Szum akustyczny, nazywany niekiedy hałasem, to wrażenie dźwiękowe odczuwalne w uchu, często bez uchwytnego źródła dźwięku.
Szumy uszne to dźwięki, które mogą być słyszane w jednym, obojgu uszach lub w głowie, a czasami i w uszach, i w głowie jednocześnie. Osoby, które skarżą się na szumy uszne mówią, że słyszą różne dźwięki m.in. piski, dzwonienie, dudnienie, gwizdy, szelesty. Prawie każdy od czasu do czasu, przez chwilę, może słyszeć „jakieś dźwięki” w uszach. Zwłaszcza w ciszy. Jednak takie chwilowe, przemijające dźwięki nie wymagają konsultacji lekarza. Diagnozować trzeba szumy uszne, które trwają dłużej niż 5 minut i pojawiają się częściej niż raz w tygodniu. Szumy jednym nie dokuczają, dla innych są wielkim problemem. Utrudniają normalne życia, przeszkadzają zasnąć, odpocząć czy skupić się w pracy. Dokuczliwość szumów może potęgować towarzyszący im niedosłuch oraz nadwrażliwość na dźwięki. O uciążliwości szumów decyduje głównie stopień pobudzenia układu limbicznego i autonomicznego układu nerwowego, czyli części mózgu związanych ze stresem i emocjami. Zwykle pojawienie się szumów powoduje lęk i niepokój o swoje zdrowie. A to pobudza układ nerwowy i szumy mogą się z tego powodu nasilać.
Jak rozróżnić szumy uszne
Lekarze dzielą je na:
- ciągłe – dźwięki słyszane bez przerwy,
- okresowe – dźwięki odbierane są z przerwami trwającymi od kilku godzin do kilku dni lub tygodni,
- subiektywne (podmiotowe) – dźwięki słyszane są tylko przez osobę zgłaszającą problem, charakterystyczne dla szumu podmiotowego jest okresowe nasilenie w czasie obniżenia ciśnienia atmosferycznego,
- obiektywne (przedmiotowe) – są zjawiskiem zgodnym z tętnem, co wiąże się ze zmianami w naczyniach krwionośnych, np. w tętniakach; można je zarejestrować za pomocą mikrofonu lub bezpośrednio usłyszeć przykładając ucho lub słuchawkę stetoskopu do głowy pacjenta, te występują niezwykle rzadko.
Szum o niskiej częstotliwości jest typowy dla zmian w uchu zewnętrznym i środkowym, jak ciało obce, stan zapalny, kostniak, nowotwór, nieżyt trąbki słuchowej czy otoskleroza. Szum o wysokiej częstotliwości występuje w chorobach ucha wewnętrznego, jak np. przewlekłe zmiany zapalne błędnika, a także w chorobach wirusowych, zapaleniu ślinianki przyusznej, grypie, gruźlicy, po urazach czaszki, wstrząśnieniu błędnika.
Szum jest objawem towarzyszącym pewnym stanom patologicznym, jak zatruciach alkoholem, tlenkiem węgla, kofeiną, nikotyną, salicylanami, chininą i streptomycyną oraz w omdleniu, przemęczeniu, w chorobach krwi, nerek, wątroby. Szum uszny jest jednym z objawów choroby Meniere’a.
Dlaczego szumi nam w uszach?
Istnieje wiele hipotez na temat mechanizmów powstawania szumów usznych, ale żadna nie została do końca udowodniona. Najczęściej uważa się, że szumy są wynikiem niewielkich, ale nieodwracalnych zmian w uchu wewnętrznym, polegających na uszkodzeniu komórek słuchowych zewnętrznych znajdujących się w ślimaku. Uszkodzenie to prowadzi do zmienionej aktywności w obrębie drogi słuchowej, która jest wykrywana przez ośrodki podkorowe mózgu. W ośrodkach tych każdy docierający sygnał jest bowiem oceniany, selekcjonowany a następnie klasyfikowany, pod kątem znaczenia po to, aby chronić mózg przed zalewem zbędnych informacji. Proces ten odbywa się bez udziału naszej świadomości, a bodźce, które zostaną uznane za nieistotne, są blokowane i dalej nie są przetwarzane. Do kory mózgu docierają wyłącznie te bodźce, które zostaną uznane jako istotne np. bodźce, które informują nas o jakimś niebezpieczeństwie, zagrożeniu zdrowia czy życia lub wiążą się z emocjami. Pojawiające się nagle szumy uszne spełniają wszystkie wymienione powyżej kryteria, dlatego zostają przekazane do mózgu i zaczyna się je świadomie słyszeć.
Szumy obiektywne spowodowane są zmianami naczyniowymi lub mechanicznymi. W przypadku zmian naczyniowych szumy mogą być wywołane m.in.: istnieniem przetok tętniczo-żylnych i tętniczo-tętniczych, guzów wewnątrzczaszkowych, nieprawidłowościami budowy oraz zwężeniem światła tętnic szyjnych, wzmożonym ciśnieniem wewnątrzczaszkowym.
Szumy mechaniczne mogą z kolei być efektem schorzeń występujących w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego, zaburzeniami drożności lub nadmierną średnicą trąbki słuchowej. Szumy mechaniczne mogą pojawić się na skutek obecności ciała obcego lub też wady w przewodzie słuchowym zewnętrznym. Dominują w nich trzaski i „tykanie zegarka”.
Szumy uszne mogą wywoływać czynniki zewnętrzne, np.:
- woszczyzna w przewodzie słuchowym zewnętrznym;
- zaburzenia drożności nosa i nosogardła takie jak: skrzywienie przegrody, przerost małżowin nosowych, polipy nosa, przerost migdałka gardłowego, ostre i przewlekłe zapalenie zatok, co prowadzić może do zaburzeń drożności trąbki słuchowej i zmian ciśnienia w uchu środkowym;
- urazy głowy i szyi; szumy mogą występować razem z pourazowymi zawrotami i bólami głowy, zaburzeniami równowagi i pamięci;
- hałas, w grupie ryzyka znajdują się osoby narażone na hałas w pracy, ale także młodzież słuchająca muzyki przez słuchawki;
- nieleczone nadciśnienie tętnicze krwi. Wzrosty i spadki ciśnienia krwi mogą powodować zaburzenia ukrwienia ucha wewnętrznego, których skutkiem może być trwałe uszkodzenie komórek słuchowych w ślimaku. Szumy mogą się zmniejszyć lub nawet zniknąć po obniżeniu ciśnienia, dlatego bardzo ważne jest uzyskanie stabilnego ciśnienia tętniczego krwi;
- niedoczynność i nadczynność tarczycy;
- stres, powtarzające się sytuacje stresowe albo przewlekła sytuacja stresowa;
- zmiany dyskopatyczne i zwyrodnieniowe odcinka szyjnego kręgosłupa;
- choroby zakaźne i ogólnoustrojowe. Szumy mogą być objawem innych schorzeń takich jak: borelioza, hipercholesterolemia, miażdżyca, zaburzenia rytmu serca czy cukrzyca.
Diagnostyka
Rozpoznanie szumów usznych opiera się na:
- wywiadzie: pytania dotyczą charakteru szumu, czasu trwania, okoliczności wystąpienia objawów, narażenia na hałas, stosowania leków, używek, warunków pracy itp.;
- badaniu otolaryngologicznym: dokładnej – pod mikroskopem otoskopii i rynoskopii przedniej i tylnej, badaniu uzębienia, i stawów skroniowo-żuchwowych;
- badaniu stanu ogólnego: wydolności krążenia, układu krwiotwórczego, gruczołów wydzielania wewnętrznego (przede wszystkim trzustki), gospodarki tłuszczowej;
- badaniu audiologicznym, tj. audiometrii tonalnej progowej i nadprogowej, tympanometrii, otoemisji akustycznej, audiometrii odpowiedzi elektrycznych, określenia poziomu i częstotliwości szumu, próby zagłuszania szumu oraz badania zjawiska zanikania szumu po zagłuszeniu;
- badaniach dodatkowych, tj. badaniu radiologicznym klasycznym, tomografii komputerowej i rezonansie magnetycznym.
Leczenie
W przypadku szumów usznych obiektywnych, zarówno pochodzenia naczyniowego, jak i mechanicznego stosuje się leczenie chirurgiczne (np. zamknięcie przetok naczyniowych czy przecięcie mięśni śródusznych).
W przypadku szumów subiektywnych stosuje się farmakoterapię:
- leki znieczulające miejscowo,
- leki przeciwdrgawkowe,
- leki rozszerzające naczynia mózgowe i poprawiające lepkość krwi,
- leki stymulujące komórkę nerwową,
- w wyjątkowych przypadkach – leki uspokajające,
- fluoroterapia – w otosklerozie,
- leki przeciwhistaminowe, witaminy, związki cynku i enzymy komórkowe.
Przy braku innych możliwości stosuje się protezowanie słuchu, poprzez użycie protez słuchowych z generatorem szumu i samych generatorów szumu.
źródło: „Szumy uszne i nadwrażliwość słuchowa. Kompendium dla pacjentów i specjalistów”, red. prof. H. Skarżyński, dr D. Raj-Koziak