Ból u osób starszych

Ból nie jest nieodłącznym elementem wieku dojrzałego, a jedynie objawem, dlatego nie należy mu się poddawać.

 

Ból jest jednym z najczęstszych problemów z jakimi starsze osoby zgłaszają się do lekarza po pomoc. Jest nieprzyjemnym odczuciem, które jest sygnałem stanu zapalnego, postępującej choroby, bądź uszkodzenia, dlatego nie należy go bagatelizować. Ból jest naszym „systemem wczesnego ostrzegania”. Alarmuje przed możliwością uszkodzenia ciała, jak również jest pierwszym lub jedynym objawem choroby umożliwiającym szybkie jej rozpoznanie – to jego pozytywna rola. Jednak znacznie częściej ból jest wrażeniem przykrym i negatywnym, wymagającym wdrożenia procedur jego eliminacji.

 

Rodzaje bólu

W zależności od mechanizmu powstawania bólu wyróżniamy:

• ból fizjologiczny – ostry, np. ukłucie, ustępuje w chwili ustania działania bodźca bólowego, ostrzega przed zagrażającym uszkodzeniem; zazwyczaj trwa krótko, ma ściśle określoną lokalizację.
• patologiczny – przewlekły, utrzymuje się powyżej 3 miesięcy i jest wynikiem zranienia lub postępującej choroby, w tym chorób przewlekłych, nowotworów i chorób układu nerwowego.

Ze względu na miejsce powstawania:

• ból receptorowy (nocyceptywny) powodowany przez podrażnienie nerwów;
• ból przewodzeniowy – spowodowany uszkodzeniem struktur układu nerwowego bądź ucisku na nerwy,
• ból ośrodkowy – powstający w ośrodkach mózgu odpowiedzialnych za wrażenie bólu.

W walce z bólem ważne jest, by zrozumieć, że nie jest on nieodłącznym elementem starości, a jedynie objawem i nie należy mu się podporządkować. Według przeprowadzanych badań możliwość występowania bólu przewlekłego wzrasta z wiekiem i dotyka blisko połowy starszych osób w wieku powyżej 65 lat. Ból w tym wieku jest powodowany przede wszystkim chorobami układu mięśniowo-szkieletowego, takimi jak osteoporoza i reumatyzm. Wiele osób starszych zgłasza problemy z bólem stawów, kończyn dolnych, w szczególności kolan i lędźwiowej części kręgosłupa. W walce z bólem przewlekłym dotykającym seniorów poza leczeniem dolegliwości somatycznych ważna jest również poprawa stanu psychicznego pacjenta. Ciągłe występowanie bólu połączone z obniżeniem sprawności fizycznej może pogorszyć funkcjonowanie emocjonalne i społeczne chorych. Kluczowe w łagodzeniu dolegliwości jest skupienie się na wybraniu prawidłowej terapii, odpowiedniej dla osób starszych, ponieważ niewłaściwie dobrane metody leczenie mogą wiązać się z niepożądanymi skutkami i pogorszeniem sprawności pacjenta.

 

Diagnostyka bólu

U osób w wieku starszym najczęściej stosowaną i najłatwiej dostępną metodą leczenia bólu jest farmakoterapia. Dlatego też stowarzyszenia geriatryczne opracowały zalecenia dotyczące tej terapii. Ważne jest, aby zrozumieć, że podejście w leczeniu bólu osób starszych znacznie różni się od podejścia do osób młodszych ze względu na to, iż część seniorów cierpi na zaburzenia poznawcze, które mogą utrudnić im określenie nasilenia bólu. Ponad wszystko ważne jest emocjonalne wsparcie pacjenta przez osoby związane ze służba zdrowia oraz rodzinę mające na celu nakłonić seniora do podjęcia leczenia. Natężenie bólu w praktyce klinicznej ocenia się na podstawie danych z wywiadu, które obejmują:

1. Umiejscowienie i promieniowanie bólu.
2. Charakter bólu:

• pulsujący – najczęściej pochodzenia naczyniowego,
• rwący – szybko narastający i krótkotrwały,
• rozsadzający (czaszkę) – gwałtowny i zwykle połączony z nudnościami i wymiotami, towarzyszy szybko rozwijającemu się nadciśnieniu wewnątrzczaszkowemu,
• piekący, palący.

3. Natężenie bólu mierzone w trzech skalach: numerycznej, werbalnej i wzrokowo-analogowej (VAS, ang. visual analog scale).

• skala numeryczna – oceniająca ból w skali liczbowej, gdzie 0 oznacza brak bólu, a 100 najsilniejszy ból, jaki chory może sobie wyobrazić;
• werbalna – w skali tej chory może opisywać ból posługując się sześcioma stopniami: 0 – bez bólu, 1 – minimalny, 2 – lekki, 3 – średni, 4 – silny, 5 – bardzo silny, 6 – nie do wytrzymania;
• VAS – 10 punktowa skala VAS jest najpopularniejszą metodą oceny bólu u pacjentów w podeszłym wieku. Pacjent, posługując się np. linijką długości 10 cm, wskazuje natężenie odczuwanego bólu przez wybranie cyfry od 0 do 10, gdzie 0 oznacza całkowity brak bólu, natomiast 10 najsilniejszy możliwy ból.

 

Leczenie bólu

Leczenie bólu polega na podawaniu leków odpowiednich do jego natężenia. Decyduje o tym tylko i wyłącznie lekarz. Jeśli ból nie ustępuje po lekach słabszych, należy podać leki wyższego stopnia. Leki pierwszego i drugiego stopnia wykazują efekt pułapowy. Ich dawki mogą być zwiększane tylko do pewnych granic. Dawka powyżej dawki pułapowej nie zwiększa działania przeciwbólowego, a może nasilać działania uboczne. Wynika stąd konieczność zmiany leczenia. Przy wyborze metody leczenia bólu, w szczególności przy chorobach stawów i kręgosłupa ważne jest zastosowanie różnych metod leczenia, takich jak psychoterapia i rehabilitacja. Spośród leków najpopularniejszym wyborem są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NPLZ), które w formie doustnej powinny być jednak ostrożnie stosowane, a pacjent powinien być stale kontrolowany pod kątem wystąpienia objawów niepożądanych. Seniorzy zmagający się z chorobami ograniczającymi możliwości ruchowe, które są najczęstszymi problemami zgłaszanymi przez osoby w podeszłym wieku – bóle kończyn dolnych, bóle kręgosłupa lub bóle reumatyczne, mogą skorzystać również z dostępnych bez recepty preparatów w postaci żeli i maści. Przynoszą one miejscową ulgę w szybkim czasie, a jednocześnie, w przeciwieństwie do leków doustnych, znacznie zmniejszają ryzyko powikłań. Preparaty te działają szybko i wchłaniają się przez skórę, a stężenie leku jest często wyższe, niż w przypadku leków doustnych.

 

red.

 

Klasyfikacja bólu w zależności od miejsca uszkodzenia i najczęstsze przyczyny:

 

Rodzaj bólu	Miejsce występowania	Przyczyny
Receptorowy powierzchniowy	skóra, błony śluzowe, spojówka, rogówka	zranienie, oparzenie
Receptorowy głęboki	ból naczyniowy – zewnętrzna warstwa ścian tętnic i dużych żył,	migrena
	ból mięśniowy	nadmierny wysiłek fizyczny zapalenie wielomięśniowe zawał serca
	ból kostno-stawowy – torebki stawowe, okostna, stawy	złamania i inne choroby kości, choroby stawów
	ból narządowy – otrzewna, błony surowicze pokrywające narządy wewnętrzne	choroba pęcherzyka żółciowego, pęcherza moczowego, jelit i innych narządów
Przewodzeniowy	nerwoból – uszkodzenie nerwu obwodowego	nerwoból nerwu trójdzielnego, po przebytym półpaścu, rwa kulszowa
	ból neuropatyczny – nieprawidłowości anatomiczne lub czynnościowe w zakresie obwodowego lub ośrodkowego układu nerwowego	bolesne neuropatie w przebiegu cukrzycy, niedoboru witamin, z ucisku nerwu lub korzenia nerwowego, po urazach
	ból korzeniowy	zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, nowotwory w kanale kręgowym, przepuklina kręgosłupa
	ból fantomowy	przecięcie nerwu po amputacji kończyny
Ośrodkowy	wzgórzowy	udar mózgu
	korowy	guz mózgu