Afty to bolesne nadżerki występujące najczęściej w jamie ustnej. Przyczyna ich powstania nie jest w pełni poznana, uważa się jednak, że są skutkiem miejscowego zaburzenia układu immunologicznego.
Afty (łac. aphtosis) to często spotykana dolegliwość, która polega na wystąpieniu w jamie ustnej niewielkiego lecz bardzo bolesnego owrzodzenia, połączonego ze stanem zapalnym. W przeciwieństwie do opryszczki wargowej, afty nie są zaraźliwe. Na ogół goją się bez śladu po paru dniach. Są jednak osoby, dla których stanowią znaczny problem, utrudniają codzienne czynności: mówienie, picie i jedzenie – skazując na długotrwały dyskomfort. Większość dolegliwości związanych z występowaniem aft można skutecznie leczyć. Nie zawsze jednak obraz jest tak jednoznaczny.
Afta to nie pleśniawka
W niektórych przypadkach postawienie trafnej diagnozy może wymagać większego doświadczenia. Afty wciąż bywają niesłusznie utożsamiane z pleśniawkami! Tymczasem to zupełnie inne schorzenie – o odmiennej etiologii, innym obrazie klinicznym, rokowaniu oraz wymagające innego leczenia.
Afty to małe, okrągłe lub owalne nadżerki z wyraźnie odznaczającym się brzegiem, otoczonym lekko czerwoną otoczką – czyli tzw. halo. Wnętrze nadżerki pokryte jest zwykle szarym lub żółtawobrunatnym nalotem. Afty występują na błonie śluzowej jamy ustnej wokół małych gruczołów ślinowych – najczęściej na wewnętrznej stronie warg i policzków, rzadziej na dziąsłach, języku i podniebieniu. Klinicznie wyróżnia się trzy podstawowe typy aft:
- małe – Mikulicza, o średnicy 2–4 mm (stanowią do 80% wszystkich przypadków),
- duże – Suttona, o średnicy do 1 cm (ok. 15% przypadków),
- opryszczkopodobne – ok. 1 mm.
Poszczególne typy nadżerek goją się w różnym tempie i nawracają z niejednolitą częstością.
Jeśli w ustach pojawia się jednocześnie kilka, kilkanaście aft lub nowe afty pojawiają się zanim poprzednie się wygoiły – to świadczy o nawracającym aftowym zapaleniu jamy ustnej. Gdy podejrzewamy, że przyczyną naszych dolegliwości są afty, warto zwrócić się o poradę do lekarza – stomatologa lub dermatologa.
Możliwe przyczyny
Choć niewątpliwie afty są dolegliwością związaną z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego, to wciąż nie poznano mechanizmu wywołującego to schorzenie. Występowanie aft może mieć wiele przyczyn. W przypadku małych aft należą do nich m.in. nieodpowiednia higiena jamy ustnej, choroby zębów, uszkodzenia mechaniczne błony śluzowej, źle dopasowana proteza, antybiotykoterapia oraz szkodliwe nawyki, takie jak obgryzanie paznokci czy jedzenie niemytych warzyw i owoców. W przypadku aft o stosunkowo dużych rozmiarach (1–2 cm) można przypuszczać, że ich przyczyną jest niedobór niektórych witamin i składników mineralnych (kwas foliowy, witamina B12, żelazo), zaburzenia hormonalne, autoimmunologiczne. Niekiedy często nawracające afty są również objawem towarzyszącym refluksowi, infekcjom grzybiczym, chorobie migdałków czy zapaleniu zatok. Wirus opryszczki może powodować afty. Do najczęstszych czynników sprzyjających powstawaniu aft należą:
- predyspozycje genetyczne,
- niedobory żelaza, cynku, witamin grupy B oraz kwasu foliowego,
- choroby gruczołów ślinowych – kserostomia,
- stres i przemęczenie,
- urazy śluzówki wywołane intensywnym szczotkowaniem, aparatem ortodontycznym lub spożywaniem bardzo twardych i suchych pokarmów,
- u kobiet faza cyklu menstruacyjnego – obniżający się poziom progesteronu może indukować powstawanie zmian w jamie ustnej,
- zażywanie niektórych leków.
Jak leczyć?
Afty leczy się miejscowo, stosując środki wysuszające i ściągające. Większość jednak nie wymaga specjalistycznego leczenia. Dla przyspieszenia regeneracji błony śluzowej oraz zminimalizowania dolegliwości bólowych można stosować specjalne preparaty (płyny, maści, żele, tabletki do ssania) dostępne bez recepty w aptekach. Warto zwrócić uwagę na środki, które zawierają witaminy i składniki mineralne, które pomogą wzmocnić organizm i wspomóc jego naturalną odporność.
Płyny do płukania jamy ustnej działają przeciwbólowo, przeciwbakteryjnie i przeciwgrzybiczo. Hamując rozwój mikroorganizmów, zapobiegają rozwojowi zakażeń i przyspieszają gojenie się aft. Objawy mogą ustąpić już w czasie stosowania naparów z szałwii (płukanie jamy ustnej).
Preparaty o działaniu dezynfekującym i antyseptycznym. Wykazują one działanie bakteriobójcze, grzybobójcze i wirusobójcze. Są bardzo skuteczne, działanie leku rozpoczyna się już po upływie 1 min od jego aplikacji i utrzymuje się przez godzinę, co zapewnia bezpieczeństwo podczas zabiegów terapeutycznych. Preparaty mają postać płynu do stosowania zewnętrznego lub atomizera.
Wygodną formą leku na afty jest aerozol. Pozwala łatwo zaaplikować pojedynczą dawkę preparatu. Coraz większą popularnością cieszą się żele na afty. Działają przeciwzapalnie i przeciwbólowo. Do nałożenia żelu najlepiej używać patyczków kosmetycznych lub kawałka gazy. Można również nakładać go palcem, jednak trzeba dokładnie umyć wcześniej ręce – to konieczność! Po zastosowaniu preparatów na afty nie należy jeść, pić przez co najmniej pół godziny – jest to czas niezbędny do wchłonięcia się leku do chorej tkanki.