Zespół suchego oka to nie tylko uczucie dyskomfortu czy pieczenia – to kłopotliwa dolegliwość, która potrafi zakłócić codzienne życie. Współcześnie, w erze skupionej na ekranach komputerów i urządzeń mobilnych, stał się powszechnym problemem. Jego wpływ na jakość widzenia i komfort oczu jest niebagatelny.
Zespół suchego oka (ZSO) wynika z niedostatecznego wydzielania łez lub nieprawidłowego składu łez. W nieleczonej postaci może prowadzić do przewlekłego zapalenia spojówek i rogówki, a nawet powodować ubytki nabłonka i owrzodzenia.
Oko czuje się komfortowo tylko wtedy, kiedy jest odpowiednio nawilżone. Łzy, które ten komfort zapewniają, stanowią jednak nie tylko nawilżacz. Ich zadaniem jest też oczyszczanie oka przez regularne omywanie jego powierzchni. Skład łez pozwala im też działać przeciwbakteryjnie i zapobiegać infekcjom, a nawet regulować ostrość widzenia. Bariera chroniąca oko (zwana filmem łzowym) składa się z trzech warstw:
- lipidowej, wydzielanej przez gruczoły łojowe Meiboma,
- śluzowej, wydzielanej przez komórki kubkowe spojówki,
- wodnej, wydzielanej przez gruczoły łzowe.
Każda z tych warstw pełni osobną, odpowiedzialną funkcję.
Warstwa śluzowa, położona najgłębiej, wygładza powierzchnię rogówki i umożliwia równomierne jej nawilżanie. Pozwala na ścisłe przyleganie i utrzymywanie się filmu łzowego na powierzchni rogówki. Niedobory w warstwie śluzowej mogą być spowodowane deficytem wody lub nadmiernym jej wyparowaniem. Film łzowy musi mieć odpowiedni skład i być wytwarzany we właściwej ilości, aby oczy były prawidłowo odżywiane i utrzymywane w dobrej kondycji.
Warstwa wodna znajduje się w środku oka. Odpowiada za oczyszczenie rogówki i zaopatrzenie jej w tlen; składa się głównie z wody, elektrolitów, mucyny oraz białka. Dzięki zawartości m.in. immunoglobuliny A wykazuje właściwości przeciwbakteryjne. Dezynfekuje powierzchnię oka, usuwa zanieczyszczenia z gałki ocznej.
Warstwa tłuszczowa to najbardziej zewnętrzna warstwa oka. Chroni oko przed odparowywaniem wody, utrzymuje stabilność filmu łzowego oraz umożliwia „poślizg” podczas ruchów gałki ocznej. Jej grubość zwiększa się podczas wzmożonego mrugania i zmniejsza przy rzadkim mruganiu.
Film łzowy powleka gałkę oczną i jest po niej mechanicznie rozprowadzany dzięki stałemu, bezwiednemu mruganiu. Pojawienie się nieprawidłowości w którejkolwiek z warstw prowadzi do wystąpienia objawów zespołu suchego oka.
Objawy
W początkowej fazie mogą być łatwo przeoczone; może pojawić się jedynie nadmierne łzawienie pod wpływem wiatru, jasnego światła lub w klimatyzowanych pomieszczeniach. Stopniowo jednak pojawiają się dodatkowe objawy, takie jak:
- uczucie suchości oczu;
- zaczerwienienie i pieczenie oczu;
- wrażenie piasku pod powiekami;
- wysoka wrażliwość oczu na światło;
- odczucie obecności ciała obcego w oku;
- swędzenie powiek.
W zaawansowanej fazie objawy nasilają się i utrzymują przez dłuższy czas. Ich intensywność wzrasta w ciągu dnia, powodując ciągły dyskomfort. U osób noszących soczewki kontaktowe może wystąpić zmniejszona tolerancja oczu na te produkty. Nasilone łzawienie jest jedną z częstych dolegliwości obserwowanych u osób z ZSO. Nieprawidłowa praca gruczołów Meiboma powoduje, że warstwa lipidowa filmu łzowego nie stabilizuje go wystarczająco, co prowadzi do nadmiernego parowania łez. W odpowiedzi organizm wytwarza więcej płynu łzowego. Jednak brak właściwej lepkości powoduje jego wyciek z oczu, co paradoksalnie może powodować nadmierny przypływ łez, będąc jednocześnie objawem zespołu suchego oka.
Przyczyny
Istnieje wiele przyczyn dolegliwości związanych z ZSO. Czynniki te obejmują:
- starzenie się – wraz z wiekiem organizm produkuje mniejszą ilość łez;
- używanie soczewek kontaktowych – może powodować podrażnienia i zwiększoną suchość oka;
- zażywanie niektórych leków, które mogą wpływać na wilgotność oka, m.in. beta-blokery, leki przeciwhistaminowe, estrogeny i leki moczopędne;
- zmiany hormonalne;
- choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, alergie, schorzenia tarczycy czy choroby reumatoidalne;
- uczulenie na kosmetyki;
- ekspozycja na niekorzystne warunki, takie jak klimatyzacja, dym papierosowy, wystawienie na słońce i wiatr. Dodatkowo długotrwała praca przy komputerze, intensywne oglądanie telewizji oraz długie godziny czytania.
Korzystanie z laptopa lub telefonu przez krótki czas nie ma znaczącego wpływu na nawilżenie oczu. Jednak długotrwała praca przy komputerze (ponad 5 godz. dziennie), może zakłócić naturalną produkcję łez, prowadząc do rozwoju zespołu suchego oka. Oczom szkodzi także dodatnia jonizacja wytworzona przez komputer i powiązane z nim urządzenia, takie jak drukarki, skanery, monitory, powoduje ona bowiem spadek wilgotności otoczenia.
Diagnoza zespołu suchego oka
Suchość oczu, swędzenie powiek i inne dolegliwości związane z układem wzrokowym, gdy utrzymują się dłuższy czas, wpływają negatywnie na komfort życia. Mimo to pacjenci zwykle zgłaszają się do okulisty dopiero w przypadku nasilenia objawów. One, niestety, nie są specyficzne dla tego schorzenia, dlatego lekarz bierze pod uwagę inne choroby oczu, które mogą wywoływać podobne dolegliwości, np. alergiczne zapalenie spojówek, infekcje pasożytnicze czy zapalenie brzegów powiek. U części pacjentów mogą one się nakładać, co zwiększa ryzyko rozwoju ZSO.
W diagnostyce zespołu suchego oka stosuje się różne metody, w tym kwestionariusze (np. wskaźnik chorób powierzchni oka), pytające o dolegliwości odczuwane w ciągu ostatniego tygodnia. Pytania dotyczą wrażliwości na światło, swędzenia oczu oraz nasilenia objawów podczas pracy z komputerem. Ponadto lekarz mierzy czas przerwania filmu łzowego, testuje mechanizm wydzielania łez (test Schirmera) oraz sprawdza stan nabłonka szpary powiekowej i rogówki. Nie istnieje jedno, uniwersalne badanie, które pozwalałoby na jednoznaczną diagnozę zespołu suchego oka.
Leczenie
Jedynym sposobem na problem suchego oka jest zapewnienie oczom nawilżenia. Objawy ZSO można złagodzić, stosując różne preparaty. Krople na suche oko, które zawierają cyklosporynę lub pranoprofen, są skuteczne w łagodzeniu dolegliwości u pacjentów z łagodnym i umiarkowanym stopniem choroby. W przypadku cięższych objawów rozważa się zamknięcie kanalików łzowych za pomocą specjalnych zatyczek, co zapobiega wypływowi łez z oka.
Najpopularniejszym sposobem leczenia zespołu suchego oka jest stosowanie nawilżających kropli do oczu. Choć nie leczą one przyczyny schorzenia, znacznie łagodzą objawy i podnoszą komfort życia. Substytuty łez, np. sztuczne łzy, poprawiają lepkość preparatu i mogą być stosowane w zależności od stopnia dolegliwości.
Krople z kwasem hialuronowym pomagają stabilizować film łzowy i są dobrze tolerowane. Preparaty liposomalne w postaci sprayów, żeli o przedłużonym działaniu i bez konserwantów są również powszechnie stosowane. Przewlekłe korzystanie z kropli bez konserwantów jest zalecane, ponieważ substancje konserwujące mogą mieć niekorzystny wpływ na oczy, prowadząc do podrażnień i zapalenia.
Jeśli objawy suchości oka nie ustępują po aplikacji kropli, można sięgnąć po maść do oka z witaminą A. Jest ona szczególnie polecana przy nasilonych objawach, choć może zaburzać widzenie, dlatego zaleca się jej stosowanie przed snem.
Prawda jest taka, że lepiej jest zapobiegać niż leczyć. Aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia zespołu suchego oka lub złagodzić odczuwane objawy oraz zapobiegać pojawieniu się powikłań, można podjąć kilka działań:
- regularne przerwy od długiego patrzenia w ekrany laptopów i telefonów, ustawienie monitora na poziomie poniżej lub równym oczom podczas pracy przy komputerze;
- ochrona oczu przed czynnikami, które mogą prowadzić do suchości, takie jak ciągły nawiew powietrza i dym papierosowy;
- nawilżanie otaczającego powietrza przy użyciu nawilżacza.
Chociaż trudno jest całkowicie zapobiec zespołowi suchego oka, można zmniejszyć jego uciążliwość. Korzystanie z kropli nawilżających do oczu bez konserwantów może poprawić komfort życia osób z tą dolegliwością. Zespół suchego oka jest zazwyczaj nieuleczalny. Ciecz łzowa, która zwykle nawilża oko, stopniowo przestaje wykonywać swoją funkcję, co może prowadzić do pogorszenia stanu wzroku. Ważne jest niebagatelizowanie pierwszych objawów choroby. Wczesne i odpowiednie leczenie może przynieść ulgę i zapobiec nasileniu się dolegliwości.