Stany zapalne jamy ustnej

Większość zmian chorobowych w obrębie jamy ustnej to objawy zaburzeń ogólnoustrojowych, które często zwiastują poważne choroby. Jedynie część z nich ma charakter miejscowy.

 

Wśród schorzeń jamy ustnej znaczną część stanowią zapalenia o różnorodnym podłożu. Zazwyczaj objawiają się one bólem, pieczeniem, zaczerwienieniem, rozpulchnieniem lub obrzękiem śluzówki. Niekiedy błona śluzowa pokryta jest osadem, a z ust pacjenta daje się wyczuć nieprzyjemny zapach. Zapaleniu śluzówki jamy ustnej sprzyja niedostateczna higiena jamy ustnej, złe odżywianie czy przyjmowanie leków immunosupresyjnych. Do najczęstszych stanów chorobowych jamy ustnej o charakterze zapalnym należą:

 

Opryszczkowe zapalenie jamy ustnej

Jest jedną z postaci infekcji wirusem HSV1 lub rzadziej HSV2 (Herpes simplex virus). Choroba rozpoczyna się gorączką i bólem głowy. Po 24 godzinach pojawia się obrzęk i zaczerwienienie dziąseł oraz owrzodzenie w postaci pęcherzyków występujących w skupiskach na błonie śluzowej jamy ustnej i na języku. Pęcherzyki stosunkowo łatwo pękają, czasem pozostawiając bolesne nadżerki. Chory ślini się obficie, a oddech może nabierać nieprzyjemnej woni. Chorobie towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych podbródkowych i podżuchwowych. Choć zmiany znikają zwykle samoistnie – po 10–12 dniach, nie pozostawiając trwałych śladów – to wirus nadal znajduje się w organizmie. Nawroty pełnoobjawowego zapalenia jamy ustnej są rzadkie, jednak w okresach osłabienia organizmu (stres, przeziębienie czy miesiączka) wirus uaktywnia się pod postacią opryszczki zwykłej, w przebiegu której chory zaraża inne osoby w otoczeniu.

 

Afty

Są innym dokuczliwym schorzeniem jamy ustnej – to wykwity zapalne, które można sklasyfikować jako plamogrudkowe. Afty są dobrze odgraniczone od otoczenia, bywają mnogie, zazwyczaj kilkumilimetrowe, białożółte lub szarożółte, okrągłe lub owalne. Najczęściej pojawiają się na wargach, błonie śluzowej policzków, brzegach języka, czasem na dziąsłach. Wyróżniamy afty mniejsze (przewlekle nawrotowe) oraz afty duże. Przyczyna tej dolegliwości nie jest do końca wyjaśniona. Wiadomo, że tworzeniu się aft sprzyjają urazy mechaniczne śluzówki, stres, miesiączka, niedobory żywieniowe, alergie pokarmowe, infekcje wirusowe, zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Zmianom na błonie śluzowej towarzyszą ból i pieczenie, czasem gorączka, jak i powiększenie okolicznych węzłów chłonnych.

 

Zespół HFMS

Przyczyną choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (Hand, Foot and Mouth Syndrome – HFMS) jest zakażenie różnymi enterowirusami, najczęściej wirusem Coxsackie. Przenoszona drogą kontaktu bezpośredniego z chorym lub za pośrednictwem wody, dotyczy głównie dzieci powyżej 10. roku życia, ale i także osób starszych. Choroba występuje zwykle późnym latem lub wczesną jesienią. Od momentu zarażenia do czasu wystąpienia pierwszych objawów mijają zwykle 2–4 tygodnie. Schorzenie przebiega zazwyczaj łagodnie u małych dzieci, natomiast u starszych dzieci i dorosłych występują objawy złego samopoczucia i wysoka temperatura ciała. Oprócz gorączki obserwuje się występowanie pęcherzykowej lub grudkowej osutki na wewnętrznej błonie śluzowej jamy ustnej oraz skórze rąk, w tym na powierzchniach dłoniowej i podeszwowej. Grudkowa osutka może być zlokalizowana także na skórze innych części ciała, np. na pośladkach lub tułowiu. Mogą występować łagodne objawy ze strony układu pokarmowego lub oddechowego. Niekiedy zespołowi towarzyszy zapalenie gardła. U dorosłych zmiany w obrębie jamy ustnej są zazwyczaj bolesne, dzieci natomiast rzadko uskarżają się na bolesność owrzodzeń.

 

Pleśniawki

Także grzyby mogą infekować jamę ustną. Kandydoza rzekomobłoniasta, nazywana powszechnie „pleśniawkami”, jest przeważnie zakażeniem ostrym. Wywołują ją drożdżaki z rodzaju Candida, zwłaszcza Candida albicans. Schorzenie objawia się w postaci białych nalotów na powierzchni błony śluzowej jamy ustnej i języka. Wraz z rozwojem choroby zmiany zlewają się, przypominając wyglądem zsiadłe mleko. Występuje najczęściej w przebiegu innych schorzeń, takich jak AIDS, aplazja grasicy czy przewlekłe choroby endokrynologiczne. Do zakażenia dochodzi zwykle w przypadku upośledzenia odporności komórkowej i zaburzeń składu flory fizjologicznej organizmu, np. w przebiegu przedłużonej antybiotykoterapii.

 

Nikotynowe zapalenie jamy ustnej

Czynnikiem niekorzystnie wpływającym na zdrowie jamy ustnej jest nałóg palenia tytoniu, wywołujący tzw. nikotynowe zapalenie jamy ustnej. U palaczy obserwujemy takie objawy, jak: nieświeży oddech, kamień nazębny sprzyjający chorobom przyzębia oraz tzw. język włochaty. Ta ostatnia przypadłość polega na przeroście brodawek nitkowatych języka, wynikającym z przewlekłego drażnienia błony śluzowej zawartymi w dymie papierosowym związkami chemicznymi. Palacze narażeni są również na wystąpienie ostrego zapalenia dziąseł, objawiającego się ich bolesnymi krwawieniami i owrzodzeniem. Do zmian w jamie ustnej towarzyszących paleniu tytoniu należą także przebarwienia melaninowe (lokalne nagromadzenie pigmentu w obrębie śluzówki, wywołane działaniem nikotyny) oraz leukoplakia. Ta ostatnia dolegliwość jest uszkodzeniem tkanek miękkich jamy ustnej, występującym pod postacią białych plam lub płytek. Powszechnie sądzi się, że leukoplakia jest stanem przedrakowym z możliwością przemiany złośliwej w ok. 5% przypadków.

 

Stomatopatie

Zapalenie jamy ustnej może być również spowodowane używaniem protez zębowych (tzw. stomatopatie protetyczne). Badania wykazują, że u 11–67% pacjentów użytkujących protezy występuje stan zapalny tkanek będących podłożem protezy. Szczególną rolę odgrywa tu uraz mechaniczny wywołany protezą, swoista odleżyna, często powikłana infekcją grzybiczą, oraz oddziaływaniem płytki (organicznych i nieorganicznych osadów na powierzchni protezy). Objawem stomatopatii protetycznej jest zaczerwienie oraz pieczenie wyrostka zębodołowego i podniebienia, czemu może towarzyszyć piekący ból, uniemożliwiający normalne użytkowanie protezy. Dolegliwości zazwyczaj wywołuje proteza górnych zębów. Na stomatopatię protetyczną znacznie częściej uskarżają się pacjenci z zaburzeniami immunologicznymi oraz cukrzycą.

Oprócz wymienionych schorzeń zapalenie jamy ustnej może występować w przebiegu chorób ogólnoustrojowych. Wywoływać je mogą m.in. niedobory witaminowe (zwłaszcza witamin A, B2 i C), niedobór żelaza, choroby układowe, alergie (pokrzywka uczuleniowa, obrzęk naczynioruchowy Quinckiego). Z innych schorzeń warto wymienić zmiany pęcherzowe skóry o podłożu immunologicznym, takie jak: pęcherzyca zwykła, choroba pęcherzowa skóry (pemfigoid błon śluzowych) czy też rzadko występująca linijna pęcherzowa dermatoza IgA, zaś z chorób wrodzonych – pęcherzowe dziedziczne oddzielanie się naskórka.