Na całym świecie na chorobę tę cierpi ponad 30 mln ludzi. Naukowcy szacują, że do 2050 r. liczba zachorowań zwiększy się trzykrotnie. Dziś przypada Światowy Dzień Chorych na Alzheimera.
W Polsce nadal brakuje systemu opieki nad osobami żyjącymi z chorobą Alzheimera lub innym rodzajem otępienia – alarmuje Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera w związku z przypadającym 21 września światowym dniem tego schorzenia.
Hasłem tegorocznego Dnia Choroby Alzheimera jest „Pamiętaj o mnie”. Według Polskiego Stowarzyszenia Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera, w Polsce z otępieniem żyje ponad 500 tys. Osób!
Alzheimer należy do grupy chorób neurodegeneracyjnych. Uczeni wciąż usiłują dociec, co ją wywołuje. Wiadomo, że prowadzi do stopniowej i nieodwracalnej utraty komórek nerwowych w mózgu, do upośledzenia wyższych czynności korowych, takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienie, liczenie, zdolność uczenia się, mowa czy zdolność oceny sytuacji. Jej charakterystycznym objawem są też tzw. złogi białkowe w mózgu stworzone przez patogenetyczne białko (beta-amyloid). Największym problemem w chorobie Alzheimera nie jest brak leków, tylko metod, które pozwoliłyby wykryć ją na etapie, kiedy coś jeszcze można zrobić. Kiedy ktoś ma pierwsze kliniczne objawy, ubytek neuronów w jego mózgu wynosi nawet 80%!
Nie przegap początku
Jedną z najbardziej charakterystycznych cech jest podstępny, trudny do uchwycenia początek i powoli postępujący przebieg, prowadzący w ciągu kilku lat do pełnego inwalidztwa chorego. Chory nagle zaczyna zapominać podstawowych rzeczy, związanych z rutynowymi czynnościami dnia codziennego. Do zaburzeń pamięci dochodzą zaburzenia orientacji w przestrzeni i czasie. Chory wielokrotnie dopytuje się o godzinę, dzień tygodnia, gubi się w miejscach do tej pory dobrze mu znanych (np. mieszkanie). Można również zauważyć u niego częste zmiany nastroju, zniechęcenie wobec ulubionych czynności (przestaje np. oglądać telewizję) i apatię. Początkowo chory ma pełną świadomość swego stanu i zaburzeń pamięci. Usiłuje to czasami ukryć przed bliskimi lub zlekceważyć swój stan. Niestety, zaburzenia pamięci nasilają się. Zmienia się również zachowanie chorego. Z czasem pojawiają się zaburzenia mowy i koordynacji ruchów, co uniemożliwia mu samodzielne funkcjonowanie. Choroba postępuje.
Fazy choroby
Lekarze wyróżniają trzy fazy choroby:
- Faza I – trwa zwykle od 2 do 5 lat (ile dokładnie – zależy od wielu genetycznych i środowiskowych czynników, od skuteczności podjętego leczenia i opieki nad chorym).
– Pamięć: chory zapomina o umówionych spotkaniach, rozmowach telefonicznych, nie pamięta imion krewnych lub znajomych, nazw ulic, znanych mu przedmiotów. Zaczyna odczuwać trudności w prowadzeniu rozmów, popełnia błędy w liczeniu, nie płaci rachunków.
– Zachowanie: nastroje chorego są chwiejne; wpada w złość zauważywszy, np. zgubienie kluczy i pojmując, że nie panuje nad tym, co go otacza. Zaczyna się powoli izolować od rodziny i znajomych. Nie chce spotkań, spacerów. Stwarza swój świat, w którym zajmuje się sobą.
– Mowa i pojmowanie: coraz trudniej choremu znaleźć właściwe słowa, zapomina ich znaczenia. Wypowiadane przez niego zdania często nie mają sensu.
– Koordynacja ruchowa: chory potrafi się ubrać i spożywać posiłki, wykonywać codzienne czynności, samodzielnie poruszać się po okolicy.
- Faza II – trwa zazwyczaj najdłużej, od 2 do 12 lat.
– Pamięć: zaburzenia pamięci nasilają się. Chory zapomina o czynnościach, które wykonał przed chwilą czy poprzedniego dnia. Doskonale jednak pamięta wydarzenia odległe w czasie, chociaż plącze chronologię, np. pyta o zdrowie matki, zapominając o jej śmierci.
– Zachowanie: wykazuje reakcje gwałtowne i niewspółmierne do wywołującej je przyczyny. Może oskarżyć o kradzież, jeśli np. nie potrafi znaleźć portfela; wpada w złość, a nawet staje się agresywny. Im bardziej czuje się uzależniony od innych, tym bardziej się irytuje. Odczuwa nieuzasadnione lęki. W tym okresie pojawia się chodzenie, jak w klatce – tam i z powrotem. W nocy może budzić się i pakować walizki twierdząc, że wraca do domu.
– Mowa i pojmowanie: słownictwo bardzo ubożeje, chory odpowiada na pytania w sposób powolny, nie kończy zdań, godzinami powtarza te same słowa lub zdania. Osłabieniu ulega proces porozumiewania się z innymi ludźmi. Nie potrafi zrozumieć i przyswoić sobie nowych faktów, np. dotyczących ślubu czy śmierci kogoś z rodziny.
– Koordynacja ruchowa: Ruchy chorego stają się nieprecyzyjne; nieprawidłowo zapina guziki, niewłaściwie trzyma widelec lub nóż. Odczuwa zaburzenia równowagi. Często uderza się i przewraca. Jego ruchy powolnieją, wymaga pomocy w dojściu do swego pokoju czy do łazienki. Narastające uczucie zagubienia powoduje, że coraz trudniej jest choremu stawiać czoło codziennemu życiu. Nie jest w stanie dokonać właściwego wyboru – nie ma znaczenia, w co się ubiera ani to, czy ubranie jest dostosowane do pory roku; przy myciu – nie wie, kiedy należy się rozebrać, kiedy namydlić, a kiedy wytrzeć; traci swą dotychczasową niezależność. Traci orientację nawet w dobrze znanym terenie. Zdarza się, że wykonuje czynności narażające go na niebezpieczeństwo, jak np. zostawia odkręcone krany, kurki od gazu. Wymaga całodobowej opieki.
- Faza III nie rozpoznaje już nikogo z rodziny.
– Pamięć: chory nie pamięta żadnych wydarzeń, nie rozpoznaje dzieci ani współmałżonka. Może co najwyżej rozpoznawać osobę, która się nim opiekuje.
– Zachowanie: nastrój jest trudny do przewidzenia – krzyczy, płacze, wpada w euforię. Nie reaguje w sposób odpowiedni do danej sytuacji, nie rozumie słów nagany.
– Mowa i pojmowanie: chory mówi w sposób niewyraźny, powtarza słowa pozbawione sensu, używając tylko kilku znanych dobrze wyrazów. Nie rozumie tego, co się do niego mówi.
– Koordynacja ruchowa: nie jest już w stanie kontrolować swych ruchów. Nie potrafi wstawać, siadać ani chodzić. Przełykanie sprawia mu trudności; pogarsza się kontrola zwieraczy i chory przestaje panować nad czynnościami fizjologicznymi. Nie wykonuje już żadnych czynności. Większość czasu spędza w łóżku, co jest często przyczyną powstawania odleżyn oraz infekcji dróg oddechowych.
Diagnoza
Zanim postawimy diagnozę, że chodzi o demencję, trzeba przejść badania neurologiczne, psychiatryczne, badania krwi itd., bo zaburzenia pamięci występują też w wyniku chorób przewlekłych – nadciśnienia, cukrzycy, niedoczynności tarczycy, depresji. Wiele przypadków pogorszenia pamięci jest także skutkiem używania lub nadużywania leków, np. nasennych czy uspokajających. Pewne rozpoznanie może nastąpić jedynie po dokładnym badaniu mikroskopowym tkanki mózgu. Ujednolicony system postępowania diagnostycznego obejmuje wywiad, ocenę zaburzeń poznawczych, badanie fizykalne (w tym neurologiczne i psychiatryczne), badanie neuropsychologiczne oraz badania laboratoryjne (w tym neuroobrazowe).
Czy Alzheimera można wyleczyć?
Na świecie dostępne są 4 preparaty farmakologiczne (tzw. inhibitory), zapobiegające zanikaniu acetylocholiny. Wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie terapii – podawanie każdego z tych leków usuwa objawy choroby (z tym, że nie wszystkie i nie całkowicie), ale nie leczy samego schorzenia. Odsuwa na kilka lat wyrok III fazy. Można więc spodziewać się, że u chorego po zażyciu leków nastąpi poprawa pamięci, myślenia, orientacji w przestrzeni. Na dłuższą metę jednakże inhibitory tylko spowalniają rozwój choroby, która i tak nieuchronnie się rozwija, prowadząc do całkowitego uzależnienia chorego od opiekujących się nim osób.
Choroba Alzheimera dotyka nie tylko samego pacjenta, ale jego najbliższe otoczenie, które ponosi wysokie koszty, związane z leczenie. Także koszty psychiczne tej trudnej i wymagającej wielu wyrzeczeń opieki. Wielkie nadzieje budzi tzw. „szczepionka na Alzheimera”. Na razie skuteczna jest ona tylko dla genetycznie zmodyfikowanych… myszy. Podjęte badania na ludziach trwać będą kilka lat, nie mówiąc o wieloletnim okresie dopuszczania szczepionki do sprzedaży. Trwają też badania nad przydatnością kwasu acetylosalicylowego w zapobieganiu chorobie Alzheimera. Tymczasowe wyniki dają ziarnko nadziei.