Narastające zatrucie środowiska, niezdrowy styl życia, nadmierne spożycie używek oraz nadużywanie leków prowadzi do zwiększonej częstości występowania chorób wątroby
i dróg żółciowych.
Wątroba jest jednym z największych i najważniejszych narządów w organizmie człowieka. U mężczyzn osiąga wagę 1500–1700 g, u kobiet 1300–1500 g, jednak jej wypełnienie krwią zwiększa tę masę o dodatkowe 500–800 g. Wątroba to w naszym ciele jednocześnie fabryka, magazyn, oczyszczalnia i ciepłownia. Gdy jej funkcje zostaną zaburzone, wzrasta zagrożenie wieloma schorzeniami, których objawy mogą być bardzo uciążliwe, a nawet groźne dla życia. Do zaburzeń funkcjonowania wątroby może dochodzić zarówno wskutek długotrwałego działania niekorzystnych czynników, jak i w sposób nagły. Wątrobę niszczą groźne wirusy, alkohol, zła dieta, czynniki środowiskowe i wiele leków. Pomimo że wątroba jest narządem, który ma duże możliwości regeneracyjne, po jakimś czasie traci je i przestaje spełniać wiele ze swych ważnych funkcji, do których należą:
- funkcja magazynowa – w wątrobie składowany jest glikogen, kwasy tłuszczowe, trójglicerydy, fosfolipidy i cholesterol, witaminy: A, D, B12, a także żelazo związane z białkiem (apoferrytyna);
- metaboliczna – w wątrobie odbywa się metabolizm tłuszczów, białek, węglowodanów i bilirubiny, a także modyfikacja licznych endogennych hormonów;
- odtruwającą – miejsce detoksykacji substancji obcych, swoisty filtr dla związków wchłanianych z przewodu pokarmowego oraz innymi drogami;
- wydzielnicza – wytwarza żółć niezbędną w procesie trawienia i przyswajania witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.
Wątroba zbudowana jest z komórek wątrobowych – hepatocytów, które stanowią 60–70% wszystkich komórek znajdujących się w wątrobie, a także tzw. komórek żernych i komórek magazynujących tłuszcze. Poza tym w wątrobie znajdują się szerokie naczynia krwionośne doprowadzające do niej krew oraz drogi żółciowe, za pomocą których produkowana w wątrobie żółć znajduje ujście do przewodu pokarmowego.
Co zagraża wątrobie?
Choroby wątroby są jednymi z najczęstszych schorzeń. Większość osób nimi dotkniętych nie jest w ogóle świadoma choroby, aż do zaawansowanego stadium. Pierwszym objawem, że szwankuje wątroba są wzdęcia po posiłkach, mdłości, uczucie sytości i kłucia, lub ból po prawej stronie brzucha promieniujący aż pod żebra. Przejawami przewlekłych chorób wątroby mogą być: osłabienie, łatwe męczenie się, brak apetytu, zmiany skórne, a także niedokrwistość i zaburzenia krzepnięcia krwi.
Zła dieta jest jednym z największych wrogów wątroby:
- zbyt obfite, tłuste i ciężkostrawne posiłki;
- składniki dodawane do żywności wysokoprzetworzonej;
- smażone mięsa, sery pleśniowe i słodycze.
Natomiast kawa, którą również podejrzewano o obciążanie wątroby jest dla niej jak najbardziej korzystna – obecnie zaleca się wręcz spożywanie 3 filiżanek kawy dziennie z powodu korzystnego działania antyoksydacyjnego.
Wielkim i podstępnym wrogiem wątroby jest alkohol:
- codzienne picie wina czy piwa powoduje stałe podtruwanie, które może prowadzić do alkoholowego stłuszczenia wątroby, a nawet do marskości.
Ponadto przyczyną pojawienia się niewydolności wątroby może być:
- długotrwała terapia niektórymi lekami (m.in. fenytoiną, flukonazolem, erytromycyną, statynami, ranitydyną);
- toksyny środowiskowe (chlor w wodzie i metale ciężkie);
- pasożyty (motylica wątrobowa);
- zatrucia (toksynami z grzybów, zepsutym jedzeniem).
Wrogami wątroby są też wirusy wywołujące wirusowe zapalenie wątroby. W Polsce najbardziej rozpowszechnione są trzy typy: A (Hepatitis A Virus, HAV), B (HBV) i C (HCV). HAV, to tzw. żółtaczka pokarmowa, która przenosi się drogą pokarmową. Na szczęście można się przeciw temu wirusowi zaszczepić. Wirusowe zapalenie typu B i C zwyczajowo nazywa się żółtaczką wszczepienną. Do zakażenia wirusami HBV i HCV dochodzi podczas kontaktu z zakażoną krwią, np. w czasie zabiegów medycznych, stomatologicznych lub kosmetycznych, bądź w trakcie kontaktów seksualnych. Niestety, współczesna medycyna dysponuje jedynie szczepionką na wirus typu B.
Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby NAFLD
Stłuszczenie wątroby polega na odkładaniu się związków tłuszczowych w komórkach organu (hepatocytach). W wielu przypadkach do rozwoju choroby prowadzi alkohol, dlatego często kojarzy się z osobami uzależnionymi od alkoholu. Tymczasem stłuszczenie dotyka również ludzi, którzy nie nadużywają alkoholu. Wśród narażonych na niealkoholową stłuszczeniową chorobę wątroby (NAFLD) są osoby otyłe, chorujące na cukrzycę typu 2 oraz pacjenci z zaburzeniami gospodarki lipidowej. W Polsce przyjmuje się, że osób z niealkoholową stłuszczeniową chorobą wątroby może być ok. 6 mln, co stanowi 15% społeczeństwa. Choć NAFLD jest chorobą o łagodnym przebiegu, to nieleczone prowadzi do wielu niebezpiecznych powikłań. W większości przypadków stłuszczenie wątroby nie daje objawów. Dolegliwości, które mogą pojawić się u pacjentów z NAFLD to: zmęczenie, zmniejszony apetyt, gorsze samopoczucie, obniżenie sprawności fizycznej, zaburzenia snu, powiększenie wątroby lub śledziony, pobolewanie brzucha lub dyskomfort w prawym podżebrzu. Prawidłowe rozpoznanie wymaga przeprowadzenia dokładnego wywiadu, badań laboratoryjnych, wykonania USG jamy brzusznej, ewentualnie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego. Najskuteczniejszym lekiem na NAFLD jest profilaktyka – prowadzenie zdrowego trybu życia, regularna aktywność fizyczna, zbilansowana, niskokaloryczna dieta bogata w nienasycone kwasy tłuszczowe oraz naturalne antyoksydanty, takie jak witaminy A, E i C, unikanie alkoholu i palenia papierosów. Warto również zastosować szczepienie przeciwko wirusom wątroby.
Sprzymierzeńcy wątroby
Uważa się, że suplementacja diety niezbędnymi fosfolipidami działa ochronnie na hepatocyty oraz zmniejsza poziom stresu oksydacyjnego. Fosfolipidy stanowią główny składnik błon biologicznych. Składają się przede wszystkim z glicerolu, kwasu fosforowego oraz z kwasów tłuszczowych. Fosfolipidy wpływają na prawidłowe funkcjonowanie błon komórkowych – ich elastyczność i płynność, jak również przepuszczalność. Przepuszczalność błony wiąże się z tym, że wpuszcza ona do środka komórki tylko te składniki, które są dla niej korzystne i konieczne do przeżycia, natomiast zatrzymuje te, które nie są dla niej właściwe. Jeśli więc integralność białkowo-lipidowa błony zostanie naruszona np. z powodu niedoboru fosfolipidów, wówczas dochodzi do zaburzeń funkcjonowania nie tylko poszczególnych komórek, ale i całego organizmu. Stosowanie fosfolipidów zaleca się w ostrych i przewlekłych chorobach wątroby, poalkoholowym i niealkoholowym jej uszkodzeniu oraz w przypadku przewlekłego zapalenia wątroby. Wspomagająco są stosowane w leczeniu zaburzeń czynnościowych wątroby, dróg żółciowych i kamicy żółciowej. Fosfolipidy są niezbędne w procesie różnicowania się i dzielenia (proliferacji) komórek wątrobowych. Hamują procesy włóknienia w wątrobie poprzez zmniejszenie produkcji kolagenu i zwiększenie aktywności rozkładającego go enzymu – kolagenazy. Fosfolipidy są wydzielane do żółci, w której powodują obniżenie i zwiększenie rozpuszczalności w niej cholesterolu, co ma duże znaczenie w profilaktyce kamicy żółciowej. Ponadto wielonienasycone kwasy tłuszczowe wchodzące w skład fosfolipidów zmniejszają stężenie cholesterolu i normalizują poziom lipoprotein w surowicy – wykazując korzystne działanie przeciwmiażdżycowe. Do zregenerowania wątroby konieczne jest regularne przyjmowanie preparatów fosfolipidowych przez okres co najmniej 2–3 miesięcy (nawet do 12 miesięcy) w dawkach terapeutycznych.
Profilaktyka chorób wątroby
Ze względu na to, że wielu szkodliwych czynników nie można całkowicie wyeliminować, warto zainteresować się profilaktyką chorób wątroby, do której zaliczamy:
- lekkostrawną dietę, bogatą w gruboziarniste pieczywo, owoce i warzywa,
- ograniczenie ilości dań tłustych i smażonych na rzecz duszonych, gotowanych
i pieczonych, - posiłki spożywane powoli i regularnie (4–5 dziennie),
- unikanie cukru i nadmiaru soli na rzecz przyprawiania potraw ziołami,
- utrzymanie masy ciała odpowiedniej dla wieku,
- ograniczenie ilości alkoholu, napojów gazowanych i rzucenie palenia,
- stosowanie tylko niezbędnych leków, przez czas konieczny do wyleczenia,
- stosowanie preparatów zawierających naturalne substancje budulcowe, przyspieszające regenerację i wspomagające pracę wątroby.