Dotyczy znacznej części osób w coraz młodszym wieku. Przyjmuje się, że w Polsce ok. 6 mln ludzi, choruje na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby.
Narastające zatrucie środowiska, niezdrowy styl życia, nadmierne spożycie używek oraz nadużywanie leków prowadzi do zwiększonej częstości występowania chorób wątroby i dróg żółciowych. Mimo że wątroba jest narządem, który ma duże możliwości regeneracyjne, po jakimś czasie traci je i przestaje spełniać wiele ze swych ważnych funkcji, do których należą:
- funkcja magazynowa – w wątrobie składowany jest glikogen, kwasy tłuszczowe, trójglicerydy, fosfolipidy i cholesterol, witaminy: A, D, E, B12, C, a także żelazo związane z białkiem;
- metaboliczna – w wątrobie odbywa się metabolizm tłuszczów, białek, węglowodanów i bilirubiny, a także modyfikacja licznych endogennych hormonów;
- odtruwająca – miejsce detoksykacji substancji wewnętrznych (bilirubina, hormony) i zewnętrznych toksyn, swoisty filtr dla związków wchłanianych z przewodu pokarmowego oraz innymi drogami;
- wydzielnicza – wytwarza żółć niezbędną w procesie trawienia i przyswajania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Wątroba zbudowana jest z komórek wątrobowych – hepatocytów, a także tzw. komórek żernych i komórek magazynujących tłuszcze. Oprócz tego znajdują się w niej szerokie naczynia krwionośne doprowadzające do niej krew oraz drogi żółciowe, za pomocą których produkowana w wątrobie żółć znajduje ujście do przewodu pokarmowego. Poważne uszkodzenie komórek wątroby może powodować wtórne zaburzenia czynności całego organizmu. Do najczęstszych objawów występujących w chorobach wątroby i dróg żółciowych należą:
- zmęczenie,
- apatia,
- nadmierna senność,
- zaburzenia koncentracji,
- niestrawność,
- wzdęcia,
- nudności, wymioty,
- jadłowstręt,
- bóle w okolicy prawego podżebrza,
- zażółcenie skóry i białkówek.
Choroba stłuszczeniowa wątroby
Stłuszczenie wątroby polega na odkładaniu się związków tłuszczowych w komórkach wątroby. W wielu przypadkach do rozwoju choroby prowadzi alkohol, dlatego często kojarzy się z osobami uzależnionymi od alkoholu. Tymczasem stłuszczenie dotyka również ludzi, którzy nie nadużywają alkoholu. Wyróżnia się alkoholową oraz niealkoholową (NAFLD) postać tej choroby. Mimo różnych czynników etiologicznych schorzenia te przebiegają w podobny sposób i choć uznawane są za względnie łagodne i odwracalne, to mogą mieć bardzo złe rokowanie w postaci włóknienia i marskości narządu. Występowanie NAFLD jest w znacznym stopniu związane z epidemią otyłości, znacznym podwyższeniem cholesterolu lub trójglicerydów we krwi (hiperlipidemia), nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą typu 2 i zespołem metabolicznym. Kiedy mówimy o stłuszczeniu wątroby? W warunkach prawidłowych tłuszcz stanowi 3–5% masy wątroby, jednak gdy odsetek ten przekracza 5%, rozpoznaje się jej stłuszczenie.
Rozpoznanie i leczenie
Prawidłowe rozpoznanie wymaga przeprowadzenia dokładnego wywiadu, badań laboratoryjnych i obrazowych (USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny). W leczeniu choroby stłuszczeniowej wątroby podstawowe znaczenie ma eliminacja czynnika sprawczego. Stłuszczenie wątroby zarówno alkoholowe, jak i niealkoholowe może być odwracalne, zwłaszcza we wczesnych stadiach, jeśli zostaną podjęte odpowiednie kroki. Najważniejsze to:
- zmiana stylu życia – odstawienie alkoholu; w przypadku stłuszczenia alkoholowego, całkowita abstynencja jest kluczowa dla regeneracji wątroby;
- racjonalne zmniejszenie masy ciała jeśli stłuszczenie jest związane z otyłością;
- prawidłowa kontrola cukrzycy;
- leczenie nadciśnienia i hipertrójglicerydemii;
- zdrowa dieta z ograniczeniem produktów bogatoenergetycznych i tłuszczów nasyconych, zawierająca odpowiednią ilość białka i witamin, głównie z grupy B; ważne jest spożywanie zbilansowanych posiłków, bogatych w warzywa, owoce i błonnik, oraz ograniczenie tłuszczów nasyconych i cukrów prostych;
- regularna aktywność fizyczna, ćwiczenia pomagają w redukcji masy ciała, poprawiają metabolizm i wspomagają regenerację wątroby.
W stłuszczeniu wątroby, zwłaszcza z towarzyszącymi zmianami zapalnymi, kluczowe znaczenie ma uszkodzenie błon komórkowych. Dlatego suplementacja niezbędnych fosfolipidów przez uzupełnianie podstawowego składnika tych błon chroni hepatocyty przed uszkodzeniem.
Rola fosfolipidów w leczeniu NAFLD
Fosfolipidy są wbudowywane w błony komórek wątrobowych. Za podstawowe działanie fosfolipidów uważa się przyspieszenie regeneracji i stabilizację błon komórkowych, hamowanie utleniania lipidów oraz hamowanie syntezy kolagenu. W przypadkach ostrego uszkodzenia wątroby obserwowano działanie chroniące wątrobę, natomiast w stanach przewlekłego uszkodzenia wątroby – hamowanie stłuszczenia i włóknienia wątroby. Fosfolipidy po wbudowaniu się w błony komórek wątrobowych zmniejszają ich wrażliwość na czynniki osłabiające układ immunologiczny, zarówno zewnętrzne, jak i wewnętrzne. Do najważniejszych czynników uszkadzających układ odpornościowy należą stres, nieodpowiednia dieta, brak snu, choroby przewlekłe, nadużywanie alkoholu i palenie tytoniu oraz niektóre leki i terapie. W żółci zmniejszają stosunek cholesterolu do fosfolipidów i zwiększają rozpuszczalność cholesterolu (mają właściwości emulgujące). Wielonienasycone kwasy tłuszczowe będące składowymi fosfolipidów zmniejszają stężenie cholesterolu i lipoprotein w surowicy. Zwiększają transport cholesterolu z tkanek pozawątrobowych do wątroby i aktywują enzymy trawienne.
Cholina
Cholina (zwana też wit. B4) jest jednym ze składników fosfolipidów. Do organizmu może być dostarczona wraz z dietą lub być w nim syntetyzowana. Jednak jej produkcja jest tak niewielka, że nie zaspokaja zapotrzebowania organizmu, stąd konieczność dostarczania choliny w pożywieniu. Źródłem fosfolipidów w diecie są żółtka jaj, soja, orzeszki ziemne, orzechy włoskie, kiełki pszenicy, płatki owsiane, szparagi i wątróbka wołowa. Produkty te zawierają mieszaninę fosfolipidów, ale jedynie niewielka ich część to fosfolipidy niezbędne, czyli takie, które zawierają w sobie odpowiednio dużo niezbędnych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, a zwłaszcza kwasu linolowego. Wysokiej jakości wyciągi fosfolipidów niezbędnych zawierają od 73–79% do 92–96% choliny. Cholina została uznana jako niezbędny składnik odżywczy. Dobowe zapotrzebowanie na cholinę jest zależne od wieku i płci:
- u niemowląt kształtuje się na poziomie 125–150 mg,
- u dzieci do 1. roku życia ok. 200 mg,
- u nastolatków do 12. roku życia wynosi 375 mg,
- starsi chłopcy i mężczyźni potrzebują 550 mg choliny,
- dziewczęta i kobiety 400–425 mg (kobiety w ciąży 450 mg, kobiety karmiące – 550 mg).
Fosfolipidy zawarte w preparatach stosowanych w chorobach wątroby są estrami glicerolowymi kwasu cholinofosforowego i nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego, linolenowego i oleinowego – otrzymuje się je z nasion soi. Głównym składnikiem jest polienylofosfatydylocholina.
Suplementacja fosfolipidów
W aptekach dostępny jest szeroki wybór zarówno suplementów diety, jak i leków zawierających fosfolipidy sojowe. Przy wyborze preparatu należy brać pod uwagę zawartość choliny, która powinna wynosić od 73% do 96%. Warto wiedzieć, że aby fosfolipidy niezbędne wywierały efekt terapeutyczny powinno się je przyjąć w ilości nie mniejszej niż 1800 mg na dzień.
Izabela Kwiecińska
Źródła:
- Jarosz M. red. nauk. „Normy żywienia dla populacji Polski”, Instytut Żywności i Żywienia, 2017
- Przybylska-Feluś M.„Czy można wyleczyć stłuszczenie wątroby?”, www.mp.pl/pacjent/gastrologia/czy-mozna-wyleczyc-stluszczenie-watroby. Dostęp: 28.10.2018
- M. Bryl „Stłuszczenie wątroby: jak diagnozować i leczyć”, Gast. Hepat. 2016