Bóle stawów należą do najczęstszych – obok bólu pleców – powodów zasięgania porady lekarskiej. Obiegowo określa się je pojęciem „reumatyzmu”, chociaż choroba reumatyczna jest oddzielną jednostką chorobową.
Kości tworzące szkielet połączone są w większości stawami, zapewniającymi im zachowanie odpowiedniej ruchomości. Ruch w stawie, w zależności od jego rodzaju, może odbywać się w jednej, dwóch lub w wielu płaszczyznach. Różna jest też wielkość stawów: stawy kolanowe czy biodrowe dźwigają ciężar całego ciała, stawy łączące kosteczki słuchowe w uchu środkowym przenoszą jedynie drgania wywołane falą akustyczną. Trzeci element składający się na układ ruchu stanowią mięśnie – dzięki nim możliwy jest ruch. Rozróżnia się bóle stawów powstające w wyniku zapalenia stawów, zmian zwyrodnieniowych, zmian chorobowych części miękkich, podczas przeciążenia lub zmian chorobowych ścięgien, więzadeł i mięśni.
Rozpoznanie
Szczególnie ważną informacją dla lekarza jest charakter bólu. Ból, który pochodzi ze struktur stawowych powinien ustępować podczas odpoczynku, a nasilać się przy ruchach lub obciążeniu stawu. Ból niewyraźnie zlokalizowany może pochodzić ze struktur otaczających staw lub być związany z uszkodzeniem kości. Bardzo ważne dla diagnostyki, a co za tym idzie – leczenia, jest także rozróżnienie zapalenia jednego lub kilku stawów od chorób cechujących się zmianami w wielu stawach. Ból i stan zapalny pojedynczego stawu może być objawem urazu, zakażenia lub zapalenia spowodowanego odkładaniem się kryształów kwasu moczowego. W przypadku ostrego zapalenia jednego stawu trzeba potwierdzić, lub wykluczyć, bakteryjne zapalenie stawu. Zapalenie wielu stawów, szczególnie z obecnością objawów ogólnych lub objawów zajęcia narządów wewnętrznych, wskazuje zwykle na układową chorobę reumatyczną. Chcąc mieć pewność rozpoznania, lekarz może zlecić wykonanie następujących badań laboratoryjnych:
- OB,
- morfologia z rozmazem,
- badanie ogólne moczu,
- oznaczenie czynnika reumatoidalnego (odczyn Waaler-Rose i lateksowy),
- próby wątrobowe (transaminazy, fosfataza zasadowa),
- rentgen klatki piersiowej,
- rentgeny stawów,
- badanie ultrasonograficzne stawów (np. kolanowych).
Objawy i przyczyny
Zapalenia stawów występujące wokół stawów, mięśni, ścięgien i wiązadeł, oraz zmiany wynikające z zużywania się tkanki chrzęstnej, to powszechny problem związany z procesem starzenia się organizmu. Najczęstszą przyczyną zużywania się chrząstki stawowej jest nieustające obciążenie naszych stawów. Dodatkowymi czynnikami są: otyłość, predyspozycje genetyczne, niewłaściwa postawa i poruszanie się, ciągłe przeciążanie stawów, związane np. uprawianiem sportu lub zawodu wymagającego siły fizycznej. Stawy kolanowe i biodrowe są szczególnie podatne na zapalenie stawowej tkanki chrzęstnej. Zdolność pochłaniania wstrząsów zmniejsza się (efekt starzenia się organizmu i utraty m.in. kwasu hialuronowego) i w stawach zaczyna brakować dostatecznej ilości mazi stawowej. Kości zaczynają o siebie trzeć na końcach, co powoduje miejscowy ból i stany zapalne. Różnią się one w zależności od zaawansowania i odporności na ból. Dlatego ważne jest, aby pierwsze oznaki, takie jak: ból w trakcie ruchu, puchnięcie i napięcie mięśni, traktować poważnie i wspomagać chrząstki wczesnym i regularnym przyjmowaniem suplementów. Nie tylko uśmierzy to ból stawów, ale również doda energii i znacznie poprawi ogólne samopoczucie.
Zapalenia stawów
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS). To typowa układowa choroba reumatyczna, nazywana dawniej gośćcem. Jest to w zasadzie grupa chorób o nieznanej przyczynie, w których wystąpieniu i przebiegu podstawową rolę odgrywają procesy immunologiczne. Polega na niemożności rozpoznania przez organizm własnych tkanek i wytwarzaniu przeciw nim przeciwciał. Efektem jest gromadzenie się wysięku w stawie oraz niszczenie chrząstki stawowej, zniekształcenie, upośledzenie czynności stawów i kalectwo. Początek choroby jest zwykle powolny, pojawiają się bóle stawów i mięśni, stany podgorączkowe, brak apetytu. Zrazu proces zapalny zwykle obejmuje stawy nadgarstkowe oraz drobne stawy rąk i stóp. W stawach pojawia się ból, obrzęk, ograniczenie ruchomości, chorzy skarżą się na sztywność stawów i mięśni w godzinach porannych. Następnie choroba zajmuje większe stawy, co prowadzi do ich zniekształcenia i zesztywnienia. RZS może mieć charakter ciągły lub cykliczny z mniejszymi lub większymi przerwami. Zaobserwowano, że czynnikiem bezpośrednio wyzwalającym objawy choroby często bywa: przebyty poród, znaczny wysiłek fizyczny, stres lub uraz. Podstawą rozpoznania, oprócz charakterystycznych objawów, są badania radiologiczne. Na zdjęciach rentgenowskich kości z zajętymi stawami widoczne są ubytki, nadżerki, zrosty kostne oraz zniekształcenia.
Choroba reumatyczna. W ostrym infekcyjnym zapaleniu stawów czynniki chorobotwórcze przenikają do stawów i powodują tam silny stan zapalny. Zaatakowany staw jest zaczerwieniony, rozgrzany oraz opuchnięty, zaś każdy ruch powoduje ból. Infekcyjnemu zapaleniu stawów towarzyszy gorączka.
Choroba zwyrodnieniowa układu kostno-stawowego (artroza). Wywołują ją zmiany zwyrodnieniowe chrząstki pokrywającej powierzchnie stawów kości. Zwyrodnienia dotyczą głównie dużych stawów, tj. stawu biodrowego i kolanowego, rzadziej stawów rąk. Ponieważ powstają w wyniku zużycia stawów, narażone są na nie przede wszystkim osoby w starszym wieku. Typowe objawy to bóle związane z wysiłkiem i poranna sztywność stawów, a także ograniczenie ich ruchliwości. Zapalenia stawów mogą doprowadzić do przejściowego bądź trwałego uszkodzenia stawu. Staw jest wtedy zwykle zaczerwieniony, cieplejszy od otaczających tkanek i obrzęknięty. Z powodu bólu, ruchomość stawu jest zazwyczaj znacznie ograniczona.
Bóle stawów mogą również wystąpić w przebiegu następujących chorób:
- przeziębienia i grypy (typowe „łamanie w kościach”),
- uszkodzeń stawów, takich jak stłuczenia lub zwichnięcia,
- artretyzmu, czyli dny moczanowej, tj. zapalenia stawów wywołanego odkładaniem się kryształów kwasu moczowego,
- chorób układu odpornościowego, tkanki łącznej i naczyń,
- nowotworów.
Leczenie
Leczenie farmakologiczne polega na stosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, leków wpływających na proces zapalny oraz hormonów sterydowych (pochodne hormonów kory nadnerczy). Ogromne znaczenie ma rehabilitacja chorych – zabiegi fizykalne, nagrzewanie lampą sollux, elektrolecznictwo, krioterapia, ultradźwięki, jonoforeza, masaże, stosowanie systematycznej gimnastyki usprawniającej. W przypadku dużego zniszczenia stawu możliwe jest leczenie operacyjne, w tym zastąpienie chorego stawu endoprotezą.