Dobre bakterie nazywane są probiotykami, od greckiego zwrotu „pro bios”, czyli „dla życia”. Słusznie, bo doskonale służą one naszemu zdrowemu i długiemu życiu.
Probiotyki to żywe mikroorganizmy (wyselekcjonowane bakterie), które po spożyciu wykazują korzystny wpływ na organizm człowieka. Wspierają i stymulują odporność organizmu nie niszcząc jego naturalnej flory bakteryjnej. Nie powodują negatywnych skutków ubocznych. Są uzupełnieniem codziennej diety.
Mikroflora bakteryjna bytuje głównie na skórze, w górnych drogach oddechowych, dolnych odcinkach układu moczowo-płciowego, w jamie ustnej, a szczególnie obficie w przewodzie pokarmowym. Najważniejszą rolę odgrywa mikroflora jelitowa. Jej zadaniem jest stymulacja układu odpornościowego, działanie troficzne na śluzówkę jelita, synteza witamin (B1, B2, B12, K), wspomaganie metabolizmu cholesterolu oraz procesów trawienia i wchłaniania. Jednak jest ona szczególnie wrażliwa na szkodliwe wpływy środowiska i łatwo ulega zniszczeniu. Co niszczy i wpływa na niedobór pożytecznych bakterii? To przede wszystkim niewłaściwa dieta oraz codzienny dopływ różnych toksyn, szczególnie są to:
- dieta z małą ilością błonnika,
- antybiotyki i steroidy (niszczą florę jelit),
- rafinowane cukry, biała mąka, słodycze,
- używki: kawa, alkohol, papierosy,
- długotrwały stres,
- toksyczne substancje chemiczne w pożywieniu – m.in. konserwanty, barwniki chemiczne,
- chlorowana woda.
To tylko niektóre z czynników uszkadzających mikroflorę, zwłaszcza w jelitach. Aby przywrócić jej naturalną równowagę, należy stosować preparaty probiotyczne zawierające przyjazne dla organizmu człowieka bakterie.
Do najczęściej spotykanych probiotyków zalicza się wyselekcjonowane kultury bakterii kwasu mlekowego (Lactobacillus) i zbliżone do nich bifidobakterie (rodzaj Bifidobacterium). Głównie wykorzystywane są szczepy Bifidobacterium breve, Bifidobacterium infantis, Lactobacillus acidophilus, Lactobacillus casei, Lactobacillus plantarum i Lactobacillus rhamnosus GG Szczepy bakterii probiotycznych mają zdolność hamowania rozwoju patogennych bakterii (np.: Clostridium sp., Escherichia coli, Salmonella sp.) i zmniejszania ilości produkowanych przez nie toksyn. Odbywa się to przez zakwaszenie środowiska wewnątrz jelita, produkcję naturalnych substancji antybakteryjnych i antywirusowych. Ich obecność zapobiega rozwijaniu się wielu schorzeń, np. niestrawności, grzybicy czy nietolerancji pokarmowych.
Terminem probiotyki określa się żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny. Należy je odróżniać od prebiotyków, synbiotyków oraz postbiotyków. Zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi i krajowymi, aby uznać produkt za probiotyczny musi on zawierać co najmniej 1 milion bakterii probiotycznych w 1 cm3. Przy mniejszej liczbie skuteczność ich korzystnego oddziaływania na organizm jest po prostu słabsza. Głównym wskazaniem do długotrwałego stosowania probiotyków są częste biegunki infekcyjne, poantybiotykowe i biegunki podróżnych, alergie pokarmowe, przewlekłe nieswoiste zapalenia jelit, zespół jelita drażliwego i nietolerancja laktozy.
Definicje „biotyków” – probiotyków, prebiotyków, synbiotyków, postbiotyków
| Probiotyki | żywe drobnoustroje, które podawane w odpowiednich ilościach wywierają korzystny efekt zdrowotny. |
| Prebiotyki | substraty, które są wybiórczo wykorzystywane przez drobnoustroje gospodarza i w ten sposób korzystnie wpływają na stan zdrowia człowieka. |
| Synbiotyki | mieszanina składająca się z żywych drobnoustrojów i substratów wybiórczo wykorzystywanych przez drobnoustroje gospodarza, korzystnie oddziałujące na organizm gospodarza; działanie to może być komplementarne lub synergistyczne |
| Postbiotyki | preparaty nieożywionych drobnoustrojów i/lub ich składników, korzystnie wpływające na zdrowie docelowego gospodarza |
Stosowanie probiotyków ma ogromne znaczenie w ochronie zdrowia dzieci. Stymulują ich odporność, chronią przed stanami zapalnymi, biegunkami, wspierają w alergii. To skuteczny i całkowicie bezpieczny sposób profilaktyki i leczenia niektórych schorzeń u maluchów. Znajomość poszczególnych szczepów i ich właściwości pozwala leczyć konkretne dolegliwości. Zanim podamy jakiś probiotyk dziecku, warto zastanowić się, co chcemy uzyskać. Trzeba wybrać dawkę i sposób jego podawania. Nie należy jednak oczekiwać na szybkie efekty oddziaływania probiotyków. Ich działanie jest rozłożone w czasie. Pocieszeniem jest fakt, że pozytywne skutki tego działania pozostają na długo.
Lactobacillus rhamnosus – szczep bakterii probiotycznych, który cechuje się wysoką przeżywalnością w kwaśnym środowisku i przyczepnością do komórek nabłonka jelitowego. Stymuluje wydzielanie ochronnych mucyn, dzięki którym jelita zyskują odporność na działanie antybiotyków i patogenów. L. rhamnosus sprawdza się w profilaktyce, leczeniu objawów i skróceniu czasu trwania biegunki wywołanej antybiotykoterapią, infekcją czy podróżą. Udokumentowano również jego skuteczność w zapobieganiu rozwojowi biegunki szpitalnej, szczególnie rotawirusowemu zapaleniu żołądka i jelit. Wspomaga prawidłowe działanie układu trawiennego, leczenie objawów zespołu jelita drażliwego (IBS) oraz zmniejszenie nasilenia i częstości bólu brzucha. Wpływa na wzmocnienie układu odpornościowego niemowląt i dzieci, zmniejszając ryzyko pojawienia się infekcji górnych dróg oddechowych oraz występowania atopowego zapalenia skóry.
Lactobacillus plantarum nazywany bakteriami kwasu mlekowego, podobnie jak pozostałe szczepy bakterii probiotycznych służy wzmocnieniu odporności, stymulacji układu trawiennego i zmniejszeniu dyskomfortu żołądkowo-jelitowego. Przywraca równowagę mikroflory jelitowej i wspomaga walkę organizmu z czynnikami chorobotwórczymi.
Bifidobacterium breve przyspiesza leczenie biegunek i kształtowanie mikrobioty jelitowej u niemowląt i dzieci. Odznacza się wysoką odpornością na działanie kwaśnego środowiska i z łatwością przylega do ścian jelita grubego. Wspomaga m.in. produkcję kwasu mlekowego, tworząc niekorzystne warunki dla wzrostu i rozwoju bakterii patogennych, takich jak: Helicobacter pylori, Candida, E. coli. Sprawdza się w leczeniu wrzodziejącego jelita grubego oraz zespołu jelita drażliwego. Wykazuje również działanie ochronne przed rozwojem alergii pokarmowych.
Wszystkie wspomniane wyżej szczepy bakterii probiotycznych naturalnie występują w dziecięcym przewodzie pokarmowym. Badania kliniczne potwierdzają ich drogocenny wpływ na działanie układu trawiennego, kształtowanie prawidłowej mikroflory jelitowej oraz wzmocnienie odporności.
Wielotorowo stymulują działania układu odpornościowego – przez działanie bezpośrednie i metabolity zmniejszają częstość zakażeń dróg oddechowych. Probiotyki najlepiej pobudzają rozwój zabójczej dla zarazków flory bakteryjnej. Trzeba jednak pamiętać, że w momencie przyjścia na świat dziecko nie jest bezbronne. Dysponuje przeciwciałami otrzymanymi od matki, które zwalczają mikroby, głównie pasożyty. Dysponuje również pewną liczbą komórek odpornościowych (leukocytów) wytworzonych przez własną wątrobę i szpik kostny. Przyjmowanie probiotyków wraz z mlekiem matki bądź mieszanką wzmacnia i specjalizuje te funkcje.
Zmniejszają częstotliwość występowania oraz łagodzą przebieg biegunek; wykazano korzystny wpływ probiotyków w profilaktyce biegunki rotawirusowej. Zdolność zapobiegania i leczenia różnych rodzajów biegunki wykazano zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Ponadto poprawiają ruchy robaczkowe jelit, a w konsekwencji polepszają przemianę materii. Ponadto bakterie probiotyczne pomagają w zwalczaniu wrzodów żołądka, stosuje się je w leczeniu zaparć.
Zapobiegają atopowemu zapaleniu skóry u dzieci w grupie wysokiego ryzyka alergii.
Zmniejszają tzw. przepuszczalność jelitową – bakterie mlekowe przez zdolność syntetyzowania substancji odżywczych ułatwiających ich biodostępność poprawiają funkcjonowanie śluzówki układu pokarmowego, zmniejszają przepuszczalność jelitową u dzieci, które cierpią na zespół jelita drażliwego.
Łagodzą kolkę niemowlęcą – „dobre bakterie” w mleku matki bądź suplementach mogą ograniczyć wywołane kolką boleśności. U dzieci, którym od pierwszego tygodnia życia podaje się probiotyki, kolka i zaparcia występują znacznie rzadziej.
Łagodzą objawy nietolerancji laktozy oraz pomagają w walce z alergią – szczelna bariera jelitowa utrudnia wnikanie alergenów pokarmowych do krwi. Bakterie probiotyczne redukują ryzyko pojawienia się alergii u obciążonych nią osób, wytwarzają tolerancję na alergeny – poprawiają markery alergii. Dzięki wczesnemu kontaktowi z alergenami w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym układ immunologiczny wspomagany żywnością probiotyczną potrafi je dobrze rozpoznawać, jako obojętne, oraz tworzyć swój unikalny automatyzm reakcji. W wieku późniejszym jest to coraz trudniejsze i nagminne stają się pomyłki oznaczające uczulenie i chorobę zwaną alergią. Ponadto potwierdzono skuteczność probiotyków w zapobieganiu wysypkom alergicznym.
Zażywane antybiotyki niszczą „dobre” bakterie. Antybiotyki powodują zanik lub zaburzenia w składzie mikroflory jelitowej i prowadzić mogą do niedoboru witamin. Dlatego też zalecane jest podczas kuracji antybiotykowej stosowanie probiotyków. Co bardzo istotne, leku osłonowego nie można brać razem z antybiotykiem. Przyjazne bakterie przyjęte równocześnie z antybiotykiem zostaną najzwyczajniej unieszkodliwione i nie będą mieć szansy wykazania pozytywnego, osłaniającego działania. Dlatego leki osłonowe zawsze należy brać w pewnym odstępie czasu od przyjmowanego antybiotyku (najlepiej 2–3 godziny po leku).
Źródło: Pediatria Praktyczna, 5/98: 2021