Rany i drobne skaleczenia mogą przytrafić się każdemu. Choć staramy się ich unikać, praktycznie codziennie jesteśmy narażeni na mniejsze lub większe urazy skóry. Wystarczy chwila nieuwagi…
Czasami są to małe rany, które goją się szybko i nie wymagają większej ingerencji z naszej strony. Zdarzają się też głębsze urazy wymagające większej uwagi i obserwacji. Dziś kontrola procesu leczenia i gojenia ran korzysta z najnowszych zdobyczy naukowych. Dostępne są nowoczesne postaci srebra oraz nowe opatrunki ze srebrem, łączące jego działanie przeciwbakteryjne z technologiami, które umożliwiają m.in. kontrolę wysięku czy usuwanie biofilmu. Opatrunki specjalistyczne zawierające różne związki srebra są dostępne w aptekach bez recepty.
Srebro wykazuje działanie bakteriobójcze wobec wielu gatunków bakterii, w tym bakterii opornych na antybiotyki. Jony Ag+ mają najwyższą aktywność przeciwdrobnoustrojową spośród wszystkich metali ciężkich.
Na proces leczenia raz wpływa wielkość rany i jej lokalizacja. Rany w okolicach np. dłoni, stawów, kolan czy palców stóp mogą goić się trudniej, ze względu na ciągłą ruchomość i trudniejsze utrzymanie się na miejscu opatrunku. Każdy uraz naszej skóry może przerodzić się w poważny stan zapalny, dlatego należy odkażać rany i dezynfekować skaleczenia. Rany niezakażone goją się szybciej i bez komplikacji. Właściwe postępowanie z raną, bezpośrednio po urazie, jest kluczowe.
Proces gojenia ran
Gojenie ran jest złożonym procesem, przebiegającym etapami. Wyróżnia się 3 podstawowe fazy gojenia:
- faza zapalna – jest wynikiem uszkodzenia naczyń krwionośnych, aktywacji krzepnięcia i gromadzenia się m.in. leukocytów i cytokin, które chronią ranę przed zakażeniem;
- faza proliferacyjna (rozrostu) – fibroblasty zastępują fibrynę włóknami kolagenowymi. Następuje regeneracja tkanek, ziarninowanie i naskórkowanie;
- faza przebudowy (remodelingu) – polega na dojrzewaniu tkanki kolagenowej.
Najczęściej występujące powikłania gojenia ran to: zakażenie, rozejście się rany i nieprawidłowe bliznowacenie. Rany niegojące się w większości wypadków zatrzymują się w fazie zapalnej. Dochodzi w nich do zaburzeń równowagi biochemicznej, co potęgowane jest przez powstającą tkankę martwiczą, bakterie i wysięk. Przyczyny nieprawidłowego gojenia ran mogą być miejscowe, np.: ciało obce w ranie, nieprawidłowy opatrunek, zakażenie bądź uraz mechaniczny rany.
Innym powodem nieprawidłowego gojenia są czynniki ogólnoustrojowe, do których należą przede wszystkim choroby pacjenta, takie jak: cukrzyca, choroby układu krążenia, ale także niedożywienie, stres, hipowitaminoza A i E oraz stosowanie glikokortykosteroidów. Do zakażenia rany może dojść na każdym etapie gojenia.
Fazy leczenia ran
Pierwszy etap to przemycie rany solą fizjologiczną. Przemywając ranę należy delikatnie usunąć z niej czynniki biologiczne – tkanki martwicze oraz fizyczne (np. zanieczyszczenia, piasek, szkło, drzazgi), które mogą powodować późniejsze powikłania gojenia rany. Drugi to dezynfekcja rany roztworami antyseptycznymi (dostępnymi w aptece). Trzecim krokiem, po odkażeniu rany, jest założenie opatrunku, który chroni ranę przed czynnikami zewnętrznymi i drażniącymi oraz tworzy barierę przed ponownym urazem. Zastosowanie odpowiednich dla każdej fazy gojenia preparatów i opatrunków pozwala na prawidłowy przebieg całego procesu. W fazie oczyszczania opatrunek powinien zatamować krwawienie, wchłaniać wydzielinę z rany i zapobiegać zakażeniom. W fazie ziarninowania – zapewnić wilgotność (wchłaniać nadmiar wydzieliny, zapobiegać wysychaniu), ochraniać tkankę ziarninową i zapobiegać zakażeniu. W fazie naskórkowania – w dalszym ciągu utrzymywać odpowiednią wilgotność i chronić delikatną nową strukturę komórkową. Czas trwania poszczególnych etapów procesu gojenia zależny jest od rodzaju rany.
W przypadku ran powierzchniowych należy zastosować gaziki jałowe w połączeniu z bandażem lub zwykłe opatrunki plastrowe. Rany powierzchniowe i suche nie wymagają zbyt częstej zmiany opatrunków i mogą pozostać na ranie od 1 do 3 dni. Rany narażone na odparzenia, zwiększoną ruchomość (w zgięciach) lub rany, z których sączy się wydzielina, wymagają częstszej zmiany opatrunków. W jej trakcie trzeba dokonać oceny rany, czy występuje m.in. nadmierny obrzęk wokół rany, zaczerwienienie skóry, bolesność, nieprzyjemny zapach lub nietypowy kolor rany (np. żółtawy). W wypadku obecności któregokolwiek z tych czynników, należy skonsultować się z lekarzem, gdyż mogą one świadczyć o zakażeniu, które utrudnia proces gojenia.
Dobór opatrunku ze srebrem
Obecnie na rynku dostępnych jest wiele opatrunków specjalistycznych ze srebrem, m.in. opatrunki ze srebrem w formie sprayu i kremu, piankowe, alginianowe, hydrowłókniste, siatkowe,. Dobór odpowiedniego opatrunku jest zasadniczy dla właściwego leczenia. Przed wyborem opatrunku należy wziąć pod uwagę stan rany, obecność martwicy, ilość i rodzaj wysięku, głębokość ubytku oraz tolerancję i preferencje pacjenta. Trzeba też określić właściwy rozmiar i kształt opatrunku. Opatrunek musi przylegać do całej powierzchni rany. Nie może być ani za duży, ani za mały – powinien obejmować ranę z marginesem 1–2 cm. Niektóre opatrunki mogą być przycinane do odpowiedniej wielkości, jednak przed tym konieczne jest zapoznanie się z informacją od producenta, czy dany opatrunek może być cięty. Należy pamiętać, że stosowany wyrób musi być jałowy, dlatego do przycinania stosuje się zdezynfekowane nożyczki, a pozostałą część opatrunku utylizuje się.
Najważniejszym czynnikiem wpływającym na skuteczność leczenia jest zachowanie stałej wilgotności w obrębie rany. Jak wynika z badań i obserwacji klinicznych, płyn wytwarzany przez powierzchnię rany zawiera tlen i czynniki odżywcze, które zapewniają właściwy wzrost tkankowy i stanowią podłoże umożliwiające rozwój ziarniny oraz prawidłowy przebieg procesu naskórkowania. Zasada ta dotyczy ran każdego typu, również zakażonych.
Wysoką skuteczność wykazują opatrunki zawierające aktywne srebro Ag+, od dawna stosowane w medycynie jako naturalny sposób przyspieszający gojenie ran. Srebro do leczenia ran występuje w formach sulfadiazyny srebra lub srebra jonowego Ag+ i ma status leku lub wyrobu medycznego. Tylko formy medyczne srebra można stosować do leczenia ran. Opatrunki ze srebrem zarejestrowane jako leki lub wyroby medyczne mają postać kremów i maści ze srebrem, sprayu z proszkiem zawierającym srebro w formach aktywnych jonów srebra, który natryskuje się na ranę lub tradycyjnych opatrunków. Uwolnione jony srebra w wilgotnym środowisku rany wykazują silne działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, chroniąc ranę przed zakażeniem. Srebro jonowe wykazuje też silne działanie na wiele wirusów, które są niebezpieczne dla rany i naszego zdrowia. Maść ze srebrem jonowym TIAB jest szczególnie zalecana przy leczeniu ran, takich jak odparzenia czy ukąszenia. Z kolei spray ze srebrem jonowym TIAB jest przydatny w ranach trudno gojących się, z wysiękiem, takich jak owrzodzenia podudzi, odleżyny, stopa cukrzycowa. Opatrunki ze srebrem można stosować na każdy rodzaj rany, u dzieci i dorosłych, także na rany powstałe w wyniku oparzeń I i II stopnia. W przypadku przyschnięcia opatrunku do rany, można go zwilżyć roztworem soli fizjologicznej lub specjalistycznym roztworem do przemywania ran na bazie podchlorynów, by ułatwić odejście opatrunku od rany. Można też na opatrunek nanieść krem ze srebrem, co ograniczy przywarcie opatrunku do rany.
