Każdy choć raz w życiu doświadczył drobnych otarć, płytkich nacięć naskórka, czy rozległych, głębokich ran. Użycie odpowiednich preparatów pozwala na skuteczne ich wyleczenie.
Rana to uszkodzenie skóry i czasami też głębiej leżących tkanek na skutek urazu mechanicznego, termicznego lub chemicznego. Do ran wywołanych przez uraz mechaniczny zaliczamy: otarcia, skaleczenia, przecięcia, rany kłute, kąsane oraz rany chirurgiczne. Rany wywołane urazami termicznymi lub chemicznymi to wszelkiego typu oparzenia czyli termiczne, chemiczne, popromienne czy elektryczne. Istnieją pewne rodzaje ran – trudno gojące się owrzodzenia, które powstają w wyniku innych procesów – procesów chorobowych. Do ran przewlekłych zaliczamy: odleżyny, owrzodzenia żylakowe, owrzodzenia spowodowane zakażeniami i powstałe w wyniku radioterapii czy procesów nowotworowych.
Etapy gojenia się ran
Decydującymi czynnikami wpływającymi na skuteczność procesu gojenia się rany, jest jej dokładne oczyszczenie (w tym także z tkanek martwiczych), utrzymanie wilgotnego środowiska i ochrona przed zakażeniem. Najlepsze efekty w leczeniu ran przynosi tzw. koncepcja leczenia fazowego (etapowego), w której dla każdego etapu gojenia stosuje się odpowiednie preparaty i opatrunki. Nie istnieje jeden uniwersalny opatrunek, który może być zastosowany w każdym przypadku. Opatrunki pełnią różne funkcje: oczyszczającą, chłonną lub ochronną, często się uzupełniają i żaden z nich samodzielnie nie sprosta wszystkim potrzebom rany przechodzącej przez kolejne etapy gojenia:
- fazę zapalenia (wysięku),
- fazę ziarninowania i naskórkowania (wzrostu),
- fazę dojrzewania (odbudowy).
Faza zapalenia jest odpowiedzią organizmu na uraz. Z powodu zaburzeń krążenia, rozszerzenia i zwiększenia przepuszczalności naczyń włosowatych pojawia się obrzęk, któremu towarzyszy wysięk. Na tym etapie opatrunek musi:
- zatamować krwawienie,
- przyspieszyć naturalne oczyszczenie rany,
- pochłaniać nadmiar wydzieliny z rany,
- zapobiegać wtórnym zakażeniom.
Faza ziarninowania i naskórkowania. Ziarninowanie to wypełnianie ubytku nową tkanką (ziarninową), której budowę inicjują przede wszystkim fibroblasty. Fibroblasty wypełniają przestrzeń, która pozostała po utraconej tkance ziarniną. Natomiast naskórkowanie to wzrost nowego naskórka, który potrzebny jest do całkowitego zamknięcia rany. W tej fazie opatrunek musi:
- zapobiegać wysychaniu rany, utrzymując wilgotne środowisko,
- wchłaniać nadmiar wydzieliny,
- ochraniać tkankę ziarninową przed urazem mechanicznym,
- zapobiegac infekcji wtórnej.
W fazie naskórkowania w dalszym ciągu należy utrzymywać odpowiednią wilgotność i chronić delikatną nową strukturę komórkową.
Faza dojrzewania to wolna reorganizacja mikroskopowej struktury tkanki bliznowatej, przebudowa prowadzi do poprawy wytrzymałości blizny, jej zmniejszenia i wygładzenia. Ten etap może trwać miesiącami a nawet latami.
Idealny opatrunek
Czas trwania poszczególnych etapów procesu gojenia zależny jest od rodzaju rany. W leczeniu bardzo ważny jest również podział ran na: ostre (gojące się do ośmiu tygodni) oraz rany przewlekłe (ciągłe) – ponad osiem tygodni gojenia. Niewielkie skaleczenia, które spotykamy najczęściej, wystarczy owinąć plastrem lub zabandażować po zdezynfekowaniu środkami z podręcznej, domowej apteczki. Te proste czynności zwykle pozwalają zapomnieć o zranieniu po kilku dniach, tym bardziej, że do dyspozycji mamy duży wybór plastrów opatrunkowych, spełniających wysokie wymagania odnośnie leczenia drobnych ran i skaleczeń. Taki „idealny” opatrunek powinien posiadać następujące cechy:
- powinien doskonale przyklejać się do skóry,
- być wytrzymały mechanicznie,
- hipoalergiczny, aby nie podrażniać delikatnej skóry,
- skutecznie zabezpieczać przed zanieczyszczeniem,
- warstwa przyranna opatrunku powinna mieć powierzchnię, której struktura i właściwości zapobiegają przywieraniu do gojącej się rany oraz doskonale chłonąć wydzielinę z rany,
- włóknina, z której jest wykonany opatrunek, musi charakteryzować się wysoką przepuszczalnością pary wodnej i powietrza, co pozwala skórze oddychać,
- być wodoodporny,
- elastyczny, aby mógł dostosować się do kształtu ciała, zapewniając komfortowe poruszanie się.
Nowoczesne opatrunki
Mają na celu skrócenie czasu leczenia, niesienie ulgi i polepszenie ogólnej kondycji chorego. W przypadku ran trudno gojących się – przewlekłych, na dużych powierzchniach lub ran głębokich, a także tych, które powstały w wyniku wypadków, operacji chirurgicznych, chorób prowadzących do uszkodzeń ciała itp., nie należy liczyć na samoistne wyleczenie. Nie można też polegać wyłącznie na podstawowych, rutynowych działaniach opartych na przykryciu zranionej powierzchni. Jak wiadomo, praktycznie w każdej fazie powinno się zastosować inny opatrunek „przyjazny” choremu – ochraniający ranę, stabilizujący jej środowisko fizyko-chemiczne, a przy tym nie wymagający częstych zmian. Jeśli natomiast stan rany tego wymaga, ważną cechą opatrunku bliskiego ideałowi jest zapewnienie choremu możliwie bezbolesnych, a opiekunom łatwych zmian i manipulacji opatrunkiem. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na skuteczność leczenia jest zachowanie stałej wilgotności w obrębie rany, ponieważ płyn wytwarzany przez powierzchnię rany zawiera tlen i czynniki odżywcze, które zapewniają właściwy wzrost tkankowy i stanowią podłoże umożliwiające rozwój ziarniny oraz prawidłowy przebieg procesu naskórkowania. Zasada ta dotyczy ran każdego typu, również zakażonych.
Koncepcja fazowego leczenia sprawia, że gojenie się rany przebiega zdecydowanie skuteczniej, mniej boleśnie i znacznie krócej. Nowoczesne metody leczenia zdecydowanie negują wiele rutynowo i bezwiednie wykonywanych zabiegów, które, choć stosowane powszechnie, nie miały leczniczego działania na ranę. Czynności takie jak przemywanie rany wodą utlenioną lub, co gorsze, spirytusem salicylowym, jak również stosowanie maści, nie wykazują wystarczająco skutecznego działania. Podobnie jest z wszelkimi kompresami z roztworu soli fizjologicznej. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z trudno gojącą się raną, lepiej zdać się na właściwości odpowiedniej jakości opatrunku. Poza tradycyjnymi funkcjami, które nowoczesny opatrunek powinien spełniać, takimi jak ochrona przed zabrudzeniem rany oraz tamowanie krwawienia, według koncepcji fazowego leczenia ran, opatrunek powinien:
- stwarzać możliwie aseptyczne warunki,
- utrzymywać odpowiednią wilgotność i zapobiegać przed utratą płynów fizjologicznych,
- wchłaniać nadmiar wydzieliny z rany,
- chronić ranę przed urazami,
- chronić ranę przed utratą ciepła.
Preparaty przeznaczone do opatrywania ran są kolejnym elementem fazowego leczenia ran. Wykazują one właściwości bakteriobójcze, grzybobójcze i wirusobójcze. Przeznaczone są do stosowania na niezbyt rozległe rany i do wielokrotnego krótkotrwałego leczenia antyseptycznego w obrębie błon śluzowych i sąsiednich tkanek przed procedurami diagnostycznymi, a także po niedużych zabiegach operacyjnych (np. w ginekologii, urologii, proktologii, dermatologii, geriatrii, wenerologii, położnictwie, stomatologii itd.). Tego rodzaju środki wykorzystuje się do leczenia ran powierzchniowych, otarć i zadrapań. Do leczenia antyseptycznego niezbyt rozległych ran oraz dezynfekcji skóry, błon śluzowych, jamy ustnej, np. przy aftach, podrażnieniu spowodowanym noszeniem aparatu ortodontycznego lub protezy dentystycznej.