Rak piersi to jedna z najczęstszych przyczyn zgonów wśród kobiet. Z oficjalnych danych wynika, że trudną do zaakceptowania diagnozę słyszy dziennie 50 kolejnych osób. Kluczem do odzyskania zdrowia jest czas, czyli moment wykrycia zmian nowotworowych.
Normalne funkcjonowanie organizmu możliwe jest dzięki temu, że 30 bilionów tworzących go komórek żyje i namnaża się w sposób kontrolowany. Komórki nowotworowe charakteryzują się tym, że wskutek błędu będącego mutacją genetyczną wyłamują się spod systemów kontrolnych organizmu i namnażają się w sposób chaotyczny. Powstające w wyniku tego rozrostu masy komórek tworzą guz nowotworowy. Ze względu na właściwości biologiczne nowotwory można podzielić na łagodne i złośliwe.
Nowotwór łagodny jest guzem, który cechuje powolny wzrost; jego obraz mikroskopowy zbliżony jest do tkanki, z której się wywodzi. Rosnąc, nowotwór łagodny zwykle uciska sąsiadujące tkanki, ale ich nie przerasta ani nie niszczy.
Nowotwór złośliwy (rak) charakteryzuje się szybkim wzrostem, a przede wszystkim przerastaniem, naciekaniem, niszczeniem otaczających go tkanek i narządów. Ma także zdolność do tworzenia przerzutów.
Rak piersi
Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym wśród kobiet na świecie. Jak wykazują dane statystyczne, największą zachorowalność odnotowano w grupie wiekowej od 50. do 69. roku życia. Jednak nowotwór piersi dotyka także bardzo młode kobiety. Stąd nieustannie wybrzmiewa apel, aby obserwować swoje ciało i pamiętać o regularnych badaniach.
Najsilniejszą i niezbędną bronią w walce z rakiem piersi jest wiedza – poczynając od szansy wczesnego wykrycia, a kończąc na świadomym udziale w procesie leczenia. Październik jest miesiącem Profilaktyki Raka Piersi. To okazja, by poruszyć temat badań kontrolnych oraz wczesnej profilaktyki nowotworowej, rozbudzając świadomość kobiet. „Wiedza jest bowiem największym sojusznikiem kobiet w walce z rakiem piersi, strach najgorszym wrogiem…”.
Czynniki ryzyka
Przyczyny powstawania tego nowotworu w większości przypadków nie są możliwe do ustalenia, ale istnieje wiele czynników, które zwiększają ryzyko jego wystąpienia. Należą do nich:
- płeć (rak piersi u kobiet występuje częściej niż u mężczyzn);
- historia rodzinna (ryzyko zachorowania wzrasta u kobiet, u których w rodzinie wystąpił rak piersi, zwłaszcza wśród krewnych pierwszego stopnia – matka, siostra, córka);
- czynniki dziedziczne (ok. 5% raków piersi ma charakter dziedziczny, głównie jako efekt mutacji w genie BRCA1 i BRCA2);
- czynniki hormonalne (ryzyko zachorowania jest podwyższone u kobiet z wczesnym pokwitaniem i późną menopauzą);
- egzogenne hormony płciowe (hormonalna terapia zastępcza, zwłaszcza długotrwała, wieloletnia antykoncepcji, szczególnie stosowana u bardzo młodych kobiet);
- promieniowanie jonizujące (osoby po leczeniu radioterapią schorzeń w obrębie klatki piersiowej, osoby poddawane dużej ilości badań diagnostycznych – nieznaczne zwiększenie ryzyka zachorowania na raka piersi);
- czynniki dietetyczne (dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, otyłość, cukrzyca i nadciśnienie tętnicze).
Występowanie jednocześnie kilku czynników ryzyka zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju raka piersi, ale nie przesądza o pojawieniu się nowotworu. Kobiety, u których w rodzinie występuje rak piersi, powinny zostać skierowane do poradni badań genetycznych, gdzie wykonuje się badanie na obecność mutacji genu BRCA1 i BRCA2 w pobranych z krwi limfocytach. Osoby z mutacją tych genów powinny zostać objęte szczególną opieką lekarską. Dodatni wynik badania genetycznego oznacza, że ryzyko zachorowania jest duże, ale nie wiadomo, czy do zachorowania dojdzie. Brak mutacji genów nie gwarantuje jednak, że rak się nigdy nie pojawi. Występowanie raka piersi związane jest również z długoletnią ekspozycją komórek na działanie estrogenów. Im wyższy ich poziom i im dłuższy w życiu kobiety okres ich działania, tym ryzyko zachorowania jest większe, np. wczesna miesiączka i późna menopauza powodują dłuższą działalność jajników, a co za tym idzie – przedłużone działanie estrogenów. Produkcja estrogenów zależy także od ilości tkanki tłuszczowej, dlatego u kobiet tęższych poziom ten jest wysoki i u nich wzrasta ryzyko zachorowania na raka piersi.
Objawy raka piersi
W kwestii chorób najczęściej reagujemy, kiedy pojawiają się pierwsze objawy. Niestety nie każde schorzenie daje widoczne sygnały, zwłaszcza w początkowej fazie. Stąd specjaliści nieustannie apelują o korzystanie z badań profilaktycznych. W przypadku nowotworu piersi obserwowane są następujące objawy, których pod żadnym pozorem nie należy lekceważyć:
- zmiana wielkości i kształtu piersi bez względu na fazę cyklu,
- zmiana koloru skóry piersi,
- wciągnięcie skóry lub brodawki,
- pomarszczenie lub łuszczenie skóry piersi,
- zaczerwienienie,
- poszerzenie żył,
- wyciek z sutka.
Zwróć uwagę na pachy
Zdaniem specjalistów objawy raka piersi nie muszą ograniczać się wyłącznie do wspomnianych wyżej lokalizacji. Guzki często pojawiają się pod pachami, bowiem rak może rozprzestrzeniać się w okolice pobliskich węzłów chłonnych. Oznacza to, że wykonywanie samobadania nie powinno ograniczać się wyłącznie do okolic biustu. Lekarze zaznaczają, że część pacjentek zgłosiło się na USG piersi po tym, jak w trakcie domowej higieny zauważyło zgrubienie lub guzka właśnie pod pachą. Zatem tak ważne jest, aby dokładnie obserwować ciało i korzystać z badań profilaktycznych.
Profilaktyka raka piersi
Każda kobieta powinna wiedzieć, co należy robić, aby nie zachorować na raka piersi oraz co robić, żeby w razie zachorowania mieć największe szanse na wyleczenie. Profilaktyka zdrowotna to wszelkie działania mające na celu zapobieganie chorobom przez ich wczesne wykrycie i leczenie. Obejmuje profilaktykę pierwotną i wtórną.
Do profilaktyki pierwotnej zaliczamy:
- utrzymanie prawidłowej masy ciała,
- zbilansowana dieta (warzywa i owoce jako istotny element diety, zalecane spożycie 5 razy dziennie); ograniczenie spożycia mięsa, zwłaszcza czerwonego, tłustego oraz wędlin konserwowanych; zwiększenie spożycia ryb morskich i soi,
- regularna aktywność fizyczna,
- karmienie piersią (minimum 6 miesięcy),
- hormonalna terapia zastępcza tylko pod kontrolą lekarza.
Profilaktyka wtórna to badania przesiewowe, badania okresowe, poprawa skuteczności leczenia. Powszechnie uznawane są trzy podstawowe metody wczesnego wykrywania raka piersi: samobadanie piersi (wykonywane samodzielnie przez kobietę wg ustalonych wskazówek), badanie kliniczne piersi (wykonywane przez specjalistę), mammografia. Wszystkie te metody uzupełniają się wzajemnie i nie powinny być stosowane zamiennie.
Samobadanie piersi
To podstawowy, kluczowy element w procesie wczesnego wykrywania raka piersi. Należy je wykonywać systematycznie. Najlepszym momentem na badanie piersi u kobiet miesiączkujących jest 7–10 dzień cyklu. Kobiety niemiesiączkujące powinny się badać regularnie raz w miesiącu (najlepiej tego samego dnia każdego kolejnego miesiąca). Począwszy od 20. roku życia, systematyczne samobadanie piersi powinno stać się nawykiem kontynuowanym przez całe życie. Technika samobadania dzieli się na dwie części: oglądanie i badanie palpacyjne.
Oglądanie – należy stanąć nago przed lustrem w dobrym oświetleniu; ocenić symetrię obu piersi, ich kształt, wygląd i kolor skóry oraz brodawek z otoczką. Sprawdzamy, czy skóra nie jest pofałdowana, pozaciągana, nierówna, czy nie przypomina swoją fakturą skórki pomarańczy, czy nie uwidoczniły się poszerzone naczynia żylne, czy nie ma owrzodzeń. Oglądamy piersi w różnych pozycjach: z rękami na biodrach, z rękami podniesionymi do góry, z rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia.
Badanie palpacyjne – jedną rękę unosimy zgiętą w łokciu nad głową. Ręką przeciwną badamy pierś lekko uciskając, płasko wyciągniętymi palcami, ruchami kolistymi. Badanie wykonujemy dla każdej ćwiartki piersi. Badamy też okolicę nad- i podobojczykową oraz pachową. Brodawkę i okolicę do niej przyległą badamy kolistymi ruchami, następnie uciskamy brodawkę i sprawdzamy, czy nie ma żadnych wycieków. Samobadanie należy także powtórzyć w pozycji leżącej.
Objawy, które powinny skłonić do natychmiastowej wizyty u lekarza:
- asymetria piersi,
- pojawienie się stwardnienia, zgrubienia lub guzka w obrębie miąższu piersi,
- pojawienie się guzka lub zgrubień w dole pachowym, w okolicy nad- czy podobojczykowej,
- wciągnięcie, zaczerwienienie lub zsinienie skóry piersi,
- obrzęk lub owrzodzenie piersi,
- wyciek z brodawki, zwłaszcza podbarwiony krwią (wyciek nie jest typowym objawem raka piersi, jednak powinien być zweryfikowany przez lekarza specjalistę),
- stwardnienie piersi, obrzęk piersi,
- wciągnięcie brodawki,
- łuszczenie się skóry otoczki brodawki,
- zmarszczenia skóry, uwypuklenia, obraz „skórki pomarańczy”,
- zmiany koloru skóry piersi, otoczki i brodawki,
- wystąpienie nietypowego bólu.
Mammografia
To rentgenowskie badanie piersi, które jest skutecznym sposobem wykrywania raka piersi w jego początkowym stadium rozwoju. Pozwala rozpoznać wczesne zmiany, jak również te, które nie dają się wyczuć podczas badania palpacyjnego – wykrywa mały (poniżej 5 mm) guzek 1–2 lata przed jego klinicznym ujawnieniem się. Mammografia pozwala wykrywać 90–95% zmian nowotworowych, a we wczesnej fazie rozwoju każdy nowotwór może być całkowicie uleczalny. Wyniki mammografii łącznie z kliszami powinny być starannie przechowywane. Ułatwi to porównanie kolejnego badania z poprzednimi wynikami. Zaleca się wykonywanie mammografii po 35. roku życia.
Badanie ultrasonograficzne (USG)
Jest przydatne do oceny piersi o gęstym utkaniu gruczołowym (młode kobiety). Pomaga zróżnicować zmiany o charakterze torbieli od zmian litych. Badanie USG piersi zalecane jest przez lekarza. Jest badaniem nieinwazyjnym, może być wykonywane wielokrotnie. Badanie USG nie jest wykorzystywane do badań przesiewowych. Jest ono dobrą metodą stanowiącą uzupełnienie mammografii i badania klinicznego; ponadto całkowicie nieszkodliwą, może być zatem stosowana u kobiet w ciąży i u dziewczynek.
Rak piersi stanowi w Polsce około 23% wszystkich zachorowań i jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym wśród kobiet. Warto także zaznaczyć, iż nie każde zgrubienie, czy guz to nowotwór o złośliwym charakterze. Stąd tak istotne są badania, ponieważ duża grupa zmian ma łagodny charakter i często nie wymaga leczenia. Jednak, aby to stwierdzić, niezbędna jest konsultacja medyczna.
Wykonywanie mammografii zaleca się raz na dwa lub trzy lata, jednak jeżeli występują czynniki ryzyka wystąpienia choroby, choćby na podstawie predyspozycji genetycznych, lekarz może zalecić powtarzanie badań każdego roku.