Ekspozycja na hałas zarówno zawodowa, jak i środowiskowa istotnie zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca i nadciśnienia tętniczego.
Hałas zaburza funkcjonowanie wielu układów: układu krążenia (zwężenie drobnych obwodowych naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia tętniczego), układu pokarmowego (sprzyja rozwojowi choroby wrzodowej), układu wewnątrzwydzielniczego (zmiany hormonalne), układu nerwowego. Hałas wpływa też na psychikę; stwierdzono, że zaburzenia psychiczne występowały częściej u osób mieszkających przy ruchliwej arterii komunikacyjnej, w porównaniu z mieszkańcami innych rejonów miasta.
Tak jak każdy dźwięk hałas to nic innego jak ruch cząstek powietrza rozchodzących się w postaci fal o danej częstotliwości i wywierających ciśnienie akustyczne. Jego poziom określa się obliczając stosunek chwilowego ciśnienia powietrza w momencie przejścia fali akustycznej do wartości ciśnienia atmosferycznego. Tak uzyskaną wartość ze względów praktycznych przelicza się wg skali logarytmicznej i wyraża w decybelach (dB). Niekorzystny wpływ na zdrowie człowieka obserwuje się już od poziomu ok. 70 dB, natomiast poziom 120 dB to granica bólu. Dla zdrowia niebezpieczna jest zarówno krótkotrwała ekspozycja na hałas o dużym natężeniu, jak i długotrwałe narażenie na hałas o mniejszej wartości, ale drażniącym charakterze, np. jednostajny, przenikliwy, rozpraszający.
Wpływ hałasu na narząd słuchu
Uszkodzenia narządu słuchu to najbardziej oczywiste konsekwencje nadmiernej ekspozycji na hałas. Poziom 90 dB może doprowadzić do osłabienia i ubytku słuchu, a wartość 120 dB może skutkować jego mechanicznym uszkodzeniem. Podstawowym skutkiem długotrwałego narażenia jest upośledzenie funkcji komórek rzęskowych w narządzie Cortiego i związane z tym trwałe podwyższenie progu słyszenia oraz jego przesunięcie w kierunku wyższych poziomów. Negatywny wpływ wywiera przy tym zarówno długotrwałe oddziaływanie hałasu o poziomie dźwięku większym od 80 dB (szkodliwe oddziaływanie kumuluje się w czasie), jak i hałas impulsowy o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego większych od 130–140 dB oraz hałas średnio- i wysokoczęstotliwościowy (tzn. hałas zawierający maksymalne składowe w zakresie częstotliwości, w których występuje największa czułość słuchu).
Pozasłuchowe skutki działania hałasu
Bodźce dźwiękowe oddziałują na liczne organy wewnętrzne i gruczoły wydzielania dokrewnego. Przy poziomie przekraczającym 75 dB dochodzi m.in. do zmiany oporności elektrycznej skóry, zaburzenia rytmu oddechowego, skurczu obwodowych naczyń krwionośnych, wzrostu ciśnienia krwi, zmiany perystaltyki jelit oraz funkcji wydzielniczych żołądka. Istnieje również związek między ekspozycją na drażniące dźwięki a różnego typu zaburzeniami psychicznymi. Hałas przekraczający 120 dB wywołuje oczopląs, zaburzenia percepcji kolorów oraz zmysłu równowagi. Pozasłuchowe skutki są odpowiedzią organizmu na działanie hałasu jako stresora i w konsekwencji prowadzą także do zmniejszenia jego odporności.
Stres. Związek hałasu z występowaniem chorób układu krążenia tłumaczyć można jego działaniem stresogennym. Hałas długotrwały lub powtarzający się jest czynnikiem zaburzającym pracę tego układu. Może doprowadzić do pojawienia się objawów neurowegetatywnych (np. bezsenność, zaburzenia odżywiania, zmęczenie i zmniejszony poziom energii), a w rezultacie do trwałego wzrostu ciśnienia i do rozwoju nadciśnienia. Ponadto powtarzające się epizody wzrostu poziomu kortyzolu (zwanego hormonem stresu) w odpowiedzi na hałas mogą prowadzić do otyłości brzusznej i insulinooporności, co zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu krążenia. Dane dotyczące związku między hałasem a występowaniem chorób układu krążenia, w tym choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i nadciśnienia tętniczego, dotyczą zarówno osób eksponowanych na hałas w środowisku komunalnym, jak i na hałas w miejscu pracy.
Nadciśnienie tętnicze. Badania przeprowadzone w latach 1984–2016 wśród pracowników eksponowanych na hałas w zakresie 55–116 dB, wykazały, że wraz ze wzrostem poziomu hałasu o 5 dB (zarówno zawodowego, jak i środowiskowego) wzrasta ciśnienie tętnicze o 0,5 mm Hg. Oceniano także gospodarkę lipidową (stężenie cholesterolu całkowitego i jego frakcji o niskiej gęstości LDL i wysokiej gęstości HDL) oraz stężenie kwasu moczowego. Stwierdzono istotną zależność między natężeniem hałasu a wzrostem ciśnienia tętniczego. W grupie eksponowanej na hałas o natężeniu powyżej 70 dB ryzyko nadciśnienia było o 50% wyższe, w porównaniu z grupą eksponowaną na hałas w granicach 60–65 dB. Niektóre badania wskazują, że związane z hałasem uszkodzenie słuchu jest istotnie skorelowane z występowaniem nadciśnienia.
Choroba niedokrwienna serca i zawał serca. Ryzyko zawału serca w grupie o najwyższej ekspozycji na hałas było o 50% wyższe, w porównaniu z grupą o najniższej ekspozycji i wzrastało wraz ze stażem pracy w narażeniu. Przebywanie w środowisku o dużym natężeniu hałasu może mieć wpływ na częstość występowania zawałów serca.
Zarówno badania epidemiologiczne, jak i badania kliniczne potwierdzają występowanie istotnego związku między natężeniem hałasu a ryzykiem zawału serca i nadciśnienia tętniczego. Dotyczy to zarówno hałasu komunalnego, jak i hałasu w miejscu pracy. Również bardzo istotnym wynikiem dotychczasowych badań jest obserwacja, że u osób z ubytkiem słuchu narażonych na hałas, częściej niż u osób bez zaburzeń słuchu, rozwija się nadciśnienie tętnicze. Wskazuje to na fakt, że związane z wiekiem pogorszenie słuchu nasila negatywne, pozasłuchowe skutki działania hałasu.
Izabela Kwiecińska
Źródło: Bortkiewicz A., Czaja N. „Pozasłuchowe skutki działania hałasu ze szczególnym uwzględnieniem chorób układu krążenia”, Via Medica 2018
