Istnieje wiele sposobów zapobiegania zakażeniom układu moczowego (ZUM), ale najważniejszym z nich jest codzienna higiena, niezależnie od okoliczności.
Jako powszechne i pomocne w dbaniu o zdrowie układu moczowego uważa się picie dużej ilości płynów (aby stale wypłukiwać bakterie z układu moczowego), korzystanie z prysznica zamiast zażywania kąpieli w wannie, a także unikanie produktów mogących podrażnić cewkę moczową (np. perfumowanych preparatów do higieny intymnej, nylonowej bielizny).
Grupą szczególnie narażoną na zakażenia układu moczowego o podłożu bakteryjnym są kobiety, ze względu na ich budowę anatomiczną. Na zakażenie układu moczowego choruje przynajmniej raz w życiu blisko 50% kobiet. Szacuje się, że u pań między 20. a 50. rokiem życia występują one kilkanaście razy częściej niż u mężczyzn. Wartość ta dodatkowo wzrasta po ukończeniu 50. lat, co związane jest z mniejszym wydzielaniem estrogenów, zanikiem błony śluzowej pochwy i cewki moczowej. Ponadto, u jednej na cztery kobiety dochodzi do nawrotu przykrych dolegliwości w ciągu kolejnych 6–12 miesięcy. Skutkiem ubocznym stosowanej wówczas przeciwbakteryjnej terapii jest zniszczenie naturalnej flory jelit.
Infekcje układu moczowego
W prawidłowych warunkach, u zdrowego człowieka, drogi moczowe powyżej zwieracza pęcherza moczowego są jałowe. W niektórych sytuacjach dochodzi jednak do wnikania drobnoustrojów i ich namnażania w drogach moczowych, i to właśnie staje się przyczyną stanu zapalnego. Prawie w 90% przypadków zakażeniu układu moczowego winna jest bakteria Escherichia coli (E. coli), nazywana potocznie pałeczką kałową, gdyż powszechnie występuje w jelicie grubym. Bakterie powodujące zakażenie docierają w większości przypadków do pęcherza moczowego przez cewkę moczową z przewodu pokarmowego, z przestrzeni ponadnapletkowej i pochwy, a w rzadszych przypadkach jeszcze wyżej, do jednej lub obu nerek. Zakażenia wywoływane są również przez inne drobnoustroje, także te przenoszone drogą płciową.
Czynnikami, które dodatkowo mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia dysfunkcji układu moczowego, w szczególności o podłożu bakteryjnym, są: stosunek płciowy, stosowanie antykoncepcji, leczenie przeciwdrobnoustrojowe, estrogeny, a także czynniki genetyczne. ZUM mogą wywołać również: obniżona odporność organizmu, cukrzyca, wady anatomiczne w obrębie układu moczowego (np. zwężenie cewki), ciąża, duża aktywność seksualna kobiet, kamica nerkowa.
Zdecydowana większość przypadków zakażenia układu moczowego to zapalenie pęcherza moczowego. Znacznie poważniejsza jest infekcja spowodowana wniknięciem bakterii poprzez moczowód do jednej lub obu nerek, co powoduje rozwój odmiedniczkowego zapalenia nerek. Obecność bakterii w układzie moczowym nie zawsze prowadzi do rozwoju stanu zapalnego i może nie dawać objawów choroby. Jeżeli brak jest objawów zakażenia, a badania wykazują obecność bakterii, to mówimy o bakteriomoczu bezobjawowym (BB), który zwykle nie wymaga leczenia. O tym jednak powinien zadecydować lekarz.
Objawy
Dolegliwości układu moczowego są wyjątkowo dokuczliwe, nieprzyjemne i krępujące. Powodują częste oddawanie moczu, czemu towarzyszą silne bóle oraz pieczenie, lub bóle lędźwi. Innymi objawami sygnalizującymi infekcje dróg moczowych są zmieniony zapach i wygląd moczu. Typowe objawy ostrego zapalenia pęcherza moczowego to:
ból lub pieczenie podczas oddawania moczu,
konieczność częstego lub natychmiastowego oddawania moczu,
pobolewanie w dole brzucha,
może wystąpić czerwone lub ciemnobrunatne zabarwienie moczu, spowodowane obecnością krwi (krwiomocz), co jest wynikiem zapalenia błony śluzowej pęcherza.
Jeżeli dojdzie do zakażenia nerki, to prawie zawsze pojawia się gorączka (powyżej 38°C). Może występować ból w okolicy nerki, po jednej lub obu stronach, nudności i wymioty. Objawy zakażenia nerki mogą wystąpić po kilku dniach obecności objawów zapalenia pęcherza, jeżeli nie było ono leczone. Uwaga. Ból lub pieczenie podczas oddawania moczu nie zawsze świadczą o zakażeniu układu moczowego. Takie objawy mogą być wynikiem zapalenia cewki moczowej (w następstwie zakażenia przenoszonego drogą płciową wywołanego najczęściej przez dwoinki rzeżączki lub chlamydie), a u kobiet również wynikiem zapalenia pochwy, najczęściej na tle grzybiczym (występują upławy, ból podczas stosunku płciowego).
Preparaty roślinne
Stosowanie leków roślinnych w infekcjach dróg moczowych ma długą tradycję. Powinny być włączane do leczenia po opanowaniu stanów ostrych, co objawia się spadkiem liczby bakterii w moczu. Szczególne znaczenie mają preparaty roślinne, które wywierają działanie bakteriobójcze, a więc dezynfekujące drogi moczowe, zwiększające objętość wydalanego moczu albo wywierające wpływ na motorykę dróg moczowych. Wykorzystywane jest także ich działanie przeciwzapalne i rozkurczające, przeciwbólowe i uspokajające. Surowce roślinne stosowane najczęściej jako środki przeciwbakteryjne to: liść brzozy, liść mącznicy lekarskiej, liść borówki brusznicy, świeży czosnek, korzeń pietruszki, ziele nawłoci. Zawierają one glikozydy fenolowe i związki siarki, które warunkują działanie przeciwbakteryjne. Jednym z najdłużej wykorzystywanych środków wspierających pracę układu moczowego są liście brzozy. Z kolei rumianek ma działanie przeciwzapalne i antybakteryjne, np. przy zapaleniu dolnych dróg moczowych. W przypadku naparów z liści borówek brusznicy niegdyś leczono m.in. kamicę nerkową. Współczesne lecznictwo po wykryciu w liściach borówki glikozydów fenolowych, a wśród nich arbutyny, garbników, flawonoidów i wielu związków mineralnych, zwłaszcza magnezu, wykorzystuje ich właściwości moczopędne, bakteriobójcze i przeciwzapalne. Liść poziomki, liść czarnej porzeczki, ziele dziurawca mają również działanie przeciwbakteryjne, dzięki obecnym w nich garbnikom. Z kolei w owocach jałowca, korzeniu pietruszki są antybakteryjne olejki.
Antybakteryjna żurawina
Aby uchronić się przed infekcjami, należy wzbogacić codzienną dietę w żurawinę. Związki roślinne zawarte w żurawinie zmniejszają przyczepność bakterii E. coli do nabłonka dróg moczowych i ograniczają ich namnażanie się, nie czyniąc przy tym spustoszenia wśród zamieszkujących jelita pożytecznych drobnoustrojów. Skraca to okres choroby i zapobiega kolejnym infekcjom, dlatego żurawina znajduje coraz szersze zastosowanie w leczeniu zapaleń pęcherza i łagodnych zakażeń układu moczowego. Znane jest też antybakteryjne działanie żurawiny dzięki obecności proantocyjanin, kwasu chinonowego, witaminy C i fruktozy. To sprawia, że bakterie nie mogą rozwijać się wewnątrz dróg moczowych, blokowane jest także ich osadzanie się na ściankach błon wyściełających moczowody.
Wiele preparatów roślinnych, dzięki właściwościom przeciwskurczowym powoduje zmniejszenie napięcia mięśni gładkich, co likwiduje dotkliwy ból i ułatwia przepływ krwi i moczu. Dodatkowym czynnikiem, warunkującym większą skuteczność surowców roślinnych jest zapewnienie słabo alkalicznego odczynu moczu poprzez podawanie płynów o charakterze zasadowym, jak np. roztwór sody oczyszczonej, odpowiednie wody mineralne, bądź stosowanie w okresie leczenia diety bogatej w jarzyny z ograniczeniem mięsa i wywarów mięsnych, a także cukru i słodyczy.
Wydaje się, zatem, że w aptece znajdziemy wiele naturalnych sprzymierzeńców do ochrony delikatnych nerek i wrażliwego pęcherza. Niewyleczone infekcje dróg moczowych mogą prowadzić do bardzo groźnych powikłań!