Gdy choroba unieruchomi naszych bliskich w łóżku, wówczas rośnie ryzyko pojawienia się odleżyn – specyficznych, trudno gojących się ran. Mogą powstać nawet w ciągu kilku godzin, sprawiają ogromny ból i często są przyczyną groźnych zakażeń.
Odleżyna to miejscowe zapalenie skóry połączone z obrzękiem, a w części centralnej rany z owalnym lub okrągłym owrzodzeniem o różnej głębokości. Dno owrzodzenia zazwyczaj jest pokryte wydzieliną śluzowo-ropną i tkanką martwiczą. Nadmierny nacisk wywierany na tkanki miękkie utrudnia lub zatrzymuje dopływ krwi do tkanek, a w konsekwencji prowadzi do śmierci komórek i tworzenia się odleżyn, zwłaszcza w miejscach o małej ilości tkanki podskórnej i mięśni.
Odleżyny zwykle tworzą się w miejscach najbardziej narażonych na ucisk. Jeśli chory leży na plecach, odleżyny pojawiają się tam, gdzie stale naciska materac – wzdłuż kręgosłupa, na potylicy, łopatkach, łokciach, piętach, oraz przykrycie – na kolanach. Jeżeli chory leży na boku, powstają w okolicy bioder, na wewnętrznej stronie kolan, przy kostkach nóg, a nawet za uszami. Odleżyny mogą też dotyczyć osób siedzących przez długie godziny w wózku inwalidzkim.
Niepokojące sygnały
Zaczyna się od zaczerwienienia skóry. Jeżeli blednie po lekkim uciśnięciu, mówimy o wstępnym etapie. Jeśli zaczerwienienie nie znika pod wpływem ucisku, a dodatkowo pojawiają się pęcherze, obrzęki i ból uszkodzonej okolicy – mamy do czynienia z drugim etapem. W tym przypadku odleżynę można jeszcze wyleczyć i zahamować dalsze powikłania. Zaniedbania prowadzą natomiast do poważniejszych stanów. Niedokrwione tkanki obumierają. W konsekwencji czarna, martwa tkanka oddziela się zdrowej warstwy, odsłaniając mięśnie i kości. Tworzy się odleżynowe owrzodzenie skóry. Leczenie odleżyny o takiej głębokości często wymaga zabiegu chirurgicznego, ponieważ może ona łatwo ulec zakażeniu.
Zapobiegać, zanim się pojawią
Pokutuje pogląd, że odleżyny powstają w wyniku nieodpowiedniej pielęgnacji i opieki nad unieruchomionym chorym. Nie zawsze tak jest. Czasami, mimo najlepszych chęci i starań, rany pojawiają się już po kilku godzinach leżenia w pozycji bez ruchu. Zagrożenie jest tym większe, im większy jest ucisk na tkanki, dlatego odleżyny tworzą się szybciej u osób otyłych. Ryzyko ich pojawienia się dotyczy również cierpiących na choroby układu krążenia, schorzenia dermatologiczne i metaboliczne, np. na cukrzycę oraz u chorych w podeszłym wieku. Dlatego bardzo ważna jest profilaktyka. Trzeba zrobić wszystko, by nie dopuścić do powstawania odleżyn. Obserwować uważnie skórę chorego i systematycznie pielęgnować miejsca narażone na długotrwały ucisk środkami osłaniającymi i wspomagającymi regenerację skóry. Jeśli pojawią się niepokojące objawy, np. pęknięcia naskórka, trzeba jak najszybciej zgłosić się do lekarza, aby nie dopuścić do rozwoju choroby. Podjęte odpowiednio wcześnie działania profilaktyczne pozwolą zahamować powstawanie odleżyn oraz ograniczyć ich skutki, a to znacznie podnosi komfort życia chorego i skraca czas trwania choroby.
Profilaktyka
Podstawą profilaktyki jest regularna zmiana ułożenia ciała chorego – nie rzadziej niż co 1,5–2 godziny oraz przemywanie szczególnie narażonych miejsc preparatami odkażającymi skórę. Powinno się unikać leżenia na boku, bo wtedy wzrasta siła nacisku na okolice kości biodrowej, gdzie często tworzą się rany. Ciało chorego można podeprzeć za pomocą różnego rodzaju poduszek, przeciwodleżynowych wałków, krążków i podkładek wykonanych ze specjalnych, elastycznych materiałów (do kupienia w aptece i sklepach ze sprzętem rehabilitacyjnym). Warto rozważyć zakup lub wypożyczenie (niektóre szpitale, ośrodki opieki paliatywnej) zmiennociśnieniowego materaca antyodleżynowego ze specjalnymi powietrznymi „komorami”, które napełnia się lub opróżnia za pomocą ręcznie sterowanych pompek. Dzięki silniejszemu lub słabszemu napompowaniu zmienia się nacisk na różne części ciała stykające się z materacem oraz poprawia się ukrwienie. Stosuje się też materace z „oddychającą” mikrowentylacyjną powłoką, która umożliwia odpowiedni obieg powietrza i jego dostęp do ciała chorego z każdej strony; materace żelowe, lateksowe lub gąbkowe, które eliminują problem tarcia skóry o podłoże i nacisk kości na miękkie tkanki.
Niezwykle ważny jest prawidłowy wybór pościeli i bielizny: powinna być wykonana wyłącznie z przewiewnych i delikatnych materiałów, by nie podrażniała wrażliwej skóry.
Osoba siedząca w wózku inwalidzkim lub na krześle może próbować samodzielnie zmieniać pozycję co 15 minut.
Opatrunki
Leczenie odleżyn polega na niedopuszczeniu do zainfekowania, utrzymaniu optymalnej wilgotności rany oraz przyspieszeniu procesu ziarninowania. W tym celu stosuje się preparaty odkażające oraz specjalne opatrunki, tzw. aktywne, które:
• nie naruszają rany w procesie gojenia (tzw. zapewnienie fizycznej ciągłości rany), zapewniają prawidłową termoregulację, pochłaniają wysięk;
• chronią przed infekcją; nie powodują reakcji odrzucenia (supresji ziarniny, wytwarzania włóknika); są hipoalergiczne i zapewniają prawidłową wymianę gazów;
• utrzymują odpowiednią wilgotność rany, co przyspiesza jej prawidłowe gojenie się, a co najważniejsze, blokują drogę bakteriom i drobnoustrojom z zewnątrz, a jednocześnie są przepuszczalne dla gazów.
Aktywne opatrunki dzięki wchłanianiu nadmiaru wilgoci przeciwdziałają maceracji czyli rozpulchnieniu naskórka. Są trwałe, bezpieczne i hipoalergiczne.
Kompleks TIAB
To opatentowany kompleks jonów srebra związanych kowalencyjnie z cząsteczką tytanu. Wykazuje on działanie antyseptyczne (przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze), ochronne i łagodzące. TIAB wraz z dimetikonem tworzy barierę przeciwdrobnoustrojową bezpośrednio na zmianie skórnej. Łagodzi wszelkie stany patologiczne skóry takie jak oparzenia, odparzenia czy owrzodzenia. Przyspiesza proces gojenia. Preparaty z kompleksem TIAB wspierają zachowanie właściwego nawilżenia skóry, chronią ją przed maceracją, sprzyjają regeneracji, łagodzą podrażnienia i stany zapalne oraz zmniejszają ryzyko powstawania blizn przerostowych.
Higiena odleżyn
Do oczyszczania skóry i mycia należy używać wyłącznie delikatnych płynów i mydeł o pH 5,5. Godne polecenia są preparaty przeznaczone właśnie do całościowej pielęgnacji skóry narażonej na powstawanie odleżyn – środki do kąpieli, oliwki i balsamy odżywiające i ochraniające naskórek. Specjalistyczne żele, maści i kremy, np. z dekspantenolem, wyciągami ziołowymi z rumianku, kasztanowca, nagietka i hamamelisu o działaniu łagodzącym, nawilżającym i natłuszczającym skórę.
Po kąpieli ciało trzeba delikatnie osuszyć, przykładając ręcznik miejsce przy miejscu i unikając tarcia skóry, a potem. Zaleca się również kilkuminutowy, manualny masaż ciała, połączony z oklepywaniem np. spirytusem kamforowym, który działa rozgrzewająco i powoduje miejscowe przekrwienie, przez co polepsza krążenie krwi tam, gdzie najłatwiej tworzą się odleżyny.
Szczególnie skrupulatnie należy dbać o higienę osób, które cierpią na nietrzymanie moczu lub stolca albo muszą w łóżku korzystać z basenu. Poza częstym podmywaniem trzeba dokładnie osuszać ich skórę i zasypywać talkiem.
Pamiętajmy jednak, że leczenie odleżyn powinniśmy zawsze konsultować z lekarzem oraz stosować się do zaleconych przez niego metod zapobiegania powstawaniu tych trudnych ran. Opieka nad chorym unieruchomionym wymaga bowiem nie tylko zaangażowania i cierpliwości, ale przede wszystkim wiedzy, którą uzyskamy tylko od specjalisty.