Cukrzyca to jednak z najczęściej występujących w Polsce chorób przewlekłych, cierpi na nią ponad 5% Polaków. Jej diagnoza wielu kojarzy się z przyjmowaniem parę razy dziennie zastrzyków z insuliny i poważnymi powikłaniami. Na szczęście jest to choroba, której przebieg w wielu przypadkach zależy od tego jak będziemy się odżywiać i jaki styl życia uprawiać.
Jak powstaje choroba?
Cukrzyca to cicha i podstępna choroba, której objawów nie da się rozpoznać bez badań. Często jest wykrywana przez przypadek, w trakcie zwykłych badań kontrolnych. Nierozpoznana prowadzi do bardzo wielu groźnych chorób i powikłań, takich jak: miażdżyca, choroby układu sercowo-naczyniowego, w tym do zawału serca czy udaru mózgu. Do jej rozwoju przyczyniają się zarówno geny, jak i niezdrowy sposób odżywiania się, a także brak ruchu. Dlatego w profilaktyce cukrzycy niezwykle ważna jest prawidłowa dieta składająca się z nieprzetworzonej żywności, bogata w białko, błonnik i pektyny, a uboga w węglowodany i cukry proste. Ogromne znaczenie ma też walka z otyłością i uprawianie sportu. W patogenezie cukrzycy kluczową rolę pełni hormon – insulina. Jest ona odpowiedzialna za transport glukozy do wnętrza komórek – glukoza jest paliwem niezbędnym do ich pracy. Gdy komórki trzustki wydzielają zbyt mało insuliny w stosunku do zapotrzebowania organizmu na glukozę, organizm radzi sobie w inny sposób – jako paliwa używa kwasów tłuszczowych, z metabolizmu, z których powstają produkty uboczne – ciała ketonowe. I to one są szkodliwe dla naszego zdrowia.
Typy cukrzycy
Rozróżnia się dwa typy choroby. Pierwszy rodzaj to cukrzyca insulinozależna (typu 1), nazywana też cukrzycą wieku młodzieńczego – ujawnia się bowiem najczęściej jeszcze przed uzyskaniem pełnoletniości u dorastającej, młodej osoby. Leczenie polega na podawaniu insuliny w zastrzykach lub przy użyciu specjalnego urządzenia zwanego pompą insulinową. Drugi typ cukrzycy to cukrzyca niezależna od produkcji insuliny zwana cukrzycą dorosłych. Mówimy o niej, gdy trzustka jeszcze wytwarza własną insulinę, ale jej ilości są niewystarczające, ponieważ występuje zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę. Na taki typ cierpi większość ludzi chorujących na cukrzycę. Jeśli dotknęła ona wcześniej dwoje rodziców, ryzyko dziedziczenia po nich choroby jest znaczne. Mając więc świadomość obciążeń rodzinnych, powinniśmy tym bardziej zadbać o profilaktykę. Ponad połowa ludzi chorujących na cukrzycę typu 2 nie wie o swoim schorzeniu. Tymczasem walka z otyłością, dobrze zaplanowana dieta oraz sport mogłyby się okazać dla nich zbawienne.
Objawy cukrzycy
Podstawowym objawem cukrzycy, niewidocznym jednak dla oka, jest podwyższony poziom cukru we krwi i w moczu, czyli hiperglikemia. Inne objawy są pochodną nadmiernej ilości glukozy w naszym organizmie. Typowe, widoczne objawy cukrzycy to:
- wzmożone wydalanie moczu (wielomocz, poliuria),
- silne pragnienie (polidypsja) – organizm odwadnia się nadmiernym wydalaniem moczu i próbuje uzupełnić braki płynów,
- wysychanie błon śluzowych, suchość w ustach, suchość skóry, co jest konsekwencją nadmiernego wydalania moczu,
- zwiększony apetyt (polifagia) – mimo, iż poziom glukozy we krwi jest wysoki, organizm nie może go spożytkować. W konsekwencji wysyła sygnał głodu, który nie może zostać zaspokojony i czujesz się cały czas głodny,
- chroniczne zmęczenie – brak „paliwa” w komórkach organizmu, mimo wysokiego poziomu glukozy we krwi,
- zamglony, niewyraźny wzrok – wysoki poziom glukozy we krwi powoduje spuchnięcie soczewki oka, a to w konsekwencji zaburza wzrok,
- wolno gojące się rany,
- swędzenie i pieczenie w okolicach narządów rodnych, częste grzybice narządów rodnych – wysoki poziom glukozy w moczu stanowi doskonale środowisko do rozwoju naturalnie występujących grzybów,
- zawroty głowy,
- mdłości i wymioty.
Samokontrola
Lekarze podkreślają, że wyniki leczenia cukrzycy dorosłych zależą głównie od zaangażowania pacjenta. Jeśli będzie przestrzegał diety, zażywał ruchu i systematycznie kontrolował poziom cukru we krwi, to uniknąć on może poważnych powikłań, a tym samym zdziałać wiele dobrego dla swojego organizmu. Cukrzyca jest chorobą, w której najważniejsza jest edukacja. Nie ma chyba drugiej takiej choroby, w której wiedza chorego i umiejętność jej zastosowania miałaby tak ogromne znaczenie! Jeśli pacjent nauczy się właściwie dbać o siebie, może z tą chorobą dobrze i sprawnie funkcjonować. Samokontrola glikemii to wszystkie czynności i decyzje podejmowane przez chorego (lub osoby z jego najbliższego otoczenia, jeżeli chore jest dziecko), które umożliwiają kontrolę cukrzycy w zmieniających się warunkach życia codziennego. Prowadzenie samokontroli musi się jednak opierać o regularne wizyty w poradni diabetologicznej. Do podstawowych elementów samokontroli należą m.in.:
- samodzielne badanie poziomu cukru we krwi i acetonu w moczu,
- przestrzeganie codziennej diety (dobór odpowiednich produktów i sposób przygotowania posiłków),
- odpowiedni wysiłek fizyczny (dostosowany do własnych możliwości),
- właściwe podanie insuliny i umiejętność zmiany dawek w zależności od wyników pomiaru cukrów we krwi,
- obserwacja objawów niedocukrzenia (hipoglikemia) i wzrostu cukru we krwi ponad prawidłowy poziom (hiperglikemia),
- pomiary ciśnienia tętniczego,
- pielęgnacja stóp,
- kontrola wagi.
Kiedy mierzyć poziom cukru?
To, jak często należy mierzyć poziom cukru we krwi, zależy od aktualnego leczenia. Bardzo dokładnej kontroli wymagają pacjenci, którym insulina podawana jest w zastrzykach, ponieważ insulina jest środkiem o silnym działaniu. Dlatego chory powinien kontrolować jej stężenie za pomocą glukometru nawet kilka razy w ciągu dnia, a nawet nocą, a więc:
- rano, na czczo – zaraz po wstaniu,
- przed każdym głównym posiłkiem,
- 2 godziny po każdym posiłku,
- przed snem, co ma istotne znaczenie dla zapobiegania nocnym niedocukrzeniom,
- o godzinie 24:00,
- w godzinach 2:00–4:00.
Wyniki pomiarów pacjent powinien zapisywać w dzienniczku i pokazywać go lekarzowi na każdej wizycie. Dzięki temu lekarz będzie mógł dopasować odpowiednio leczenie. W przypadku osób leczonych tabletkami, częstotliwość pomiarów cukru we krwi jest nieco mniejsza i dotyczy głównie porannego oznaczania poziomu cukru – na czczo i dwie godziny po każdym posiłku posiłku. W obu przypadkach decyzja należy do lekarza i podyktowana jest indywidualną oceną stanu pacjenta i kontroli schorzenia.
Podstawowym urządzeniem diagnostycznym pozwalającym na szybki pomiar poziomu cukru we krwi jest glukometr. Zapewne dla większości osób chorujących na cukrzycę jego obsługa nie stanowi problemu. Warto jednak zapoznać się z podstawowymi zasadami obsługi tego urządzenia. Pomiaru dokonuje się najczęściej w wyniku nakłucia palca. Przed każdym pomiarem należy dokładnie umyć ręce w ciepłej wodzie z mydłem i osuszyć. W trakcie mycia dobrze jest wymasować opuszek palca, który zamierzamy nakłuć; bowiem ciepła woda zmiękczy opuszek a masaż dodatkowo polepszy przepływ krwi. Nie należy jednak przesadzać z oczyszczaniem palca i dodatkowo użyć np. środka dezynfekującego – może on zafałszować pomiar i zmienić skład chemiczny krwi na opuszku. Do pomiaru wykorzystywane są specjalne, jednorazowe paski odpowiednio dobrane do glukometru. Na rynku są jeszcze dostępne glukometry sygnalizujące wynik pomiaru dźwiękiem. Próbkę krwi z palca należy zbliżyć do krawędzi paska, który automatycznie zassie krew. Zrozumienie zakresów poziomu cukru we krwi jest najważniejszym elementem samokontroli cukrzycy, gdyż pozwala zapobiegać bardzo wielu groźnym powikłaniom. Wysoki poziom cukru we krwi działa jak trucizna, uszkadzając cały organizm.