunów, w stronę dodatkowych metod, które pomogą w codziennym życiu pacjenta. Należą do nich m.in. metoda kognitywna, reminiscencyjna, walidacyjna, zajęciowa, środowiskowa.
Skala zjawiska
W coraz liczniejszej populacji osób starszych w Europie, w tym w Polsce, w najbliższym czasie wzrośnie liczba osób chorujących na choroby związane z wiekiem, czyli takie, w etiologii których wiek stanowi główny czynnik ryzyka. Szacuje się, że w 2030 r. populacja powyżej 65. roku życia będzie stanowiła 23% w krajach rozwiniętych, a odpowiednio 5 i 10% w krajach rozwijających się. Aktualnie zachodzące procesy demograficzne pozwalają przewidywać, że częstość występowania choroby Alzheimera i innych zespołów otępiennych może wzrosnąć wraz ze wzrostem liczebności populacji osób starszych. Demencja jest problemem niejednorodnym co do przyczyn i przebiegu. Dane statystyczne wskazują, że najczęstszą przyczyną zespołów otępiennych jest choroba Alzheimera; dotyczy ponad 60% przypadków. Na chorobę Alzheimera cierpi jedna na dziesięć osób powyżej 65. r.ż. i niemal połowa osób w wieku powyżej 85 lat.
Otępienie, wg Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD–10, jest zespołem objawów spowodowanym chorobą mózgu, zwykle o charakterze przewlekłym lub postępującym, w którym zaburzone są takie funkcje korowe (funkcje poznawcze) jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena. Wydaje się, że ćwiczenie funkcji poznawczych zaburzonych chorobą mózgu jest naturalnym sposobem oddziaływania (poza farmakologicznym) na organizm chorego. Sposób zachowania się osoby z demencją zależy od postępujących zmian zachodzących w obrębie mózgu, które prowadzą do narastania zaburzeń pamięci i pozostałych procesów poznawczych, oraz od jakości sprawowanej nad chorymi opieki. W efekcie powodują coraz większe trudności w rozumieniu otaczającej rzeczywistości. Chory może w sposób bezpieczny funkcjonować samodzielnie tylko do pewnego czasu. W miarę rozwoju choroby staje się on coraz bardziej zależny od pomocy innych osób, najczęściej najbliższych. Ilość czasu, jaką każdego dnia musi poświęcić opiekun choremu, wzrasta w miarę trwania choroby, aż do nieprzekraczalnej granicy 24 godzin na dobę. Dzięki postępowi w neuroobrazowaniu i procesie diagnostycznym w otępieniach coraz większa grupa osób ma postawioną diagnozę w pierwszym stadium choroby, jednak choroba nieuchronnie postępuje, co oznacza potrzebę poszukiwania pomocy poza farmakoterapią.
Niefarmakologiczne metody leczenia
Metody niefarmakologiczne stosowane u chorych z otępieniem spełniają dwie ważne funkcje. Wspomagają proces farmakologiczny, mogą poprawić lub usunąć wiele objawów psychiatrycznych obserwowanych w otępieniu.
Istnieje wiele technik, które mogą korzystnie wpływać na funkcje poznawcze oraz zachowanie chorych. Zalicza się do nich: stymulację poznawczą, terapię orientacji w rzeczywistości oraz treningi pamięci. Ważne jest, że w przypadku wszystkich tych metod najlepsze efekty uzyskuje się u pacjentów z niewielkim deficytem, a także chorych z łagodnymi zaburzeniami poznawczymi. Wprowadzanie różnego rodzaju zajęć nie tylko aktywizuje osoby z otępieniem, ale również stymuluje zachowane jeszcze zdolności poznawcze, pomaga w utrzymaniu praktycznych umiejętności, poprawia samopoczucie i łagodzi występujące zaburzenia zachowania.
Najczęściej stosowane niefarmakologiczne metody oddziaływania na funkcje poznawcze to:
- terapia kognitywna – trening pamięci, orientacja w rzeczywistości;
- terapia reminiscencyjna – wywoływanie wspomnień przy użyciu stymulujących materiałów (muzyka, fotografie, pamiątki);
- terapia walidacyjna – pobudzanie prawidłowych zachowań społecznych, zmniejszenie poziomu niepokoju i lęku, poprawa samopoczucia;
- terapia zajęciowa – utrwalanie umiejętności jeszcze posiadanych przez chorego, odtwarzanie tych, które zostały niedawno utracone, poprawa aktywności.
- terapia środowiskowa – stworzenie choremu przyjaznego i bezpiecznego otoczenia.
Treningi orientacji w rzeczywistości polegają na przekazywaniu chorym informacji na temat otaczającej ich rzeczywistości (m.in. na temat miejsca, czasu, w którym się obecnie znajdują), po to, aby zapewnić im lepsze rozumienie obecnej sytuacji. Wykorzystuje się do tego kalendarze, zegarki, kartki z wypisana datą w danym dniu, ustawione w miejscu, w którym chory przebywa, czytanie gazet, systematyczne powtarzanie informacji dotyczących np. daty, pory dnia.
Terapia walidacyjna polega na technice potwierdzania spostrzeżeń pacjenta, bez względu na to, czy są one realistyczne, czy też nie. Zaakceptowanie tych spostrzeżeń utwierdza pacjenta w przekonaniu, że jest on zrozumiany i akceptowany.
Terapia reminiscencyjna (wspomnieniowa) polega na rozmowie z inną osobą lub grupą osób o czynnościach, które wykonywało się w przeszłości, o wydarzeniach z życia chorego i jego doświadczeniach. Te rozmowy zazwyczaj przebiegają z wykorzystaniem zdjęć, przedmiotów z domu lub innych przedmiotów kojarzących się z przeszłością. Może temu towarzyszyć muzyka znana z przeszłości chorego.
Warto podkreślić, że dobór zajęć powinien być indywidualny i uzależniony od nasilenia otępienia, gdyż najlepsze efekty można uzyskać, stosując ćwiczenia oparte na względnie dobrze zachowanych umiejętnościach, a jednocześnie wymagające od chorego wysiłku.
Inne metody
Usprawnić pracę mózgu może wypoczynek, dieta bogata w kwasy omega-3, większa ilość snu, odpowiedni poziom nawodnienia organizmu oraz unikanie sytuacji stresowych. Można łagodzić objawy, spowalniać czas ich pojawienia się stosując preparaty stworzone z myślą o kompleksowym wsparciu sprawności intelektualnej oraz usprawnieniu pracy mózgu. Wysoką skuteczność w tym kierunku wykazują produkty zawierające w swoim składzie witaminę B1 z unikatowym składnikiem pochodzenia roślinnego – betuliną.
Betulina
Betulina jest związkiem chemicznym naturalnie występującym w korze brzozy. Jako substancja ma postać białego lub prawie białego, bezwonnego, krystalicznego proszku. Z brzozy od wielu lat pozyskuje się różne surowce: korę, pączki brzozowe, sok, ksylitol. Z kory z kolei pozyskuje się betulinę i kwas betulinowy. Betulina wykazuje bardzo wysoki potencjał biologiczny. Przypisuje się jej wiele właściwości prozdrowotnych m.in. przeciwzapalne i antyoksydacyjne, przeciwalergiczne, przeciwnowotworowe, antywirusowe, hepatoochronne i przeciwkamicze. Badania potwierdzają, że betulina ma także działanie neuroochronne; chroni komórki tkanki mózgowej przed apoptozą (zaprogramowaną śmiercią komórki), ochraniając tym samy połączenia neuronalne i zachowując je w dobrej kondycji. Może być zatem stosowana w prewencji chorób o podłożu neurologicznym. Dodatkowo, betulina poprawia sprawność intelektualną, wspiera prawidłową pracę mózgu, łagodzi skutki stresu oksydacyjnego, wspiera funkcje poznawcze i procesy pamięciowe. Z kolei witamina B1 wspiera prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, bierze udział w przekaźnictwie nerwowym, wspiera utrzymanie prawidłowych funkcji psychologicznych, prawidłową pracę serca, bierze udział w metabolizmie węglowodanów.
Preparaty zawierające betulinę zalecane są osobom odczuwającym pierwsze problemy z pamięcią, koncentracją, umiejętnościami kognitywnymi oraz osobom będącym w stanie demencyjnym spowodowanym nie tylko wiekiem ale też stylem życia, nieodpowiednią dietą oraz chorobami neurodegeneracyjnymi czy metabolicznymi.
Źródło: Długosz-Mazur E., Bojar I., Gustaw K. Niefarmakologiczne metody postępowania u chorych z otępieniem. Med. Og. Nauk Zdr. 2013
