Zapalenie ucha, w zależności od typu zapalenia i miejsca rozwoju procesu infekcyjnego, może dotyczyć każdego niezależnie od wieku.
Powtarzające się stany zapalne w obrębie ucha mogą być związane z występowaniem szeregu sprzyjających okoliczności: osłabieniem odporności, nawracającymi stanami zapalnymi górnych dróg oddechowych, ogólnoustrojowymi chorobami przewlekłymi, środowiskiem, w którym przebywamy i pracujemy, dietą, budową anatomiczną. Znaczenie ma również wiek pacjenta: inny jest mechanizm nawracających infekcji uszu u dzieci, osób dojrzałych oraz w wieku starczym. Najczęściej stany zapalne dotyczą ucha zewnętrznego i ucha środkowego, czasami prowadząc do groźnych dla życia powikłań. W zależności od tych czynników oraz od patomechanizmu stanu zapalnego inaczej będzie przebiegała terapia i profilaktyka nawrotowych zapaleń uszu.
Przyczyny infekcji
W uchu człowieka panuje wilgotne środowisko przede wszystkim dzięki obecności nawilżającej i chroniącej przewód słuchowy woskowiny. Stąd też długotrwałe przebywanie w wilgotnym otoczeniu zwiększa podatność na infekcje. Na zapalenie ucha zewnętrznego szczególnie narażone są więc osoby często przebywające na basenie. Zakażeniom ucha zewnętrznego sprzyjają także urazy skóry przewodu słuchowego, kurz i wilgoć w przewodzie słuchowym, a także zaburzenia produkcji woskowiny polegające na jej niedostatecznym wytwarzaniu. Czynnikami sprawczymi są bakterie, grzyby oraz wirusy. Zapalenie ucha jest bardzo uciążliwą dolegliwością i jedną z najczęstszych przypadłości laryngologicznych. Wszelkie stany zapalne w obrębie narządu słuchu wymagają konsultacji laryngologicznej, ponieważ mogą być przyczyną wielu powikłań.
Objawy
Charakterystycznymi objawami zapalenia ucha zewnętrznego są:
- świąd,
- bóle głowy,
- ból, który nasila się przy nacisku na ucho lub małżowinę, a także przy ruchach żuchwą,
- uczucie rozpierania w uchu,
- gorączka (zdarza się, że towarzyszą jej dreszcze),
- upośledzenie słuchu (częściowy niedosłuch lub całkowity brak słuchu),
- niekiedy pęcherzyki o charakterze surowiczo-krwistym,
- nabrzmiały i niedrożny przewód słuchowy.
Nawet jeżeli objawy nie są nasilone, konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Nieleczone lub zaniedbane zapalenie ucha zewnętrznego może doprowadzić do rozległej infekcji, która rozchodzi się na sąsiadujące tkanki i może objąć ślinianki, węzły chłonne i chrząstkę. Jeżeli przyczyną zmian jest półpasiec, może grozić porażeniem nerwu twarzowego i słuchowego.
Ucho zewnętrzne
Na ucho zewnętrzne składa się małżowina uszna i przewód słuchowy zewnętrzny. Małżowina, kształtem przypominająca muszlę, zbudowana jest z chrząstki, posiada wiele zagłębień i wyniosłości. Przewód słuchowy zewnętrzny rozpoczyna się w małżowinie usznej i prowadzi do błony bębenkowej. Jest tworem chrzęstno-kostnym, wysłanym skórą, posiadającą włosy oraz liczne gruczoły woskowinowe i łojowe. Ich fizjologiczną funkcją jest produkcja woskowiny, wydzielają również substancje antybakteryjne chroniące ucho przed zakażeniami. Głównym składnikiem woskowiny są tłuszcze zabezpieczające skórę przewodu słuchowego przed wilgocią i maceracją. Woskowina, dzięki ruchom włosków, zostaje przesuwana na zewnątrz. Zdarza się jednak, że jest znacznie zagęszczona i zalega w przewodzie. Usuwaniem tzw. korków woskowinowych zajmuje się laryngolog. Nie poleca się czyszczenia ucha patyczkami kosmetycznymi. Aby uniknąć kłopotliwego płukania uszu i problemów związanych z zalegającą woskowiną (m.in. możliwości rozwinięcia się stanu zapalnego) zaleca się regularne stosowanie preparatów do usuwania woskowiny usznej. Zawierają one składniki powodujące rozmiękczenie woskowiny, co ułatwia jej usunięcie. Niektóre w składzie mają dodatkowo substancje o działaniu przeciwzapalnym.
Leczenie
W przypadku zapalenia ucha o leczeniu musi zadecydować lekarz, ponieważ terapia uzależniona jest od czynnika, który wywołał infekcję. Dlatego też zanim zostanie wdrożona odpowiednia terapia konieczne są badania bakteriologiczne, dermatologiczne oraz otolaryngologiczne. Jeżeli przyczyną infekcji są bakterie, stosuje się antybiotyki miejscowe (warunkiem jest drożność przewodu słuchowego). Długość terapii zależy od objawów oraz ogólnego stanu chorego. Aby zmniejszyć ból można również zastosować środki przeciwzapalne oraz przeciwbólowe dostępne w aptece bez recepty. Znacznie dłuższe jest leczenie infekcji spowodowanych przez grzyby. Polega na stosowaniu leków miejscowych, a w niektórych przypadkach wymaga również preparatów stosowanych doustnie. Podstawą jest oczyszczanie przez lekarza przewodu słuchowego zewnętrznego oraz stosowanie środków przeciwgrzybicznych. Bardzo szybkiej diagnozy i wdrożenia celowego leczenia wymaga zakażenie wirusowe, np. półpaśca usznego. To, ile trwa zapalenia ucha zewnętrznego, zawsze uzależnione jest od przyczyny i ogólnego stanu osoby, u której zostało zdiagnozowane.
Leczenie polega również na systematycznej toalecie ucha wykonywanej przez laryngologa, który odsysa zalegającą treść ropną i zmienia opatrunki, unikaniu moczenia chorego ucha, stosowaniu leków przeciwbólowych, przeciwobrzękowych i przeciwzapalnych, unikaniu przeciągów, pływania, stosowaniu ciepłych okładów uśmierzających ból (np. poduszka elektryczna lub ciepły ręcznik). Krople do uszu mają za zadanie zmniejszyć obrzęk i złagodzić ból. Ponadto, rozgrzewają i zmiękczają, co prowadzi do zmniejszenia płynu i oczyszczenia uszu. Mogą być stosowane zapobiegawczo u osób szczególnie narażonych na częste infekcje zewnętrznego przewodu słuchowego (korzystających z kąpieli w basenach, po nurkowaniu, często zmieniających klimat, narażonych na przewiewy).
Jak zapobiegać zapaleniom ucha zewnętrznego?
W ramach profilaktyki zapalenia ucha zewnętrznego należy przede wszystkim unikać sytuacji, w których może dojść do uszkodzenia jego naskórka lub błony. Jeżeli ktoś często korzysta z basenu, powinien zawsze osuszać ucho jeżeli dostanie się do niego woda i nigdy nie doprowadzać do jego wychłodzenia. W tym celu nie należy używać patyczków higienicznych, ponieważ często powodują one uszkodzenia przewodu słuchowego ucha zewnętrznego. Niewskazane są kąpiele w zbiornikach z brudną i zanieczyszczoną wodą. Do infekcji może też doprowadzić nieumiejętne czyszczenie przewodu słuchowego, np. zbyt głęboko wkładanym patyczkiem kosmetycznym. Uszy mają zdolność do samooczyszczania, a nadmiar woskowiny powinien być usuwany za pomocą specjalnie do tego dedykowanych kropli. Osoby noszące aparat słuchowy powinny go regularnie czyścić, ponieważ może dojść do infekcji poprzez zwiększoną wilgotność zatkanego aparatem ucha; nie wolno stosować żadnych maści bez zaleceń lekarza.
