Profilaktyka jest najskuteczniejszą metodą walki z odleżynami. Odpowiednia pielęgnacja skóry chorego zaoszczędzi mu dodatkowego cierpienia, jakie mogą wywołać odleżyny.
Odleżyny zwykle dotykają osób stale leżących w łóżku, z upośledzoną zdolnością do samodzielnej zmiany ułożenia lub stale pozostających w wózku inwalidzkim. Pojawiają się głównie w okolicach talerza biodrowego, kości ogonowej, kolan, kostek, pięt, paluchów, łopatek i kości. Odleżyny to miejscowe zapalenie skóry połączone z obrzękiem, a w części centralnej rany z owalnym lub okrągłym owrzodzeniem o różnej głębokości. Dno owrzodzenia zazwyczaj jest pokryte wydzieliną ropną i tkanką martwiczą. Nacisk własnego ciężaru ciała powoduje zaburzenia czynności życiowych skóry – dochodzi do ograniczeń w krążeniu krwi. Komórki skóry i tkanki podskórnej są niedotlenione i niedożywione, a to może prowadzić do powstania ognisk martwicy. W konsekwencji skóra ulega stopniowemu zniszczeniu, odsłaniając tkanki położone głębiej – mięśnie i kości. Najlepiej jest nie dopuścić do powstania odleżyn, stosując częste zmiany położenia ciała oraz przemywanie szczególnie narażonych miejsc preparatami odkażającymi skórę. Nie zawsze się to jednak udaje…
Oczyszczanie skóry
Pielęgnacja skóry należy do znaczących działań w profilaktyce odleżyn. Skóra spełnia wiele funkcji i dlatego każda jej chorobowa zmiana stanowi poważny problem. Powinna być oczyszczana zaraz po zabrudzeniu oraz w odpowiednich odstępach czasu, zależnie od potrzeb pacjenta. Jeśli nietrzymanie moczu lub kału powoduje dodatkowe zanieczyszczenia, skóra powinna być oczyszczana tak szybko jak to możliwe, by ograniczyć podrażnienia chemiczne. Pocenie chorego można zmniejszyć poprzez ubranie go w bawełnianą bieliznę i układanie w bawełnianej pościeli.
Wśród szeregu zabiegów pielęgnacyjnych na pierwszym miejscu należy zaliczyć kąpiel całego ciała, nacieranie skóry maściami pielęgnacyjnymi (ochronnymi i odżywczymi) lub oliwką do ciała. Godne polecenia są preparaty przeznaczone do całościowej pielęgnacji skóry narażonej na powstawanie odleżyn – środki do kąpieli, oliwki i balsamy odżywiające i ochraniające naskórek. Specjalistyczne żele, maści i kremy, np. z dekspantenolem, wyciągami ziołowymi z rumianku, kasztanowca, nagietka o działaniu łagodzącym, nawilżającym i natłuszczającym skórę. Pacjenta, zależnie od stanu zdrowia, należy kąpać w wannie lub myć na wózku przystosowanym do mycia w pozycji leżącej. Dobre efekty daje mycie mydłem o pH 5,5. Można stosować kąpiele odkażające. Najłatwiej w warunkach domowych jest przygotować kąpiel odkażającą z dodatkiem nadmanganianu potasu lub wody utlenionej. Ważne jest dokładne osuszenie powierzchni skóry w fałdach. Odświeżoną, czystą skórę ostrożnie suszy się poprzez „dotykanie”, a nie tarcie ręcznikiem oraz natłuszcza balsamem odżywczym. Po umyciu i osuszeniu można delikatnie wykonać masaż miejsc narażonych na ucisk, unikając masowania wyniosłości kostnych. Kilkuminutowy, manualny masaż ciała powinien być połączony z oklepywaniem np. spirytusem kamforowym, który działa rozgrzewająco i powoduje miejscowe przekrwienie, przez co polepsza krążenie krwi tam, gdzie najłatwiej tworzą się odleżyny. Podczas masażu należy utrzymywać odpowiedni ucisk dłoni na powierzchnię ciała chorego. Zbyt mały nie poprawi przepływu krwi przez naczynia skórne. W czasie przesuwania dłoni od nasady kręgosłupa w górę w kierunku barków, ucisk powinien być większy niż przy odwrotnym ruchu rąk. Przy ruchu okrężnym – większy ucisk wywieramy, gdy dłonie znajdują się w okolicy przykręgosłupowej, a mniejszy – gdy są oddalone od kręgosłupa. Nie wolno rozcierać gwałtownie ciała pacjenta, ponieważ tarcie może uszkodzić skórę i głębiej położone tkanki.
Preparaty leczące odleżyny
Leczenie odleżyn polega na niedopuszczeniu do zainfekowania, utrzymaniu optymalnej wilgotności rany oraz przyspieszeniu procesu ziarninowania. W tym celu stosuje się preparaty odkażające oraz odpowiednie rodzaje opatrunków. Godne polecenia są wyroby medyczne których głównym składnikiem jest kompleks bazujący na dwutlenku tytanu połączony z jonami srebra. Działanie tych preparatów polega na tworzeniu innej niż tradycyjna (bandaże lub plastry) bariery przeciwdrobnoustrojowej na zmiany skórne, która izoluje chore miejsca od drobnoustrojów z zewnątrz oraz ogranicza ich kolonizację. Tym samym zapewnia najlepsze warunki do regeneracji tkanek skóry.
Dobrym środkiem antyseptycznym są także preparaty zawierające w swoim składzie jod. Są to środki rozpuszczalne w wodzie – wodny roztwór jodyny, który występuje w postaci płynu na skórę, płynu do dezynfekcji rąk oraz maści. Działają na bakterie, wirusy, prątki, grzyby, nie powodując powstania oporności. Aktywność niszcząca preparatów jodu utrzymuje się przez pewien czas, powodując przedłużone działanie preparatów. Roztwory wodne w porównaniu z etanolowymi wykazują słabsze działanie drażniące, ponieważ kryształki jodu nie wytrącają się na skórze. Po odkażeniu skóry należy posmarować ją odpowiednim preparatem o właściwościach gojących.
Ogromną rolę w leczeniu odleżyn i trudno gojących się ran spełniają nowoczesne opatrunki aktywne, które nie naruszają rany w procesie gojenia, zapewniając fizyczną ciągłość rany, prawidłową termoregulację, prawidłową wymianę gazów, pochłaniają wysięk i są hipoalergiczne, a co najważniejsze, blokują drogę bakteriom i drobnoustrojom z zewnątrz. W zależności od procesu gojenia stosuje się różne rodzaje opatrunków: półprzepuszczalne błony poliuretanowe, opatrunki hydrokoloidowe, hydrofibrowe, hydrożelowe, alginianowe oraz z aktywnym srebrem. Aktywne opatrunki dzięki wchłanianiu nadmiaru wilgoci przeciwdziałają również maceracji naskórka.
Terapie ziołowe
Pewną rolę w terapii odleżyn odgrywają preparaty ziołowe, które można stosować do przemywań, okładów oraz do kąpieli. Należą do nich mieszanki ziołowe z ziela rzepiku pospolitego, skrzypu polnego, korzenia żywokostu, liści orzecha włoskiego, ziela krwawnika, kwiatu nagietka, liści pokrzywy, ziela dziurawca, ziela pięciornika gęsiego, kwiatu arniki i liści babki lancetowatej. Na odleżynę nakładamy warstwę jałowej gazy i drugą warstwę gazy nasączoną ciepłym naparem ziołowym, przykrywamy ceratką. Gdy kompres się ochłodzi, należy ponownie nasączyć gazę ciepłym naparem i przyłożyć na odleżynę. Czynność powtarzać do zużycia naparu. Zabieg wykonywać rano i wieczorem. Kąpiele ziołowe powinny trwać od 10 do 20 minut. Temperatura wody w wannie nie powinna być wyższa niż 35–37°C.
Leczenie odleżyn oraz głębokich ran jest trudne i pracochłonne dla opiekunów chorych. Ponieważ zmiany są najczęściej bolesne, wszelkie zabiegi najlepiej rozpocząć od miejscowego zastosowania środka znieczulającego (w aerosolu), który należy rozpylić na ranę i w jej okolicę. W sytuacji, gdy preparaty OTC nie wystarczą, aby skutecznie poradzić sobie z ranami odleżynowymi należy zastosować leki silniej działające – ale o tym powinien zadecydować lekarz.
