Charakterystyczną cechą atopowego zapalenia skóry u dziecka lub niemowlęcia jest uporczywy i bardzo nasilony świąd skóry, często wywołujący rozdrażnienie i niepokój dziecka.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) należy do zapalnych alergicznych chorób skóry i jest związane z uczuleniem na substancje znajdujące się w środowisku zewnętrznym, czyli na tzw. alergeny.
Przyczyny AZS
Rozpoczyna się zwykle we wczesnym dzieciństwie; u ponad połowy chorych pierwsze zmiany skórne pojawiają się w 1. roku życia. Choroba charakteryzuje się długotrwałym przebiegiem i tendencją do nawrotów. Niewątpliwie ma podłoże genetyczne, co jest związane zarówno z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego, jak i wadliwą budową naskórka.
U większości chorych na AZS stwierdza się zwiększone stężenie immunoglobuliny E (przeciwciała klasy IgE), białka zaangażowanego w procesy alergiczne, skierowane przeciwko m.in. alergenom zawartym w pokarmach (np. białku mleka krowiego, białku jaja kurzego, mące) czy alergenom unoszącym się w powietrzu (np. pyłkom drzew, traw, chwastów oraz roztoczom kurzu domowego, sierści zwierząt, pleśniom). Ważną rolę w wywoływaniu zmian skórnych odgrywają również układy hormonalny i nerwowy. Istotne znaczenie ma też stres, który może powodować nawet zaostrzenie stanu klinicznego.
Objawy
Typową cechą atopowego zapalenia skóry jest uporczywy i silny świąd skóry, często wywołujący rozdrażnienie, niepokój dziecka, problemy ze snem lub nawet bezsenność. U dziecka z AZS stwierdza się bardzo suchą skórę i jej dużą wrażliwość na czynniki zewnętrzne oraz skłonność do podrażnień. Kontakt z czynnikami drażniącymi, takimi jak niewłaściwe preparaty do pielęgnacji, pot, uczulające alergeny, może zaostrzać zmiany skórne. Chorzy nie tolerują wełnianych ubrań. Umiejscowienie i rodzaj zmian skórnych zależą od wieku pacjenta i stopnia nasilenia procesu zapalnego skóry (faza ostrego lub przewlekłego stanu zapalnego). W fazie ostrej obserwuje się ogniska rumieniowe, dość wyraźnie odgraniczone od skóry otoczenia, na których podłożu występują drobne grudki, pęcherzyki oraz nadżerki. Dla przewlekłego stanu zapalnego typowe są ogniska z pogrubiałą skórą i wzmożonym rysunkiem linii skórnych (tzw. lichenizacja), widuje się też powierzchowne złuszczanie naskórka. We wczesnym dzieciństwie, do końca 2. r.ż., zmiany skórne mają charakter nieregularnych ognisk rumieniowo-wysiękowych i obecne są typowo na skórze twarzy (policzki, czoło, owłosiona skóra głowy) i dodatkowo na dalszych częściach kończyn oraz tułowiu.
W niektórych przypadkach może być zajęta skóra zgięć stawowych (łokciowych, podkolanowych, nadgarstków). Między 3. a 11. r.ż. ogniska lichenizacji obserwuje się głównie w obrębie powierzchni zgięciowych stawów, natomiast w grupie dzieci najstarszych, podobnie jak u dorosłych, mogą być zajęte grzbiety rąk.
W przypadku wystąpienia na skórze dziecka zmian skórnych przebiegających z intensywnym świądem wskazana jest wizyta u lekarza dermatologa w celu postawienia diagnozy, przeprowadzenia diagnostyki i leczenia zmian Wiele zapalnych chorób skórnych może mieć podobny obraz kliniczny i należy je wykluczyć.
Sposoby leczenia
Leczenie AZS zależy od wieku pacjenta, rozległości i nasilenia zmian skórnych. Jeśli zostały ustalone czynniki uczulające, należy w miarę możliwości ich unikać, ale podstawową rolę leczniczą spełnia prawidłowa pielęgnacja skóry dziecka. W związku z nasiloną suchością skóry należy nawilżać i natłuszczać skórę specjalnymi preparatami zwanymi emolientami. Zaleca się środki miejscowe o pH 5,5 (emulsje do kąpieli, kremy, maści), przeznaczone do skóry atopowej, które łagodzą dolegliwości świądowe. Skóra dziecka chorego na AZS wymaga 3–4-krotnej aplikacji preparatu w ciągu doby.
W przypadku ognisk zapalnych przebiegających z tworzeniem świądowych grudek czy lichenizacją konieczne jest zastosowanie preparatów przeciwzapalnych. W tej grupie leków znajdują się zwłaszcza preparaty steroidowe, które ze względu na różną siłę działania i możliwość wywoływania działań niepożądanych powinien dobrać indywidualnie lekarz dermatolog.
Z powodu intensywnego świądu dzieci z AZS wymagają terapii przeciwświądowej z zastosowaniem leków przeciwhistaminowych. Niektóre z leków (tzw. pierwszej generacji) wykazują dodatkowo efekt uspokajający i ułatwiają zasypianie. W cięższych przypadkach znaczenie lecznicze ma fototerapia (naświetlania promieniami ultrafioletowymi). U dzieci z udokumentowaną alergią można rozważyć tzw. immunoterapię swoistą, powszechnie nazywaną odczulaniem.
Domowe sposoby na złagodzenie zmian
W ramach domowych sposobów łagodzenia zmian w przebiegu AZS zasadnicze znaczenie ma przede wszystkim stosowanie emolientów, czyli emolientoterapia, która jest podstawową metodą leczenia AZS, stosowaną niezależnie od stopnia nasilenia objawów. Regularna aplikacja tych preparatów wpływa na odbudowę funkcji bariery naskórkowej, zmniejsza suchość skóry, ogranicza jej świąd i co istotne – pozwala ograniczyć stosowanie leków przeciwzapalnych. Istotne znaczenie w łagodzeniu objawów ma także unikanie czynników drażniących, w tym mechanicznych (syntetycznych włókien, wełny), fizycznych (wysoka temperatura otoczenia, mała wilgotność) czy chemicznych (mydła, detergenty).
Emolienty w leczeniu AZS są uznaną formą terapii od wielu lat, stosowaną niezależnie od wieku dziecka chorego na AZS czy stopnia nasilenia objawów klinicznych. Aby nie szkodziły skórze niemowlęcia czy dziecka, nie powinny zawierać substancji zapachowych oraz konserwujących. Dobry emolient w swoim składzie zawiera natomiast substancje okluzyjne (np. wazelinę), wiążące wodę (mocznik, sorbitol, glicerol) oraz odbudowujące barierę naskórkową (ceramidy, cholesterol). Emolienty wzbogacone o substancje pochodzenia roślinnego i mają dodatkowe przeciwzapalne i przeciwświądowe właściwości.
AZS i alantoina
Spośród wielu składników, które mają korzystne działanie w AZS, warto zwrócić uwagę na alantoinę, która jest pochodną mocznika. Alantoina, naturalny składnik wielu roślin, wykazuje wielokierunkowe działanie lecznicze na skórę i błony śluzowe. Dzięki temu od lat jest skutecznym lekiem stosowanym w dermatologii w leczeniu m.in. atopowego zapalenia skóry. Kremy, maści i zasypki z alantoiną doskonale sprawdzają się również w pielęgnacji delikatnej skóry niemowląt i małych dzieci. Alantoina jest też łączona z innymi substancjami czynnymi (składnikami leków zewnętrznych), np. d-pantenolem, witaminami, które wzmacniają jej efekt.
Źródło: Jenerowicz D., Polańska A. „Atopowe zapalenie skóry (AZS) u dzieci i niemowląt: przyczyny, objawy i leczenie”, Katedra i Klinika Dermatologii UM w Poznaniu.
