Sen to wyznacznik zdrowia – zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania całego organizmu, a w szczególności mózgu. Utrzymuje nas w zdrowiu i regeneruje, dzięki czemu następnego dnia czujemy się skoncentrowani i energiczni.
Podczas snu mięśnie kontrolujące górne drogi oddechowe rozluźniają się. Ich nadmierne rozluźnienie powoduje opadanie podniebienia miękkiego oraz języczka, a w następstwie – zwężenie górnych dróg oddechowych. Wówczas niektóre osoby zaczynają chrapać. Zbyt duże zwężenie dróg oddechowych powoduje problemy z oddychaniem, a ich całkowite zablokowanie, skutkuje chwilowym zatrzymaniem oddychania – tzw. obturacyjnym bezdechem sennym (OBS). Takie przerwy w oddychaniu mogą trwać od kilku do kilkunastu sekund i powtarzać się wielokrotnie w ciągu nocy. Powstaje wrażenie duszenia się, po którym następuje przebudzenie i powrót akcji oddechowej. Osoba chrapiąca zwykle nie pamięta nocnych epizodów bezdechów sennych.
Obturacyjny bezdech senny
OBS to najczęstsze zaburzenie oddychania występujące podczas snu. Szacuje się, że w Polsce choruje na nie blisko 100 tys. osób. Bezdech nie zawsze musi niepokoić. Może bowiem występować także u zdrowych osób. Za chorobliwe uznaje się te bezdechy, które trwają dłużej niż 10 sekund i występują częściej niż 10 razy w ciągu godziny.
Jeżeli wielokrotnie w czasie snu powtarzają się epizody zatrzymania oddychania (bezdechy) lub jego znaczne spłycenie, należy udać się do lekarza – pulmonologa. Rozpoznanie i ocena ciężkości schorzenia wymaga określenia liczby bezdechów i epizodów spłyceń oddychania na godzinę snu (AHI, Apnea Hypopnea Index, wskaźnik bezdech/spłycenie oddechu). Bezdech rozpoznaje się, gdy AHI ≥5 i występują objawy choroby (np. senność dzienna) lub AHI ≥15 u osób bez objawów.
Czynniki ryzyka
OBS dotyka głównie osoby dorosłe (rzadko występuje u dzieci, u których wiąże się na ogół z przerostem migdałków, szczególnie migdałka III). Według niektórych szacunków bezdech senny może dotyczyć ponad 25% mężczyzn po 40. roku życia! U kobiet choroba występuje częściej po menopauzie. Występowaniu OBS sprzyja otyłość, a zwłaszcza duży obwód szyi. Tkanka tłuszczowa odkładająca się na szyi uciska gardło i zmniejsza jego światło, sprzyjając występowaniu bezdechów. Ryzyko zwiększają również: skrzywienie przegrody nosa i choroby upośledzające drożność nosa, przerost migdałków podniebiennych oraz nieprawidłowości anatomiczne w budowie twarzoczaszki (np. mała i cofnięta żuchwa). Bardzo szkodliwe jest spożywanie alkoholu, zwłaszcza w godzinach wieczornych. Alkohol zmniejsza napięcie mięśni budujących ściany gardła, co sprzyja chrapaniu i występowaniu bezdechów. Niekorzystny wpływ wywiera również palenie tytoniu.
OBS wiąże się m.in. z wysokim ciśnieniem tętniczym, zaburzeniami rytmu serca, udarami mózgu, zastoinową niewydolnością serca, insulinoopornością oraz nietolerancją glukozy. Bezdech senny to poważne zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia. Przeprowadzone niedawno badania wykazały związek między chrapaniem i bezdechem sennym a wieloma poważnymi schorzeniami. Nieleczone chrapanie i zespół bezdechu sennego mogą przyczyniać się do występowania wysokiego ciśnienia krwi, chorób serca, udarów, cukrzycy typu 2 i depresji.
Objawy
Najczęstszym objawem jest głośne, nieregularne chrapanie zakłócane przerwami w oddychaniu. Bardzo często te zaburzenia są bardziej uciążliwe dla osób, z którymi osoba chora na obturacyjny bezdech senny dzieli sypialnię i to właśnie one skłaniają pacjentów do szukania pomocy i wizyty u lekarza. Należy jednak pamiętać, że zespół bezdechu sennego daje objawy nie tylko w nocy, ale rzutuje także na życie pacjentów w ciągu dnia.
| OBJAWY NOCNE | OBJAWY DZIENNE |
| Chrapanie – głośne i z przerwami | Poranne bóle głowy |
| Obserwowane przez partnerkę/partnera chorego przerwy w oddychaniu w czasie snu trwające ponad 10 sekund | Stałe uczucie zmęczenia i niewyspania |
| Nagłe wybudzenia ze snu połączone często z uczuciem braku powietrza, przyspieszonym oddechem czy tętnem | Nadmierna suchość w ustach po przebudzeniu |
| Nadmierna potliwość w nocy | Nasilona senność dzienna |
| Nasilona potrzeba oddawania moczu w nocy | Nadmierna drażliwość |
| Niespokojny przerwany sen | Problemy z koncentracją i pamięcią |
| Problemy z zaśnięciem po przebudzeniach z powodu lęku | Zaburzenia potencji u mężczyzn |
| Zwiększone ryzyko wypadków komunikacyjnych (chorzy z rozpoznanym i nieleczonym bezdechem nie mogą prowadzić samochodów ani obsługiwać maszyn!) |
Skala senności Epworth
To skala samooceny stosowana w ocenie zaburzeń snu, m.in. w diagnostyce zespołu OBS. Polega na określeniu przez badanego (od 0–3) prawdopodobieństwa zaśnięcia, zapadnięcia w drzemkę w sytuacjach, takich jak:
- siedząc lub czytając,
- oglądając telewizję,
- siedząc w miejscu publicznym (zebranie, kino),
- podczas godzinnej, monotonnej jazdy samochodem jako pasażer,
- po południu, leżąc,
- siedząc, podczas rozmowy z inną osobą,
- po bezalkoholowym obiedzie, siedząc w cichym i spokojnym miejscu,
- prowadząc samochód, podczas kilkuminutowego oczekiwania w korku lub na czerwonym świetle.
Odpowiedzi udziela się wybierając najbardziej odpowiednie liczby ze skali:
0 = na pewno nie zapadnę w drzemkę;
1 = niewielkie prawdopodobieństwo drzemki;
2 = umiarkowane prawdopodobieństwo drzemki;
3 = bardzo duże prawdopodobieństwo drzemki.
Interpretacja wyniku:
- 0–10 → wynik normalny;
- 11–14 → łagodna senność dzienna;
- 15–18 → średnia senność dzienna;
- powyżej 18 → ciężka senność (wynik wskazuje na zasadność konsultacji lekarskiej).
Jak diagnozować?
Rozpoznanie bezdechu sennego wymaga przeprowadzenia badania snu, objawy są bowiem nieswoiste i lekarz nie może na ich podstawie rozpoznać choroby. Najdokładniejszym badaniem snu jest polisomnografia (rejestrowanie i badanie czynności organizmu w czasie snu). Badanie trwa całą noc, w trakcie której stan pacjenta jest monitorowany przez zestaw czujników, oceniających:
- zawartość tlenu we krwi (klips zakładany zwykle na palec),
- tętno (EKG),
- przepływ powietrza przez nos i usta (czujniki wykrywają zmiany temperatury lub ciśnienia wywołane przez wydychane powietrze),
- chrapanie (mikrofon),
- elektroencefalogram (EEG) i elektrookulogram (EOG) – pozwala to na sprawdzenie, czy badany śpi i w jakiej fazie snu się znajduje,
- ruchy kończyn.
Badanie pozwala na pewne rozpoznanie choroby, określenie stopnia jej zaawansowania oraz różnicowanie z innymi chorobami, które mogą dawać podobne objawy.
Metody leczenia
W przypadku potwierdzonego rozpoznania bezdechu sennego konieczne jest leczenie. Sposób leczenia zależy od stopnia zaawansowania schorzenia. Pacjenci z OBS otrzymują zalecenia:
- redukcji masy ciała,
- aktywny tryb życia, regularny wysiłek fizyczny,
- regularny rytm snu i czuwania – kładzenie się do łóżka i wstawanie o stałej porze
- unikania przyjmowania środków nasennych i spożywania alkoholu przed snem,
- rzucenia palenia,
- wymuszania pozycji bocznej w przypadku bezdechów występujących tylko w pozycji na wznak,
- leczenie przewlekłego nieżytu błony śluzowej górnych dróg oddechowych (alergie),
- operacji korygującej drożność górnych dróg oddechowych,
- operacji bariatrycznej (chirurgiczne leczenie otyłości),
- stosowanie protez powietrznych (CPAP).
Jednakże złotym standardem terapii bezdechu sennego jest metoda polegająca na wytwarzaniu stałego dodatniego ciśnienia w drogach oddechowych (aparaty CPAP). Polega ona na codziennym zakładaniu na czas snu specjalnej maski (aparat CPAP), szczelnie przylegającej do twarzy, zakrywającej jednocześnie nos i usta lub tylko nos, podłączonej do jednostki centralnej z pompą powietrzną, filtrami, i elektronicznym układem sterującym. Uruchomiona pompa wytwarza stałe dodatnie ciśnienie działające jak wspornik, utrzymujące stały dopływ powietrza do płuc. Zabezpiecza to drożność dróg oddechowych w czasie snu i likwiduje bezdech, a przez to korzystnie wpływa na szkodliwe następstwa choroby: likwiduje chrapanie i senność dzienną, zwiększa zdolność koncentracji i zmniejsza ryzyko wystąpienia niekorzystnych następstw choroby.