Enzymy trawienne to grupa substancji naturalnie występujących w ludzkim organizmie. Uczestniczą w procesach trawienia poszczególnych składników spożytych pokarmów, powodują lepsze i wydajniejsze trawienie, zapobiegają wzdęciom.
Proces trawienia rozpoczyna się z chwilą, kiedy kęs pokarmu znajdzie się w jamie ustnej. Dzieli się na dwie fazy: mechaniczną i chemiczną. Celem jest taka obróbka produktów spożywczych, aby mogły być wchłonięte przez kosmki jelita cienkiego i przyswojone przez organizm. W fazie mechanicznej dochodzi do rozdrobnienia pokarmu, nawilżenia i wymieszania z enzymami, znajdującymi się w ślinie. Następnie, po połknięciu, dzięki ruchom perystaltycznym układu pokarmowego, pokarm przesuwany jest do żołądka. Tam jest wstępnie trawiony. Dalej trafia do jelita cienkiego, gdzie następuje dalszy proces obróbki chemicznej oraz wchłanianie. W końcu niestrawiona treść pokarmowa przesuwa się w stronę jelita grubego, gdzie następuje proces formowania stolca, odzyskiwanie wody zawartej w kale, zagęszczanie go i wydalanie z organizmu.
Przemiany chemiczne pokarmu polegają na rozłożeniu związków chemicznych, takich jak skrobia, tłuszcze, białka. Skrobia (węglowodany) zamieniają się w glukozę, tłuszcze są rozkładane na kwasy tłuszczowe, a białka na aminokwasy. Procesy chemiczne są możliwe dzięki obecności enzymów i żółci. Dzięki specjalnej budowie ścian jelita związki te przenikają do krwi i limfy, dostarczając organizmowi paliwa. To wchłanianie zachodzi w części jelita zwanej dwunastnicą oraz w jelicie czczym. Większość wody jest wchłaniana w jelicie grubym, a tylko niewielkie ilości już w żołądku. Bez trawienia natomiast wchłaniane są witaminy oraz sole mineralne.
Co to są enzymy?
Enzymy to cząsteczki białka, będące czynnikami przyspieszającymi procesy chemiczne, przy czym każdy enzym jest wyspecjalizowany w najwyżej kilku reakcjach chemicznych. Enzymy trawienne wytwarzane są przez gruczoły trawienne. Znajdziemy je w ślinie, w soku żołądkowym, soku trzustkowym, a także w sokach jelitowych. Enzymy trawienne katalizują (powodują lub przyspieszają reakcję działając jako katalizator) rozkład pokarmu w jamie ustnej i jelitach, dzięki czemu składniki odżywcze są uwalniane i mogą być wchłaniane przez barierę jelitową do krwiobiegu. Dlatego jedną z głównych funkcji enzymów trawiennych jest zwiększanie biodostępności składników odżywczych.
Ze względu na typ katalizowanych reakcji główne enzymy trawienne dzieli się na:
- amylazy – produkowane w gruczołach ślinowych, odpowiadające za rozkład złożonych węglowodanów;
- peptydazy – typ enzymów ułatwiających przebieg reakcji rozkładu białek, dodatkowy podział uwzględnia rozróżnienie na endopeptydazy oraz egzopeptydazy;
- lipazy – uczestniczące w rozkładzie tłuszczów;
- nukleazy – rozkładające kwasy nukleinowe, budujące materiał genetyczny obecny we wszystkich komórkach.
Enzymy działające w żołądku – soki żołądkowe:
- pepsyna – enzym wydzielany przez gruczoły żołądkowe; jest składnikiem soków żołądkowych, uruchamia proces rozpadu białka,
- lipaza żołądkowa – ma zapoczątkować trawienie tłuszczów zawartych np. w mleku,
- podpuszczka – specyficzna dla okresu niemowlęcego, uczestnicząca w rozkładzie białka obecnego w mleku (kazeiny).
Enzymy trzustkowe – soki trzustkowe:
- amylaza trzustkowa – sok trzustkowy wydzielany do jelita cienkiego, gdzie rozkłada glikogen na dwucukry,
- trypsyna i chymotrypsyna – proenzym, który w dwunastnicy przekształca się w trypsynę; rozkłada białko na aminokwasy,
- elastaza– zajmuje się metabolizmem białek,
- lipaza trzustkowa – rozkłada zemulgowane tłuszcze na kwasy tłuszczowe i glicerol; w tym procesie wspiera ją żółć, która aktywizuje lipazę i emulguje tłuszcze,
- nukleazy trzustkowe – katalizuje rozkład kwasów nukleinowych na nukleotydy,
- hydroliza estrów cholesterolowych – enzym odpowiedzialny za rozkład cholesterolu,
- fosfolipaza – rozkłada fosfolipidy oraz trawi tłuszcze,
- karboksypeptydaza – odpowiada za rozpad peptydy na aminokwasy.
Enzymy jelitowe – sok jelitowy
- maltaza – odpowiada za rozkład maltozy (disacharydu) na dwie cząsteczki glukozy,
- laktaza – przyspiesza rozpad laktozy na glukozę i galaktozę,
- sacharaza – przyspiesza rozpad sacharozy do glukozy i fruktozy,
- karboksypeptydazy – przyspiesza rozkład skrajnych wiązań peptydowych,
- aminopeptydazy – przyspiesza rozkład wiązań peptydowych,
- nukleotydazy – katalizują rozkład nukleotydów na nukleozydy,
- nukleozydazy i fosfatazy – katalizują rozkład nukleozydów na zasady azotowe, cukry i fosforany.
Przyczyny i objawy niedoboru enzymów
Istnieje wiele powodów, dla których nie wytwarzamy wystarczającej ilości własnych enzymów trawiennych. Słaba produkcja enzymów może prowadzić do problemów związanych z niedoborem składników odżywczych, co skutkuje całym szeregiem problemów zdrowotnych. Do głównych powodów niedoboru zaliczymy z pewnością:
- przesiąkliwe jelito,
- stany zapalne wywoływane przez alergie pokarmowe,
- przewlekły stres,
- ekspozycja na wszechobecne toksyny,
- procesy starzenia,
- zmniejszona produkcja kwasu solnego, ponieważ kwasowe środowisko jest wymagane do aktywacji enzymów odpowiedzialnych za trawienie protein,
- predyspozycje genetyczne.
Niedobór określonych enzymów trawiennych prowadzi do nieprawidłowego przetwarzania spożywanych składników pokarmowych skutkiem czego mogą pojawić się m.in.:
- bóle brzucha,
- wzdęcia,
- nudności,
- biegunki,
- zaparcia,
- tłuste stolce,
- niezamierzona utrata masy ciała,
- alergie i nietolerancje pokarmowe.
Dolegliwości te mogą się nasilać po spożyciu określonych pokarmów, bogatych w substancje, których organizm nie jest w stanie prawidłowo przetrawić.
Badania diagnostyczne
Należy je wykonać w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na zaburzenia związane z produkcją enzymów trawiennych zależne są od tego, który narząd podejrzewany jest o nieprawidłowe funkcjonowanie. Testy te mogą obejmować zarówno określone badania krwi, jak i badania moczu oraz stolca w celu oceny stężeń poszczególnych enzymów trawiennych w badanym materiale. W określonych przypadkach może występować konieczność wykonania badań obrazowych, jak np. tomografia komputerowa lub USG. Pełny zakres testów zależny jest od podejrzewanej jednostki chorobowej, stanu zdrowia pacjenta oraz współwystępujących obciążeń zdrowotnych.