Już pod koniec zimy wzmagają się reakcje uczuleniowe. Choć tego nie widać jeszcze gołym okiem, rośliny zaczynają pylić, nawet pod śniegiem, powodując wiele uciążliwych objawów.
Alergia jest rodzajem nadwrażliwości na substancje obce zwane alergenami. Układ odpornościowy klasyfikuje je jako zagrożenie i próbuje zwalczyć przez wywołanie zbyt silnej odpowiedzi immunologicznej. Prowadzi to do rozpoczęcia procesu chorobowego – alergii skóry, oczu, układu oddechowego lub pokarmowego. W zasadzie wszystkie czynniki środowiskowe mogą uczulać, a objawy alergii mogą dotyczyć wielu układów i narządów. W otaczającym nas środowisku istnieje ogromna ilość potencjalnych alergenów. Ze względu na ich duże zróżnicowanie, różne drogi wnikania do organizmu i mechanizmy wyzwalające zmiany chorobowe, dzieli się je na: alergeny wziewne (m.in. kurz wraz ze znajdującymi się w nim roztoczami oraz pyłki roślin szczególnie aktywne od marca do października), alergeny pokarmowe, alergeny polekowe oraz alergeny kontaktowe, które wywołują reakcję alergiczną po zetknięciu ze skórą. Alergia określana jest chorobą cywilizacyjną XXI wieku.
W ostatnich latach alarmująco zwiększyła się liczba osób cierpiących na alergie. Ilość naturalnych alergenów osiągnęła constans, znacznie jednak przybyło uczulających substancji. Przyczyną jest zarówno zanieczyszczenie środowiska, jak i styl życia. W Polsce, w zależności od regionu i płci, cechy alergii deklarowało ok. 40% osób. W zależności od wieku alergiczny nieżyt nosa występował u ok. 22–25% osób, astma u 9–11%, pokrzywka u 5–8%, AZS u 4–9%, a alergia pokarmowa u 5–13% (badanie ECAP).
Alergia krzyżowa i jej objawy
Alergia krzyżowa to typ alergii wywołany przez alergeny z dwóch grup. Układ odpornościowy osoby dotkniętej alergią krzyżową zaczyna reagować na dwa podobnie zbudowane alergeny; zmaga się np. z objawami alergii wziewnej oraz pokarmowej. Okazało się bowiem, że białka niektórych alergenów roślinnych i pokarmowych charakteryzują się bardzo dużym podobieństwem budowy lub są prawie identyczne. W związku z czym prawdopodobieństwo wystąpienia alergicznej reakcji krzyżowej jest wysokie. Objawy alergii krzyżowej mogą być intensywne. Pojawiają się po ok. 15–30 minutach po spożyciu, dotknięciu lub wprowadzeniu alergenu do organizmu.
Najczęstsze alergiczne reakcje krzyżowe
| Objawy
oddechowe |
Objawy
żołądkowo-jelitowe |
Objawy
skórne |
Objawy ogólnoustrojowe
(bardzo rzadkie) |
| świąd gardła i krtani | nudności | pokrzywka | odczyn Quinckego |
| katar | bolesne kolki | rumień | pokrzywka uogólniona |
| kaszel | biegunka | zaostrzenie atopowego zapalenia skóry | wstrząs anafilaktyczny |
| obrzęk warg i języka | wymioty | ||
| nieżyt nosa | zaparcia | ||
| napad duszności | bóle brzucha |
Diagnostyka
Nie jest prosta. Nie istnieje test pozwalający na rozpoznanie lub przewidzenie, czy wystąpi u pacjenta reakcja krzyżowa. Aby stwierdzić alergię krzyżową, przeprowadza się wiele testów diagnostycznych, m.in.
- testy skórne oraz płatkowe,
- doustne próby prowokacyjne pod nadzorem lekarza,
- badanie krwi pod kątem IgE całkowitego i specyficznego (oznaczanie stężenia przeciwciał w klasie IgE),
- testy skórne z alergenami rekombinowanymi,
- immunoelektroforeza krzyżowa,
- test zahamowania RAST.
Warto zwrócić uwagę, że alergie krzyżowe ujawniają się najczęściej wiosną i latem (w tym czasie w powietrzu utrzymuje się wysokie stężenie pyłków drzew, traw, chwastów), także po długotrwałych silnych reakcjach stresowych oraz przy dużych wysiłkach. Trudno jest stwierdzić, czy opisywane przez chorego i wykrywane objawy alergii są rzeczywiście reakcją krzyżową, czy tylko tymczasowym współwystępowaniem dwóch rodzajów alergii. Równoczesna nadwrażliwość na dwa różne alergeny nie musi oznaczać alergii krzyżowej. Można to stwierdzić dopiero po wykonaniu nowoczesnych badań diagnostycznych, potwierdzających, że przeciwciała wyprodukowane do walki z jednym alergenem są wykorzystywane do usuwania innej substancji.
Najczęściej krzyżujące się alergeny
- Jeśli ktoś jest uczulony na pyłek brzozy
jest bardzo prawdopodobne, że może wystąpić u niego reakcja krzyżowa z selerem, surową marchewką, surowym pomidorem, papryką, jabłkiem, gruszką, śliwkami, morelami, brzoskwiniami, wiśniami, czereśniami, pomarańczami, mango, liczi, makiem, orzechami, pieprzem.
- U osób uczulonych na pyłki traw
może wystąpić, z dużym prawdopodobieństwem, reakcja krzyżowa z marchwią, selerem, zbożami (żytem, pszenicą, jęczmieniem, owsem), ryżem, burakami, surowymi ziemniakami, cebulą, jabłkami, pomidorami.
- Uczuleni na bylicę
reagują krzyżowo z antygenami selera, marchwi, kolendry, kminku, owoców pestkowych, kiwi, mango, grochu, papryki, pomidora. U osób uczulonych na ten chwast alergolodzy opisują zespoły objawów krzyżowych: bylica – seler oraz bylica – musztarda.
- Uczuleni na seler
mogą reagować objawami na marchew, ogórek, melon, owoce pestkowe, mango, paprykę, kminek, kolendrę, koper, pietruszkę, pieprz.
- U osób uczulonych na lateks gumy naturalnej
prawdopodobne jest wystąpienie reakcji krzyżowej z kiwi, bananami, awokado, melonem, mango, ananasem, grejpfrutem, owocami pestkowymi, kasztanami jadalnymi, orzechami, migdałami, selerem, pomidorem, gryką. Alergolodzy nazywają te reakcje zespołem lateksowo – owocowym.
- Alergia na leszczynę
prowadzi bardzo często do nadwrażliwości na orzechy, a w szczególności na orzechy laskowe.
W przypadku uczulenia na mleko krowie nie jest zalecane zastępowanie go mlekiem innych zwierząt parzystokopytnych (ze względu na duże ryzyko alergii krzyżowej). Około 90% osób uczulonych na mleko krowie nie toleruje także mleka koziego. Około 10% dzieci z alergią na mleko krowie reaguje objawami alergicznymi na mięso wołowe.
Alergolodzy odkryli również zjawisko reakcji krzyżowej pomiędzy roztoczami kurzu domowego a spożywanymi skorupiakami, np. krewetkami. Z kolei niektórzy pacjenci uczuleni na wieprzowinę reagują krzyżowo przy kontakcie z sierścią kota. Przy alergii na wołowinę i białka mleka mogą wystąpić reakcje krzyżowe z alergenami sierści innych zwierząt, np. krowy, konia, psa czy chomika. Znany jest zespół mleko krowie – sierść krowy, w którym to u osoby uczulonej na mleko krowie wyzwalane są objawy alergiczne po kontakcie ze zwierzęciem, zespół drób – jajko, w którym osoby uczulone na żółtko jaja reagują uczuleniem wziewnym na ptasie pióra. Opisywane są przypadki wystąpienia objawów chorobowych u osób uczulonych na jajko kurze po zjedzeniu jaja przepiórki lub strusia.
Leczenie
Alergia krzyżowa to bardzo złożony problem diagnostyczny i kliniczny. Z tego też względu stwarza ona trudności lecznicze i konieczność kompleksowego postępowania. Wskazane jest stosowanie diety eliminacyjnej i farmakoterapii (zalecanej do leczenia schorzeń alergicznych), wprowadzenie do terapii odczulania. Odczulanie metodą podjęzykową jest nowoczesną metodą immunoterapii, której skuteczność i bezpieczeństwo zostały potwierdzone klinicznie. Proces odczulania trwa do pięciu lat (można go stosować u dzieci od 5. roku życia). Alergen w postaci kropli lub tabletek podaje się na błonę śluzową pod językiem. Aby odczulanie było skuteczne, musi trwać minimum trzy lata (odczulanie całoroczne, np. na roztocze) lub przez trzy kolejne sezony (odczulanie okołosezonowe np. na pyłek traw). Warto zaznaczyć, że odczulenie jedynie na pyłek brzozy zmniejsza niebezpieczeństwo potencjalnego wystąpienia reakcji krzyżowej na jabłka oraz inne owoce (jeśli szczepionka zawierała krzyżowe składniki).
Profilaktyka
Osoby uczulone na alergeny pokarmowe i wziewne mogą same zapobiegać niebezpiecznym reakcjom alergicznym przez unikanie tego, co ich uczula. Powinny także zdawać sobie sprawę z możliwości wystąpienia u nich reakcji krzyżowych i znać, co może być dla nich niebezpieczne. I tak osoby uczulone na roztocza kurzu domowego podczas letnich wojaży do nadmorskich krajów powinny zrezygnować z konsumpcji owoców morza – krabów, homarów, krewetek. Osoby uczulone na pyłek brzozy nie powinny w okresie jej pylenia spożywać jabłek, gruszek, śliwek, kiwi itd. – choć poza okresem pylenia pokarmy te są dla nich bezpieczne. Należy pamiętać, że reakcję alergiczną może spowodować nawet minimalna ilość alergenu!