Rozwija się powoli i bezboleśnie. Przedmioty, które cię otaczają, tracą kontury, gubią ostrość, stają się rozmyte. Z czasem przyzwyczajasz się, że świat stał się mniej wyraźny.
Można tak funkcjonować latami, godząc się z coraz gorszym widzeniem, ale bywa i tak, że już w ciągu kilku miesięcy wzrok pogorszy się do tego stopnia, że problemem stanie się samodzielne zrobienie herbaty. Powodem tego stanu rzeczy jest postępujące mętnienie soczewki oka, czyli zaćma. W większości przypadków jest ona związana ze starzeniem się organizmu, choć zdarzają się również przypadki zaćmy wrodzonej. Jest ona najczęstszą przyczyną odwracalnej utraty widzenia.
Co to jest zaćma?
Zaćma bywa nazywana także kataraktą. To zmętnienie soczewki, które z czasem prowadzi nawet do całkowitej utraty widzenia. Właściwie nie mamy większego wpływu na jej powstawanie. Lekarze nie wykluczają, że do rozwoju zaćmy może się przyczyniać szkodliwe działanie promieniowania słonecznego (dlatego warto nosić okulary przeciwsłoneczne) oraz czynniki środowiskowe, jak np. palenie papierosów. To także dolegliwość związana z wiekiem. Już po 50. r.ż. można mieć początki zmętnień soczewki – jest to zaćma naturalna, związana z procesem starzenia się organizmu. Wśród 90-latków zaćmę ma już zdecydowana większość. Zaćma częściej dotyka kobiet. Przypuszczalnie winne są temu hormony. A raczej ich brak. Gdy czynność jajników produkujących estrogeny słabnie, by w końcu zaniknąć, cierpią także oczy, które zawierają komórki zaopatrzone w receptory estrogenowe. Pojawienie się choroby około 50. r. ż. pokrywa się u kobiet z okresem menopauzy. Czynnikiem ryzyka są też choroby metaboliczne. Z wiekiem u każdego dochodzi do twardnienia soczewki w oku. Nie znaczy to, że każdy będzie miał zaćmę. To, kogo choroba dotknie i jak bardzo zaburzy jego widzenie, jest sprawą indywidualną. Wiele zależy od naszych predyspozycji genetycznych, rodzaju wykonywanej pracy. Zmętnienie soczewki w oku może być również spowodowane przyjmowanymi przez lata lekami – to tzw. zaćma polekowa. Występuje również zaćma pourazowa – powstała wskutek urazów oka lub głowy, zaćma wrodzona, gdy dziecko rodzi się z mętną soczewką lub soczewka mętnieje w wieku kilku lub kilkunastu lat. Choroba zazwyczaj zaczyna się w jednym oku, potem najczęściej pojawia się w drugim. Profilaktyka zaćmy, niestety, nie istnieje. To jedynie ochrona oczu przed słońcem i rzucenie palenia. Pomaga też kontrola masy ciała i aktywność fizyczna. Poza tym warto zadbać o to, co ogólnie jest dobre dla oczu. Stosować dietę śródziemnomorską z dużą ilością kwasów omega-3 i przeciwutleniaczy z kolorowych warzyw. Nie ma żadnych leków, kropli o udowodnionym działaniu chroniącym przed zaćmą.
Badanie
W ostatnich latach wykrywa się coraz więcej przypadków, także wśród dzieci i młodzieży, ale nie dlatego, że zwiększyła się częstotliwość występowania choroby, tylko dzięki lepszej rozpoznawalności i łatwiejszemu dostępowi do okulisty. Jeszcze przed 40 laty za chore uważano dopiero osoby w zaawansowanym stadium, które miały już poważne problemy z widzeniem. Teraz rozpoznaje się i leczy nawet małe zmętnienia w soczewce, które utrudniają widzenie choćby w niewielkim stopniu. Każdą postać zaćmy – starczą, metaboliczną, polekową, pourazową czy wrodzoną – bada się tak samo. Lekarz najpierw zmierzy ostrość wzroku klasyczną metodą (trzeba przeczytać litery i cyfry z odległości kilku metrów, każdym okiem osobno), potem poda krople rozszerzające źrenicę i po kwadransie, w tzw. lampie szczelinowej sprawdzi, czy soczewka jest przejrzysta. Rozpoznanie katarakty jest łatwe, nie wymaga ona, jak np. jaskra, specjalistycznych przychodni. W przypadku małych dzieci badanie przeprowadza się czasem w narkozie. Zaćma rzadko zdarza się jednocześnie w obu oczach, jednak jeśli już zajęła jedno oko, z dużym prawdopodobieństwem za jakiś czas pojawi się również w drugim. Raz wyleczona, nie powraca, jednak u 15–20 proc. operowanych po kilkunastu miesiącach może się pojawić tzw. zaćma wtórna (zmętnienie w tylnej torebce soczewki). Usuwa się ją laserem podczas krótkiego, bezbolesnego zabiegu.
Objawy zaćmy
- coraz słabsze rozróżnianie kolorów; stają się one bledsze, zszarzałe, w obrazie pojawiają się żółtości,
- gorsze widzenie pod słońce,
- obraz widziany jak przez brudną szybę,
- poczucie, że coś przeszkadza w oku – stąd częste przecieranie oczu, czyszczenie okularów,
- pogorszenie ostrości widzenia na odległość – okulary, nawet nowe, nie poprawiają widzenia,
- zamglone widzenie na odległość,
- podwójne widzenie,
- odczucie oślepienia w momencie patrzenia nocą w źródło światła,
- rozmazywanie się tekstu podczas czytania i pisania,
- łzawienie oczu,
- bielmo na oku.
Leczenie
Łatwo się ją wykrywa, szybko operuje i zwykle nie daje poważnych powikłań. Ogromny postęp w technikach usuwania zaćmy sprawił, że po zabiegu pacjent nie tylko lepiej widzi, ale często również może obyć się bez okularów. Kiedyś zaawansowana zaćma skazywała człowieka na życie w mroku. Dzisiaj można ją usunąć podczas jednodniowego zabiegu. Operacja jest konieczna, gdy zaćma upośledza widzenie w stopniu obniżającym jakość codziennego życia. Zabieg polega na usunięciu zmętniałej soczewki i zastąpieniu jej nową, syntetyczną. Najnowocześniejszą metodą operacji zaćmy jest fakoemulsyfikacja z zastosowaniem ultradźwięków. Stosowane jest również usunięcie manualne lub wspomagane laserem. Dzięki nowoczesnym metodom usuwania zaćmy ryzyko powikłań śródoperacyjnych wynosi znacznie poniżej 1%. Choć jeżeli weźmiemy się do tego zbyt późno, zabieg może być bardziej skomplikowany i obarczony większym ryzykiem powikłań. W zasadzie nie ma przeciwwskazań do operacji zaćmy, można ją wykonać nawet w podeszłym wieku. Aby na czas „wyłapać” rozwój zaćmy, powinniśmy po 40. roku życia odwiedzić okulistę. Choćby raz do roku.
