Postawa ciała dzieci kształtowana jest głównie w domu i szkole. Dlatego troska o zdrowy kręgosłup powinna się zaczynać już w okresie wczesnego dzieciństwa. Nie dopuśćmy do pojawienia się wad!
Wadą postawy określa się pogłębienie lub zmniejszenie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa. Przy ocenie, czy postawa jest prawidłowa, zwraca się uwagę na pewne cechy. Najłatwiej sprawdzić postawę, oglądając człowieka z profilu w swobodnej pozycji stojącej. Prawidłowa postawa charakteryzuje się ułożeniem głowy ponad kręgosłupem, a nie jej wysunięciem do przodu. Barki również nie mogą być wysunięte do przodu, łopatki przylegają do klatki piersiowej. Uwypuklenie brzucha nie powinno być zbyt duże, jednak zależy od typu somatycznego człowieka. Prawidłowa postawa to taka, która nie daje istotnych objawów bólowych ze strony układu ruchu w danej chwili i w przyszłości bez znacznych zmian patologicznych.
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Kręgosłup swoją budową przypomina wygięty słup. Składa się z odcinków: szyjnego, piersiowego, lędźwiowego, kości krzyżowej i kości guzicznej. Stanowi prawie połowę długości człowieka, co zależy od wielu czynników, takich jak: wysokość ciała, płeć, wiek, pora dnia.
Występowanie nieprawidłowości (wady postawy wrodzone lub nabyte) w układzie mięśniowo szkieletowym mogą prowadzić do trudnych w leczeniu chorób zwyrodnieniowych, dyskopatii czy zespołów przeciążeniowych. Najczęściej jednak są one wynikiem złych nawyków, pielęgnowanych już od najmłodszych lat, nadwagi czy braku aktywności fizycznej, która pozwalałaby wzmacniać mięśnie pleców oraz nóg. Dlatego w myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć, każdy rodzic powinien zwrócić uwagę na prawidłowy rozwój sylwetki i motoryki swojego dziecka. Profilaktyka jest najważniejszym zaleceniem specjalistów. Ma ogromne znaczenie zarówno na kształtowanie harmonijnej postawy u dzieci, jak i zapobieganie nieprzyjemnym konsekwencjom, które mogą pojawić się w przyszłości, m.in. ból, trudności w poruszaniu się czy dyskomfort związany z mniej estetycznym wyglądem. Postępująca deformacja obniża sprawność wentylacji płuc, powoduje zmiany wewnętrznego kształtu klatki piersiowej, prowadzące do spłaszczenia i ucisku płuca po wypukłej stronie skrzywienia oraz pojawienia się ognisk niedodmy. W późniejszym okresie powoduje to pełny zespół niewydolności krążeniowo-oddechowej. Ze strony układu nerwowego mogą pojawić się bóle korzonkowe i nerwów międzyżebrowych.
Co wpływa na postawę?
Czynniki wrodzone, przekazywane przez rodziców, nie są jedynymi, które mają wpływ na postawę. Istotne znaczenie ma też wiele czynników zewnętrznych. Rozwijający się organizm przystosowuje się do środowiska, w którym przychodzi mu żyć; dziecko po urodzeniu stopniowo nabiera umiejętności kontrolowania postawy. Znaczącą rolę odgrywają przyzwyczajenia, tzw. nawyki odruchowe zarówno prawidłowe, jak i nieprawidłowe. Te drugie mogą przyczynić się powstawania wad postawy. Z tego względu ważne jest kształtowanie nawyku prawidłowej postawy od najmłodszych lat. Zapewnia ją odpowiednie ukształtowanie przednio-tylnych krzywizn kręgosłupa oraz napięcie i praca mięśni stabilizujących kręgosłup. W dobie, gdy schorzenia układu ruchu stają się coraz bardziej powszechne, możemy zaobserwować rosnącą liczbę osób zgłaszających się do poradni rehabilitacyjnych. W przeważającej części są to dzieci, u których nie trudno wykazać wady postawy, kręgosłupa oraz stóp. Istnieje uzasadniona obawa, iż w najbliższej przyszłości zasilą oni już i tak dość liczne grono dorosłych, którzy skarżą się na dolegliwości ze strony układu ruchu. Styl życia, który obecnie propagują środki masowego przekazu nie skłania młodych ludzi do wysiłku, przez co ogranicza ich aktywność ruchową prowadząc tym samym do upowszechniania się błędnych wzorców dotyczących postawy. Wyjątkowo ważny w tym destrukcyjnym procesie jest fakt, iż szkoła, w której dziecko spędza większość swego okresu dorastania, nie generuje możliwości rozwoju prawidłowej postawy. To właśnie w okresie szkolnym dochodzi do licznych zniekształceń i przyswajania nieprawidłowych nawyków. Rodzice do czasu rozpoznania wady nie przywiązują wystarczającej uwagi do istotnych zmian, które zachodzą w układzie ruchu ich dzieci. Stąd rodzi się potrzeba zapobiegania i chęć podjęcia działań. Cały obowiązek w kształtowaniu prawidłowej postawy u dzieci i młodzieży spoczywa w pierwszej kolejności na rodzicach oraz na szkole. Najczęściej spotykane nieprawidłowości w układzie ruchu wśród dzieci i młodzieży to:
- Wady postawy:
- plecy okrągłe,
- plecy wklęsłe,
- plecy wklęsło-okrągłe,
- plecy płaskie,
- boczne skrzywienie kręgosłupa.
- Wady kończyn dolnych:
- płaskostopie,
- kolana szpotawe,
- kolana koślawe.
Przyczyny powstawania wad postawy
Okres niemowlęcy i wczesnego dzieciństwa. Przyczyną wad postawy u dzieci jest przede wszystkim brak ruchu. W czasie wzrostu dziecka bardzo ważne jest stworzenie mu warunków do różnorodnej aktywności ruchowej. W okresie przedszkolnym często obserwuje się zwiększenie lordozy lędźwiowej oraz spłaszczenie brzucha. Na szczęście, zjawiska te mogą minąć w miarę dalszego prawidłowego rozwoju sprawności fizycznej, np. przez organizowanie odpowiednich zabaw, gdyż dziecko w tym wieku ma małą koncentrację na jednej czynności, co wynika także z jego niezwykłej ruchliwości.
Postawę dziecka w głównej mierze kształtuje środowisko, które ogranicza się do domu i szkoły. Oddziaływanie domu obserwujemy głównie w okresie niemowlęctwa, wczesnego dzieciństwa, czyli właśnie wtedy, kiedy organizm jest jeszcze bardzo plastyczny i podatny na wpływy zewnętrzne. Oba te okresy są bardzo zależne głównie od rodziców, ich wiedzy na temat stosowania właściwych metod i środków wychowawczych sprzyjających kształtowaniu prawidłowej postawy ciała dziecka. Niestety wiedza rodziców na ten temat jest jednak uboga, w niektórych przypadkach nawet znikoma. Przykładów można dopatrywać się prawie wszędzie. Często widzimy matkę, która nosi dziecko na jednej i tej samej ręce, bądź prowadzi je za jedną i tą samą rękę. Takie postawy prowadzą często do lekkiego skrzywienia bocznego kręgosłupa. Dalej, rodzice, nieświadomie, popełniają błędy w doborze pozycji dziecka podczas karmienia, leżenia, ubierania, przez co nie wszystkie grupy mięśni rozwijają się w jednakowym tempie. Na rozwój postawy dziecka niekorzystnie wpływa też utrzymywanie go w pozycjach, do których jeszcze nie dojrzało – do siadania, wstawania – a więc wtedy, kiedy jeszcze nie ma dostatecznie silnych mięśni stabilizujących kręgosłup.
Okres szkolny, dojrzewanie. W wieku szkolnym wyróżniamy dwa okresy mogące mieć negatywny wpływ na kształtowanie prawidłowej postawy ciała. Pierwszy to początek nauki w szkole, drugi to okres dojrzewania. Rozpoczęcie nauki, to zmiana trybu życia dzieci. Wcześniej zależał on od nich samych. Dzieci dobierały sobie czas na zabawę, aktywność. Nowe środowisko oraz nowe reguły i zasady panujące w szkole znacząco to zmieniły. Konieczność dłuższego siedzenia, i jednostajność pozycji, na które organizm dziecka nie był przygotowany, a także niewłaściwie dobrane wymiary ławek, krzeseł czy stolików, a przede wszystkim zła proporcja między nimi, wpływają na pogorszenie postawy. Dziecko spędza w szkole średnio 6 godzin dziennie, a niekiedy więcej. Oprócz siedzenia w niewygodnej pozycji przez dłuższy czas, jest pochłonięte pracą umysłową, która prędzej czy później wywołuje znużenie. W efekcie długotrwałego wysiłku umysłowego uczeń często przyjmie wadliwą postawę. Poza kontrolą znajduje się też postawa ciała dziecka w czasie przerwy, a także to, w jaki sposób spędza przerwę: aktywnie czy biernie.
W domu niezbędne jest zwrócenie uwagi na postawę dziecka, np. przy odrabianiu zadań domowych. W jaki sposób siedzi, czy w czasie pisania nie trzyma jednej ręki opuszczonej, czy ma podwiniętą stopę. Istotne są również ułożenie nóg i stóp (czy są położone na podłożu, a nie zawieszone w powietrzu) oraz wygięcie kręgosłupa (czy dziecko się garbi). Podstawowym błędem, bardzo powszechnym obecnie, jest noszenie przez dzieci książek w plecakach. Większość dzieci zamiast nosić torbę/plecak na dwóch ramionach, nosi na jednym. Nierzadko dzieci noszą wiele niepotrzebnych rzeczy (waga plecaka nie powinna przekraczać 10–15% masy ciała dziecka) lub nie układają ich w sposób symetryczny, co sprzyja powstawaniu skrzywień kręgosłupa.
Okres dojrzewania, czyli tzw. skoku pokwitaniowego, to drugi okres krytyczny w kształtowaniu postawy ciała dziecka. Wtedy właśnie następują najintensywniejsze przemiany rozwojowe. Następuje przesunięcie środka ciężkości ciała na skutek szybkiego wzrostu. Niestety mięśnie nie stają się silniejsze i utrzymanie prawidłowej postawy ciała wymaga znacznego wysiłku. Dlatego właśnie dzieci często się garbią. Taki stan osłabienia trwa około dwóch lat. Osłabienie mięśni w znacznie mniejszym stopniu dotyka młodzież systematycznie uprawiająca ćwiczenia ruchowe, które wpływają na wzmocnienie układu mięśniowego. Warto poruszyć tutaj sprawę unikania przez dzieci i młodzież uczestniczenia w lekcjach wychowania fizycznego. Często rodzice nie są świadomi potrzeby aktywności fizycznej swoich pociech, zwłaszcza w okresie wzrostu i dojrzewania, a konsekwencje będą widocznie przez całe późniejsze życie.
Nadwaga – ortopedzi od lat alarmują, że nadwaga ma fatalny wpływ na kręgosłup, kolana czy kostki. Jest to szczególnie niebezpieczne dla dzieci i młodzieży będącej w fazie dynamicznego wzrostu. Jeśli dziecko będzie ważyło za dużo, może to skutkować skrzywieniami kręgosłupa, koślawością kolan i pięt czy problemami z biodrami – zbyt duży ciężar ciała i słabo rozwinięte mięśnie to niemal gwarancja pojawienia się lub pogłębienia wad postawy. Dlatego tak ważne jest, aby dziecko uczyło się prawidłowego odżywiania i także w przyszłości przestrzegało zasad zdrowej diety.
Co możemy zrobić dla naszych dzieci?
Obecny tryb życia zdecydowanie odkłada na dalszy plan dbałość o własną sylwetkę i postawę ciała. W szkołach ciągle przybywa dzieci z wadami postawy. Aby móc przeciwdziałać ich powstawaniu powinno się posiadać wiedzę na temat przyczyn oraz zagrożeń wynikających z posiadania konkretnej wady postawy. Ponadto każdy z podmiotów odpowiedzialnych za powstawanie wad postawy u dzieci i młodzieży powinien być utwierdzony w przekonaniu, że od niego zależy nawyk prawidłowej postawy podopiecznych.
Niestety, bardzo często zdarza się, że rodzice przychodzą z dzieckiem do specjalisty dopiero wtedy, gdy wada postawy jest już zaawansowana, a powstałych w układzie mięśniowym i kostnym zmian nie da się już cofnąć (można wtedy już tylko hamować ich rozwój). A przecież istnieje prosty sposób, by tego uniknąć. Liczy się czujność. Pierwszą i wstępną diagnozę rodzice mogą postawić sami, wykonując szybki test – obserwując czy łopatki dziecka są równe i nie odstają, czy barki i ramiona nie pochylają się w którąś ze stron. Warto również poddać obserwacji obuwie dziecka i sprawdzić, z której strony i jak bardzo jest zniszczona podeszwa, co z kolei może nam zasygnalizować wystąpienie np. koślawości kolan i/lub pięt. W razie zauważenia jakichkolwiek nieprawidłowości, asymetrii, konieczna będzie konsultacja lekarza ortopedy lub fizjoterapeuty co do dalszych działań. Pamiętajmy, jeśli zaobserwujemy jakąkolwiek asymetrię ciała dziecka, garbienie się czy stawianie stóp do środka – nie zwlekajmy z wizytą u specjalisty. Im wcześniej wykryta wada, tym łatwiej jest ją leczyć. Miejmy też na uwadze kształtowanie prawidłowych nawyków już od najmłodszych lat, by uniknąć negatywnych konsekwencji w przyszłości.
Źródła:
1.Kutzner-Kozińska M. Dbaj o prawidłową postawę ciała dziecka, WSziP 1995.
- Muchacka R., Pyclik M. Prace Naukowe, t.37, WSziP 1996.