Smog to zagrażające zdrowiu zjawisko atmosferyczne. Na przełomie grudnia i stycznia smog wrócił nad Polskę. W niektórych miastach normy zanieczyszczenia powietrza były przekroczone nawet o 900%!
Główną przyczyną zanieczyszczenia powietrza w Polsce jest „niska emisja”, czyli spaliny pochodzące z kotłów i pieców na paliwa stałe w gospodarstwach domowych. Sytuację dodatkowo pogarsza spalanie złej jakości węgla w urządzeniach nie spełniających żadnych norm emisji spalin. Szacuje się, że w kraju użytkowanych jest ok. 3 milionów takich „kopciuchów”. Emisja zanieczyszczeń powietrza w Polsce wynika w głównej mierze z ogrzewania domów za pomocą węgla i innych paliw stałych, często w piecach nie spełniających żadnych standardów emisyjnych. W piecach tych daje sie spalić nie tylko odpady węglowe (muł i miał), ale także zwykłe śmieci, w tym tworzywa sztuczne. Muł i miał węglowy to produkty o wysokiej zawartości siarki, chloru czy popiołu. W wielu krajach węgiel tego typu jest traktowany jako odpad i nie jest sprzedawany, właśnie ze względu na jego bardzo negatywny wpływ na jakość powietrza. W odpadach węglowych znajdują się zwiększone ilości metali ciężkich oraz innych niebezpiecznych substancji.
Niebezpieczne związki obecne w atmosferze przekładają się na poważne problemy zdrowotne. Ekolodzy i lekarze alarmują o zagrożeniu dla zdrowia, a media i innego rodzaju komunikatory donoszą o przekroczeniu dopuszczalnych norm zanieczyszczenia powietrza, nawet o 1000 procent! Raport State of Global Air 2024 nie pozostawia złudzeń: ludzie nadal chorują i umierają z powodu zanieczyszczonego powietrza. Stanowi ono główną przyczynę przedwczesnych zgonów w wielu państwach na świecie, a źródłem problemu jest sposób ogrzewania domów. I niestety, także Polska wypada tu bardzo źle.
Co to jest smog?
Określenie „smog” powstało z połączenia dwóch angielskich słów: „smoke” – dym i „fog” – mgła. To nienaturalne zjawisko atmosferyczne polega na współwystępowaniu zanieczyszczeń powietrza, braku wiatru i znacznej wilgotności powietrza – mgły. Ze względu na miejsce, warunki powstawania oraz skład chemiczny, wyróżnia się dwa rodzaje smogu: klasyczny oraz fotochemiczny.
Smog klasyczny powstaje w wyniku spalania węgla w niskich temperaturach, co prowadzi do powstawania gęstej mgły zmieszanej z zanieczyszczeniami. Występuje głównie od listopada do marca w regionach, gdzie domy są ogrzewane przez spalanie węgla i innych paliw stałych. Smog fotochemiczny (smog utleniający) tworzy się głównie w miesiącach letnich. Unosi się on zwykle w słoneczne dni, gdy temperatura powietrza jest wysoka (między 25 a 35°C), a na ulicach panuje duży ruch.
Narażeni na smog są wszyscy
Najbardziej zagrożone są dzieci, kobiety w ciąży i osoby w starszym wieku. Pod wpływem ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza dzieci częściej się przeziębiają, a jeśli chorują to niedyspozycja utrzymuje się dłużej niż u ich rówieśników z rejonów czystszych ekologicznie. Dokucza im zapalenie spojówek, kaszel, objawy nieżytu górnych dróg oddechowych, powodując spadek odporności organizmu.
W przypadku starszych osób zmagających się często z chorobami układu oddechowego i krążeniowego smog wpływa na większość ich niesprawności. To, co wpadło do płuc, zalega i daje bodziec do rozwoju zapalenia oskrzeli. Stąd też wiek chorych stanowi czynnik ryzyka rozwoju Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc.
Skutki działania smogu na nasz organizm możemy podzielić na krótko- i długofalowe. Te pierwsze powodują zachorowania na choroby układu oddechowego – zapalenie płuc, zaostrzenie astmy oskrzelowej. Wpływają też na dolegliwości i zaburzenia w funkcjonowania układu krążenia, przyczyniają się do zawałów, wylewów i nagłego zatrzymania krążenia.
Skutki długofalowe wdychania zanieczyszczonego powietrza to zaostrzenie przebiegu aktualnych chorób układu oddechowego, ryzyko wystąpienia astmy i przewlekłych chorób płuc. Zwiększa się też prawdopodobieństwo wystąpienia raka płuc. W przypadku układu krążenia w skali długofalowej mogą pojawić się problemy z nadciśnieniem i zmiany miażdżycowe. To właśnie choroby układu krążenia są odpowiedzialne za większość zgonów przypisywanych smogowi.
Jak się chronić?
Świadomość powinna owocować prawidłowymi nawykami w zakresie korzystania ze źródeł ciepła. To, co wrzucamy do pieca, wylatuje z naszego komina, więc zarówno nasza rodzina, jak i sąsiedzi wdychają zanieczyszczenia. To, czym oddychamy, w bezpośredni sposób wpływa na częstość występowania chorób układu oddechowego i nie tylko.
Jak się chronić przed zanieczyszczonym powietrzem:
- sprawdzajmy jakość powietrza. Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska podają na swoich stronach internetowych ostrzeżenia, gdy stężenie zanieczyszczeń jest bezpośrednio groźne dla zdrowia;
- oddychajmy przez nos, to naturalny filtr powietrza;
- starajmy się dużo pić; część zanieczyszczeń przyklei się do wilgotnych ścianek gardła zamiast trafić do płuc;
- w dni, gdy stężenie zanieczyszczeń powietrza jest wysokie, zostańmy w domu, jeżeli to możliwe. Jeżeli nie, wyjścia na zewnątrz ograniczmy do koniecznego minimum;
- używajmy maseczek ochronnych;
- gdy tylko możemy, wyjeżdżajmy z dzieckiem poza miasto; nawet krótka przerwa od wdychania zanieczyszczonego powietrza ma pozytywny wpływ na zdrowie;
- jadąc samochodem zamknijmy okna w samochodzie, a wentylację ustawmy na obieg zamknięty;
- spacerując lub jeżdżąc na rowerze unikajmy ruchliwych ulic; poruszajmy się jak najdalej od krawężnika – największe stężenie zanieczyszczeń jest bezpośrednio w pobliżu jezdni;
- jeżeli okna mieszkania wychodzą na ulicę, w godzinach szczytu powinny być zamknięte;
- zadbajmy o odpowiednią dietę. Pożywienie powinno być bogate w witaminy A, C i E oraz selen pomagające organizmowi neutralizować nadmiar wolnych rodników. Wolne rodniki powstają w wyniku m.in. oddychania zanieczyszczonym powietrzem i przyczyniają się do rozwoju astmy oskrzelowej.
Źródło: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska
Choroby, które może wywołać smog
Choroby układu oddechowego:
- zapalenie płuc,
- zapalenie górnych dróg oddechowych,
- zmniejszoną czynność płuc,
- zahamowany rozwój płuc u dzieci,
- przewlekła choroba płuc, astma, mukowiscydoza,
- kaszel, flegma, świszczący oddech, duszność, obrzęk nosa,
- rak płuc.
Choroby układu krążenia:
- nadciśnienie,
- dysfunkcja śródbłonka naczyń,
- zwiększona krzepliwość krwi,
- zakrzepica żył głębokich,
- zaburzenia rytmu serca,
- zawał mięśnia sercowego,
Choroby skóry:
- przyspieszone starzenie się skóry,
- atopowe zapalenie skóry.
Ponadto zaburzenia w rozwoju płodu i choroby układu rozrodczego oraz choroby neurologiczne.
Według: Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Klatki Piersiowej i Europejskiego Towarzystwa Pulmonologicznego.