Astma, nazywana również dychawicą oskrzelową, jest uznawana za chorobę cywilizacyjną. Na świecie zmaga się z jej objawami aż około 334 mln osób. W Polsce choroba ta dotyczy ponad 4 milionów ludzi, z czego 10% to dzieci.
Z powodu wzrastających z każdym rokiem zanieczyszczeń powietrza, problem ten staje się coraz bardziej powszechny i trudny do zahamowania. Astma jest chorobą nieuleczalną, jednak przestrzeganie zasad leczenia pozwala chorym zachować wysoką jakość codziennego życia.
Czym jest astma?
To przewlekły proces zapalny toczący się w oskrzelach. Prowadzi do nadwrażliwości dróg oddechowych – oskrzela reagują przesadnym skurczem na niegroźny czynnik. Chcąc zrozumieć, czym jest astma, trzeba sobie przypomnieć budowę naszych płuc. To rozgałęziające się drzewo, którego grubymi konarami są oskrzela, a małymi gałązkami i listkami – oskrzeliki. Każdy oskrzelik zawiera pęcherzyki płucne – małe jamki zbudowane z jednowarstwowego nabłonka oddechowego, przez który odbywa się wymiana gazowa między krwią naczyń włosowatych a wdychanym powietrzem. Liczba pęcherzyków płucnych w obu płucach wynosi od 300 do 500 mln! A powierzchnia oddechowa płuc ma ponad 100 m kw. U zdrowego człowieka zarówno oskrzela, jak i oskrzeliki są drożne, wdychane i wydychane powietrze przemieszcza się w nich bez przeszkód. U osób cierpiących na astmę ten przepływ jest utrudniony z powodu stanu zapalnego ściany wyściełającej oskrzela i oskrzeliki. Wywołuje on zmiany w błonie śluzowej, która staje się grubsza i obrzęknięta. Zaczyna się z niej sączyć wydzielina. W astmie stan zapalny nigdy nie mija – co najwyżej z ostrego przechodzi w przewlekły.
Pierwsze sygnały
O występowaniu astmy możemy mówić tylko wtedy, gdy mamy do czynienia z dolegliwościami wynikającymi ze stanu zapalnego dróg oddechowych. Zalicza się do nich przede wszystkim kaszel, doświadczanie napadów duszności, świszczący oddech, obniżona wydolność wysiłkowa oraz wrażenie ciasnoty w rejonach klatki piersiowej. Podobne objawy mogą występować w przypadku sezonowej alergii, jednak w przebiegu astmy dolegliwości mają charakter przewlekły. U dzieci najczęstszym objawem astmy jest kaszel, głównie nocny, ale także po wysiłku czy wywołany nagłą zmianą temperatury otoczenia. Duszność jest ostatnim objawem, dzieci w większości przypadków jej nie czują. Zmienia się natomiast ich styl życia, unikają wysiłku. U dorosłych pierwszym sygnałem jest zazwyczaj szybsze męczenie się. W przypadku osób starszych szczególną uwagę należy zwrócić na gorsze znoszenie wysiłku – ktoś twierdzi np., że niedawno wchodził bez problemu na trzecie piętro, a teraz zatrzymuje się co kilka stopni. Przebiegowi astmy mogą również towarzyszyć dodatkowe objawy, takie jak:
- bezsenność,
- obniżony nastrój lub częste zmiany nastroju,
- nieustanne rozdrażnienie,
- bóle głowy,
- uczucie niepokoju (nasilone w trakcie napadów).
Astma to choroba nieuleczalna, ale postęp w jej leczeniu jest ogromny. Dzięki temu możliwe są wieloletnie okresy remisji (braku objawów chorobowych) i wielu pacjentów przez lata nie odczuwa dolegliwości. Wiele osób obawia się życia z astmą. Niesłusznie. Prawidłowo kontrolowana choroba nie ukradnie nam życia. Astmę trzeba po prostu leczyć, bo jak wynika z badań, u osób cierpiących na nią istnieje 12,5 razy wyższe ryzyko zachorowania na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP).
Astma często jest mylona z POChP. O ile w przypadku astmy objawy mogą rozwinąć się zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, to POChP dotyczy osób powyżej 40. roku życia. Mamy w tym przypadku do czynienia ze zwężeniem oskrzeli, powodującym nie tylko – jak w obrazie astmy – utrudniony przepływ powietrza w trakcie wydechu, lecz także wdechu. Obie choroby możemy także rozróżnić na podstawie tego, że tylko w przebiegu astmy występują świsty, natomiast dla POChP typowa jest przewlekła produkcja plwociny. Chorzy zmagają się z okresowymi zaostrzeniami, a nasilenie duszności jest jeszcze większe niż w przypadku astmy.
Rodzaje astmy
Astma oskrzelowa – jest przewlekłą chorobą zapalną dróg oddechowych. U większości osób ma podłoże alergiczne i występuje z innymi chorobami atopowymi. Wśród typowych objawów astmy oskrzelowej wyróżnia się m.in.:
- kaszel – to dominujący objaw, szczególnie u dzieci. Męczący, suchy, występuje przede wszystkim w nocy;
- świsty – jeżeli występują to znak, że doszło do zwężenia dróg oddechowych. Przeważnie towarzyszą im kaszel i duszności;
- uczucie duszności występuje nad ranem lub w godzinach wieczornych, może mieć różne natężenie.
W przypadku osób, u których astma ma podłoże alergiczne, występują także symptomy charakterystyczne dla tego stanu, tj.: alergiczne zapalenie spojówek, alergiczny nieżyt nosa.
Astma wysiłkowa – jest rzadkim rodzajem astmy. Jej objawy pojawiają się jedynie podczas wysiłku lub po ustaniu tej aktywności. Są to najczęściej duszności, męczący kaszel, uczucie ciężkości w klatce piersiowej, spadek wydolności fizycznej.
Astma sercowa – to jedna z poważniejszych postaci astmy. Charakteryzuje się napadowymi dusznościami, które powoduje niewydolność lewej komory serca. Do jej głównych objawów należą: nadmierne pocenie się, suchy kaszel, odkrztuszanie flegmy, zmęczenie. Przyczyną astmy sercowej jest najczęściej zbyt duże przekrwienie płuc spowodowane niewydolnością lewej komory serca. W celu skutecznego leczenia astmy sercowej kluczową rolę odgrywa diagnoza przyczyn niewydolności serca.
Diagnoza
Podejrzewając u siebie lub u swojego dziecka objawy astmy, w pierwszej kolejności należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu. Na podstawie wywiadu może on zdecydować o skierowaniu do poradni pulmonologicznej oraz alergologicznej. Jeżeli zaistnieją przesłanki ku temu, że dolegliwości mają podłoże alergologiczne, zasadne będzie wówczas przeprowadzenie testów skórnych: płatkowych, punktowych lub śródskórnych. W rozpoznaniu choroby przydatne jest również badanie spirometryczne. Pozwala ono ocenić typ zaburzeń wentylacji oraz stopień upośledzenia tego procesu. Spirometria służy również określeniu szybkości przepływu powietrza w płucach, a także jego objętości.
Przyczyny
Dokładne przyczyny astmy nie są znane. Wiadomo jednak, że ryzyko zachorowania na tę chorobę jest powiązane z czynnikami genetycznymi. Mamy znacznie większe szanse, że rozwinie się u nas astma, jeżeli ktoś z naszej rodzinie zmagał się z tym problemem (zarówno w pierwszym, jak i drugim pokoleniu). Poza tym wskazuje się na grupę czynników ryzyka, do których można zaliczyć:
- wdychanie dymu tytoniowego,
- zanieczyszczenia powietrza pyłkami zawieszonymi oraz dwutlenkiem węgla,
- alergeny, takie jak pyłki drzew i traw, a także zarodniki pleśni,
- alergeny pochodzące od domowych zwierząt oraz roztocza kurzu,
- wpływ zimnego powietrzna,
- zbyt intensywny, długotrwały trening fizyczny,
- niewłaściwa, prozapalna dieta,
- stosowanie niektórych leków – zwłaszcza aspiryny oraz beta-blokerów.
Dieta w astmie
Przebieg astmy można zauważalnie złagodzić poprzez umiarkowaną aktywność fizyczną, zaprzestanie palenia papierosów, zredukowanie stresu, a przede wszystkim odpowiednią dietę. Należy z niej wykluczyć lub ograniczyć wszelkie produkty sprzyjające stanom zapalnym, a zwłaszcza produkty instant i fast food, nabiał, utwardzane tłuszcze roślinne, słodycze, słodkie napoje, a także czerwone mięso.
Warto natomiast wzbogacić codzienny jadłospis w produkty bogate w kwasy omega-3 (tłuste ryby oraz siemię lniane) i magnez (zielone warzywa, orzechy, kasze i płatki zbożowe), a ponadto dodawać do potraw tzw. naturalne antybiotyki (czosnek i cebula).
Leczenie
Fatalne dane o stanie naszych płuc to pochodna wyjątkowo zanieczyszczonego powietrza. Według Europejskiej Agencji Środowiska aż sześć polskich miast znajduje się w pierwszej dziesiątce miast europejskich z największą liczbą dni w roku, w których przekraczane jest dobowe dopuszczalne stężenie pyłu PM10. Pod tym skrótem kryje się wyjątkowo niebezpieczna dla zdrowia mieszanka toksycznych metali (m.in. ołowiu) i węglowodorów. Rakotwórczy pył łatwo przedostaje się do płuc, jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci i osób starszych.
Leczenie astmy jest właściwie leczeniem wielospecjalistycznym. Uwzględnia postępowanie farmakologiczne, modyfikację odczynów immunologicznych (swoista immunoterapia), niekiedy zmianę środowiska oraz oddziaływanie psychoterapeutyczne. Cele leczenia farmakologicznego to:
- opanowanie duszności,
- zapobieganie zaostrzeniom,
- utrzymanie wydolności układu oddechowego na poziomie zbliżonym do prawidłowego,
- utrzymanie pełnej aktywności życiowej,
- unikanie skutków niepożądanych działań leków stosowanych w leczeniu astmy,
- niedopuszczenie do rozwoju nieodwracalnego zwężenia oskrzeli.
Ze względu na mechanizm działania leków można je podzielić na dwie podstawowe grupy:
- znoszące istniejący skurcz oskrzeli,
- zapobiegające reakcji skurczowej wywołanej działaniem mediatorów fazy wczesnej i fazy późnej reakcji alergicznego zapalenia.
Chorzy najczęściej muszą długotrwale przyjmować steroidy wziewne. W leczeniu stosuje się też tzw. terapię skojarzeniową, która polega na połączeniu leku rozkurczowego z przeciwzapalnym lekiem glikokortykosteroidowym. Lek ten jednocześnie rozszerza oskrzela i zwalcza w nich stan zapalny. Terapia skojarzeniowa uważana jest za najbardziej efektywną metodę leczenia astmy oskrzelowej. Jej zwalczanie to jednak nie tylko przewlekłe przyjmowanie leków, lecz także prowadzenie higienicznego trybu życia. Chory powinien przede wszystkim unikać alergenów oraz spędzać jak najwięcej czasu na świeżym powietrzu.
Warunkiem kluczowym jest trzymanie choroby w ryzach, czyli dobra kontrola. Niewłaściwie prowadzona kuracja prowadzi bowiem do nieodwracalnego kalectwa dróg oddechowych. Do każdej postaci astmy przypisane jest odpowiednie, coraz bardziej zindywidualizowane leczenie. Astma skutecznie leczona nie powinna w XXI w. sprawiać pacjentowi żadnych problemów, chorzy nie powinni pamiętać, kiedy dusili się, mając ostatnie zaostrzenie.