Wątroba to jeden z największych (waży ok. 1,5 kg) i najważniejszych organów w ciele człowieka. To istna „fabryka” organizmu; kontroluje przebieg ponad 5000 procesów chemicznych! Stale poddawana działaniu szkodliwych substancji broni się, aż do momentu nieodwracalnego uszkodzenia jej komórek.
Wątroba pełni wiele funkcji, przede wszystkim: detoksykacyjną, metaboliczną, filtracyjną oraz magazynującą. Szacuje się, że jest odpowiedzialna za prawidłowy przebieg ponad 5000 procesów chemicznych, które bezpośrednio wpływają na czynność pozostałych układów ludzkiego ciała. Z tego względu wątroba nie bez przyczyny jest nazywana źródłem witalności organizmu.
Z powody tego, że pełni tak dużo funkcji jest narażona na wiele schorzeń, które wpływają negatywnie na jej czynność. Stąd bardzo ważna jest profilaktyka chorób wątroby, szybka diagnostyka, a także skuteczne ich leczenie. Wszystko po to, aby zachować w pełni jej funkcjonalność, co bezpośrednio wpływa na czynność całego organizmu.
Wątroba – fabryka organizmu
Wątroba odgrywa bardzo ważną rolę w trawieniu i wchłanianiu pokarmów, w gospodarce białkowej, węglowodanowej i tłuszczowej. Wytwarza substancje uczestniczące w procesie prawidłowego krzepnięcia krwi, bierze udział w mechanizmach odpornościowych. Pełni funkcje odtruwające w organizmie, tj. wychwytuje i rozkłada albo unieczynnia substancje szkodliwe dostające się do organizmu lub powstające w organizmie, będące końcowymi produktami przemiany materii. Substancje te wydala z żółcią, przekazuje w postaci zobojętnionej do krwi, skąd są usuwane przez nerki. W wątrobie odbywa się metabolizm wielu leków. Narząd ten również wychwytuje z krwi i wydala bilirubinę – żółty barwnik będący produktem rozpadu hemoglobiny. Z fizjologicznej roli wątroby wynika, że jest ona stale poddawana działaniu szkodliwych substancji, a znaczne uszkodzenie tego narządu może powodować poważne i skomplikowane następstwa chorobowe. Do zaburzeń funkcjonowania wątroby może dochodzić zarówno wskutek długotrwałego działania niekorzystnych czynników, jak i w sposób nagły. Wątrobę niszczą:
- wirusy wywołujące zapalenie wątroby; najbardziej rozpowszechnione są trzy typy: A (Hepatitis A Virus, HAV), B (HBV) i C (HCV). HAV, to tzw. żółtaczka pokarmowa, która przenosi się drogą pokarmową. Do wirusowego zapalenia typu B i C (tzw. żółtaczka wszczepienna) dochodzi podczas kontaktu z zakażoną krwią, np. w czasie zabiegów medycznych, stomatologicznych lub kosmetycznych, bądź w trakcie kontaktów seksualnych;
- alkohol – codzienne picie wina czy piwa powoduje stałe podtruwanie, które może prowadzić do alkoholowego stłuszczenia wątroby, a nawet do marskości;
- zła dieta – zbyt obfite, tłuste i ciężkostrawne posiłki, składniki dodawane do żywności wysokoprzetworzonej, smażone mięsa, sery pleśniowe i słodycze;
- długotrwała terapia niektórymi lekami;
- toksyny środowiskowe (chlor w wodzie i metale ciężkie);
- zatrucia (toksynami z grzybów, zepsutym jedzeniem).
Pomimo że wątroba jest narządem, który ma duże możliwości regeneracyjne, po jakimś czasie traci je i przestaje spełniać wiele ze swych ważnych funkcji.
Objawy chorobowe
Są bardzo zróżnicowane i często nie korelują ze stopniem uszkodzenia narządu, dlatego duże znaczenie w rozpoznawaniu chorób mają badania dodatkowe w postaci testów biochemicznych krwi, moczu, kału, RTG, USG lub scyntygrafii. W przypadku uszkodzenia komórek wątroby, w obrazie biochemicznym następuje zmiana prawidłowej aktywności aminotransferaz: aminotransferazy alaninowej (ALT, AIAT), asparaginianowej (AST, AspAT), dehydrogenazy glutaminianowej (GLDH), transferazy y-glutamylowej (GGTP), fosfatazy alkalicznej i stężenia bilirubiny. Objawy zgłaszane przez pacjentów z chorobami wątroby są dość nieswoiste:
- ogólne złe samopoczucie: zmęczenie, osłabienie, apatia, stany depresyjne,
- brak apetytu, jadłowstręt,
- czasami nudności i wymioty,
- ból i dyskomfort w jamie brzusznej,
- odbarwione stolce, ciemne zabarwienie moczu,
- świąd skóry,
- bóle mięśni i stawów,
- krwawienia z przewodu pokarmowego,
- zaburzenia krzepnięcia krwi pod postacią przedłużających się krwawień z drobnych uszkodzeń skóry i błon śluzowych,
- powiększenie obwodu brzucha i obrzęki kończyn dolnych,
- zażółcenie powłok.
Stłuszczenie wątroby
To najczęściej spotykana choroba wątroby. Polega na nadmiernym odkładaniu się złogów tłuszczu w hepatocytach (komórkach wątroby). Dawniej stłuszczenie wątroby kojarzyło się z nadużywaniem alkoholu. Alkohol w dalszym ciągu jest poważnym problemem i uszkadza wątrobę. Jednak wraz z upływem czasu, w populacji krajów rozwiniętych, odgrywa on coraz mniejszą rolę, a coraz większą inne czynniki. Dlatego zdefiniowano nową chorobę – niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD, non-alcoholic fatty liver disease). NAFLD zawiera wiele schorzeń, obejmujących proste stłuszczenie wątroby, bez objawów uszkodzenia hepatocytów, jak również złożone stłuszczenie z toczącym się stanem zapalnym i postępującym zwłóknieniem. Definicja NAFLD jest związana przede wszystkim z nadmierną kumulacją lipidów w hepatocytach. W warunkach fizjologicznych zgromadzone w wątrobie lipidy powinny stanowić 3–5% masy wątroby. W przypadku prostego stłuszczenia ilość hepatocytów z nagromadzonym tłuszczem we wnętrzu komórki przekracza 5%. W początkowej fazie NAFLD widać stłuszczenie drobno- lub wielkokropelkowe, niewykazujące zazwyczaj objawów uszkodzenia hepatocytów, czy marskości wątroby. Choroba objawia się również wieloma nieprawidłowościami biochemicznymi związanymi z: podwyższeniem poziomu aminotransferaz, dyslipidemią, hiperglikemią oraz hiperinsulinemią. NAFLD jest jedną z najczęściej rozpoznawanych chorób wątroby na świecie. Szacuje się, że obecnie w Polsce aż 6 mln osób cierpi z powodu tej choroby. W Europie NAFLD może dotyczyć nawet co piątego dorosłego Europejczyka. Zdaniem specjalistów chorób wątroby obecnie NAFDL powoli zajmuje miejsce wirusowych zapaleń wątroby jako najważniejszej choroby w hepatologii.
Występowanie NAFLD jest w znacznym stopniu związane z epidemią otyłości, cukrzycą typu drugiego oraz zespołem metabolicznym. W większości przypadków stłuszczenie wątroby daje nieswoiste objawy, m.in. zmęczenie, zmniejszony apetyt, gorsze samopoczucie, obniżenie sprawności fizycznej, zaburzenia snu, powiększenie wątroby lub śledziony, pobolewanie brzucha lub dyskomfort w prawym podżebrzu, jednak zazwyczaj nieodczuwalny jest ból wątroby, dlatego też wielu pacjentów nie zdaje sobie sprawy z występowania choroby. Prawidłowe rozpoznanie wymaga przeprowadzenia dokładnego wywiadu, badań laboratoryjnych, wykonania USG jamy brzusznej, ewentualnie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego.
Profilaktyka chorób wątroby
Najskuteczniejszym lekiem na schorzenia wątroby jest profilaktyka, tym bardziej, że wielu wymienionych czynników nie można całkowicie wyeliminować. Do działań profilaktycznych zalicza się:
- dietę niskokaloryczną bogatą w nienasycone kwasy tłuszczowe oraz naturalne antyoksydanty, takie jak witaminy A, E i C;
- ograniczenie ilości dań tłustych i smażonych na rzecz duszonych, gotowanych i pieczonych;
- spożywanie posiłków powoli, regularnie (4–5 dziennie), w rozsądnych ilościach;
- unikanie nadmiaru soli (zaleca się przyprawianie potraw ziołami), ostrych przypraw i cukru (można zastąpić go przekąskami owocowo-warzywnymi);
- utrzymywanie masy ciała odpowiedniej do wieku i wzrostu;
- regularną aktywność fizyczną;
- zachowywanie odpowiedniej higieny, przede wszystkim mycie warzyw i owoców przed spożyciem oraz częste mycie rąk;
- ograniczenie ilości alkoholu, kawy, napojów gazowanych i rzucenie palenia;
- stosowanie tylko niezbędnych leków, przez czas konieczny do wyleczenia;
- badania kontrolne w przypadku farmakoterapii niektórymi antybiotykami i podczas stosowania doustnych środków antykoncepcyjnych;
- stosowanie preparatów zawierających naturalne substancje budulcowe, przyspieszające regenerację i wspomagające pracę wątroby.
Sprzymierzeńcy wątroby
Uważa się, że suplementacja diety niezbędnymi fosfolipidami działa ochronnie na hepatocyty oraz zmniejsza poziom stresu oksydacyjnego. Fosfolipidy stanowią główny składnik błon biologicznych. Składają się przede wszystkim z glicerolu, kwasu fosforowego oraz z kwasów tłuszczowych. Fosfolipidy dostarczają podstawowego budulca błon komórkowych, bez których hepatocyty nie mogłyby spełniać swoich funkcji. Szczególnie istotną substancją jest fosfatydylocholina, bogata w wielonienasycone kwasy tłuszczowe, zapewniające prawidłową strukturę i właściwości biofizyczne błon komórkowych i lipoprotein transportujących tłuszcze we krwi oraz obniżające stężenie trójglicerydów (działanie przeciwmiażdżycowe). Fosfolipidy wpływają na prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych – ich elastyczność i płynność, jak również przepuszczalność. Przepuszczalność błony wiąże się z tym, że wpuszcza ona do środka komórki tylko te składniki, które są dla niej korzystne i konieczne do przeżycia, natomiast zatrzymuje te, które nie są dla niej właściwe. Jeśli więc integralność białkowo-lipidowa błony zostanie naruszona np. z powodu niedoboru fosfolipidów, wówczas dochodzi do zaburzeń funkcjonowania nie tylko poszczególnych komórek, ale i całego organizmu.
Stosowanie fosfolipidów zaleca się w ostrych i przewlekłych chorobach wątroby, poalkoholowym i niealkoholowym jej uszkodzeniu oraz w przypadku przewlekłego zapalenia wątroby. Wspomagająco w leczeniu zaburzeń czynnościowych wątroby, dróg żółciowych i kamicy żółciowej. Fosfolipidy są niezbędne w procesie różnicowania się i dzielenia (proliferacji) komórek wątrobowych. Hamują procesy włóknienia w wątrobie poprzez zmniejszenie produkcji kolagenu i zwiększenie aktywności rozkładającego go enzymu – kolagenazy. Do zregenerowania wątroby konieczne jest regularne przyjmowanie preparatów fosfolipidowych przez okres co najmniej 2–3 miesięcy (nawet do 12 miesięcy) w dawkach terapeutycznych. Według niektórych badaczy, fosfolipidy mogą wykazywać działanie ochronne w niektórych stanach zapalnych przewodu pokarmowego. Są bezpieczne, nie wchodzą w interakcje z innymi lekami i nie kumulują się w organizmie.
