Osoby chorujące na cukrzycę muszą zrozumieć, że sam cukier nie zabija. Chodzi o to, jak nadmiar glukozy we krwi wpływa na całe ciało – niszczy nerwy, wzrok, nerki i serce.
W Polsce na cukrzycę choruje ok. 3 mln osób. Prawdopodobnie ok. miliona jeszcze o tym nie wie. Tym, co w największym stopniu utrudnia skuteczne kontrolowanie cukrzycy, jest brak wyraźnych objawów na wczesnym etapie rozwoju choroby. Wiele osób z cukrzycą typu 2 przez długi czas nie jest świadomych, że choroba rozwija się w ich organizmie. W chwili diagnozy może się okazać, że wystąpiły już groźne powikłania. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) cukrzyca jest wykrywana najczęściej dopiero po 5–12 latach od jej wystąpienia. Co piąty Polak nigdy nie badał poziomu cukru we krwi i dlatego nie wie, że choroba już niszczy ich ciało.
Początkowymi objawami są najczęściej wzmożone pragnienie i wielomocz (częste oddawanie dużych objętości moczu), postępujące ogólne osłabienie z możliwą zwiększoną sennością oraz wahania masy ciała obejmujące zarówno jej wzrost, jak i – rzadziej – spadek, pojawienie się zmian skórnych w postaci uporczywych ropni oraz nawracające stany zapalne narządów moczowo-płciowych. W niektórych typach cukrzycy możliwe są silne bóle brzucha, postępujące odwodnienie, utrata przytomności, śpiączka, a nawet śmierć.
Typy cukrzycy
W cukrzycy wyróżnia się dwa główne typy choroby: 1 i 2. Cukrzyca typu 1 (dawniej zwana młodzieńczą) stanowi ok. 10% wszystkich przypadków. Najczęściej jest rozpoznawana u osób poniżej 30 roku życia. Rozwija się, gdy uszkodzone zostaną komórki beta trzustki – najczęściej w wyniku autoagresji, czyli ataku układu odpornościowego na własne komórki ciała. Spada wtedy wydzielanie insuliny – hormonu, dzięki któremu we krwi utrzymywany jest prawidłowy poziom cukru. Od chwili rozpoznania choroby leczenie wymaga stałego podawania insuliny.
Cukrzyca typu 2 to z kolei przypadek, gdy organizm chorego wytwarza insulinę, ale komórki stają się na nią niewrażliwe lub insuliny jest zbyt mało, by przetworzyć glukozę. I stężenie we krwi niebezpiecznie rośnie. Wiadomo, że istnieje ścisły związek między otyłością a wzrostem ryzyka rozwoju cukrzycy. Cukrzyca typu 2 nie zawsze jest chorobą łatwą do wykrycia, ponieważ rzadko daje charakterystyczne objawy. Na początku jedynym sygnałem świadczącym o nieprawidłowościach zachodzących w organizmie, jest zwykle podwyższony poziom cukru. Aby go poznać, należy zrobić badanie krwi, choć przydatne jest również badanie ogólne moczu i ewentualnie wykazanie w nim glukozy, a w dalszej kolejności – USG jamy brzusznej.
Komu zagraża cukrzyca?
Osoby, które mają bliskich krewnych z cukrzycą lub we wcześniejszych badaniach miały podwyższone stężenie glukozy we krwi, stężenie cholesterolu albo rozpoznane choroby endokrynologiczne, np. tarczycy czy jajników, powinni się zgłaszać na badania cukru raz do roku. Przynajmniej raz na 3 lata badać powinni się wszyscy, którzy ukończyli 45 lat. Glukozy szukamy również w moczu, której obecność zwykle świadczy o cukrzycy. Glukozy w moczu w ogóle nie powinno być. Gdy jednak stwierdzi się jej obecność w moczu, niezwłocznie należy ocenić jej stężenie we krwi. Podstawowe badanie obejmuje określenie stężenia glukozy we krwi na czczo. Przed badaniem w ciągu 8–12 godz. nie powinno się spożywać posiłków, alkoholu ani pić słodkich napojów.
Najważniejsza samodyscyplina
Lekarze podkreślają, że wyniki leczenia cukrzycy dorosłych zależą także od samego chorego. Jeśli będzie przestrzegał diety, ruszał się i systematycznie kontrolował poziom cukru we krwi, to uniknąć może poważnych powikłań, a tym samym zdziałać wiele dobrego dla swojego organizmu. Cukrzyca jest chorobą, w której najważniejsza jest edukacja. Nie ma chyba drugiej takiej choroby, w której wiedza chorego i umiejętność jej zastosowania miałaby tak duże znaczenie! Jeśli pacjent nauczy się właściwie dbać o siebie, może z tą chorobą dobrze i sprawnie funkcjonować, ponieważ z cukrzycą da się żyć. Prowadzenie samokontroli musi się jednak opierać o regularne wizyty w poradni diabetologicznej i stosowania podstawowych elementów, m.in.:
- samodzielnego badania poziomu cukru we krwi, cukru i acetonu w moczu,
- przestrzegania codziennej diety (dobór odpowiednich produktów),
- uprawiania aktywności fizycznej dostosowanej do własnych możliwości,
- właściwego wstrzykiwania insuliny i umiejętności zmiany dawek w zależności od wyników pomiaru cukrów we krwi,
- obserwacji objawów niedocukrzenia (hipoglikemia) i wzrostu cukru we krwi ponad prawidłowy poziom (hiperglikemia),
- pomiaru ciśnienia tętniczego,
- pielęgnacji stóp,
- kontroli wagi.
Kiedy mierzyć poziom cukru?
To, jak często należy mierzyć poziom cukru we krwi, zależy od aktualnego leczenia. Bardzo dokładnej kontroli wymagają pacjenci, którym insulina podawana jest w zastrzykach, ponieważ jest to środek o silnym działaniu. Dlatego chory powinien kontrolować jej stężenie nawet kilka razy w ciągu dnia, a nawet nocą, a więc:
- rano, na czczo,
- przed każdym głównym posiłkiem,
- 2 godziny po posiłku,
- przed snem, co ma istotne znaczenie dla zapobiegania nocnym niedocukrzeniom,
- o godzinie 24:00,
- w godzinach 2:00–4:00.
Kontrola poziomu cukru we krwi powinna zostać wykonana przed przyjęciem insuliny i przed spożyciem posiłku. To bardzo ważne, by nie zafałszować wyniku. Lekarzowi badanie to służy do oceny, w którym momencie we krwi jest za dużo cukru, wówczas dobiera odpowiednią dawkę insuliny. Wartość stężenia cukru we krwi musi być dostarczana lekarzowi na bieżąco, aby odpowiednio wcześnie podjął on działania chroniące przed niedocukrzeniem lub zbyt wysokim poziomem cukru we krwi oraz zoptymalizował kontrolę terapii. W przypadku osób leczonych tabletkami, częstotliwość jest zdecydowanie mniejsza i dotyczy głównie porannego oznaczania poziomu cukru – na czczo i dwie godziny po posiłku.
Kontrola poziomu cukru we krwi glukometrem
Podstawowym urządzeniem diagnostycznym pozwalającym na szybki pomiar poziomu cukru we krwi jest glukometr. Pomiaru dokonuje się najczęściej w wyniku nakłucia palca. Przed każdym pomiarem należy dokładnie umyć i osuszyć ręce. W trakcie mycia dobrze jest wymasować opuszek palca, który zamierzamy nakłuć; bowiem ciepła woda zmiękczy opuszek a masaż dodatkowo polepszy przepływ krwi. Nie należy jednak przesadzać z oczyszczaniem palca i dodatkowo użyć np. środka dezynfekującego – może on zafałszować pomiar i zmienić skład chemiczny krwi na opuszku. Do pomiaru wykorzystywane są specjalne, jednorazowe paski odpowiednio dobrane do glukometru. Odczyt dokonywany jest wzrokowo. Na rynku są jeszcze dostępne glukometry sygnalizujące wynik pomiaru dźwiękiem. Próbkę krwi z palca należy umieścić w odpowiednim miejscu na pasku, powinna ona zająć całą powierzchnię paska. Do badania stężenia stosuje się dopiero drugą kroplę krwi, którą wydobędzie się z miejsca nakłucia.
Glikemia, czyli wartość stężenia glukozy we krwi wyrażana jest w różnych jednostkach – w mmol/l (milimol na litr) lub mg/dl (miligram na decylitr). Celem przeliczenia wartości glikemii z jednych jednostek na drugie stosuje się przelicznik: 1 mmol/L = 18 mg/dL. W glukometrach dostępnych na polskim rynku najczęściej wykorzystywane są jednostki mg/dL.