Kaszel jest jednym z podstawowych odruchów obronnych organizmu, ale także objawem wielu różnych schorzeń. To uporczywa, ale na szczęście łatwa do zwalczenia dolegliwość.
Nasze ciało zawsze ostrzega, gdy dzieje się coś niedobrego. Musimy tylko nauczyć się odpowiednio go słuchać i reagować już na pierwsze sygnały. Stan podgorączkowy, ból gardła i kaszel, to pierwsze oznaki infekcji. W większości przypadków kaszel jest niegroźny. Pamiętajmy jednak, że może być objawem innych, poważniejszych schorzeń, dlatego nie powinniśmy go bagatelizować.
Do najważniejszych chorób, w których jednym z objawów jest kaszel należą: ostre zapalenia krtani, tchawicy, ostre i przewlekłe zapalenia gardła, infekcje na tle alergicznym, stany zapalne zatok przynosowych. Innymi, częstymi przyczynami kaszlu są schorzenia dolnych dróg oddechowych, np.: zapalenie płuc, zapalenie opłucnej, gruźlica płuc, grzybica płuc, rak płuc i oskrzeli, krztusiec, alergiczne schorzenia płuc, astma oskrzelowa, obrzęk płuc, pylica płuc, mukowiscydoza, zaleganie ciał obcych we wszystkich odcinkach dróg układu oddechowego i w uchu zewnętrznym. Odruch kaszlowy ma na celu (podobnie jak odruch kichania) usunięcie ciała obcego i substancji drażniących z dróg oddechowych.
Ostry czy przewlekły, mokry czy suchy…
Ze względu na czas trwania rozróżniamy kaszel ostry i przewlekły. Najczęstszymi przyczynami ostrego przemijającego kaszlu są infekcje bakteryjne i wirusowe górnych dróg oddechowych. Z kolei kaszel przewlekły, utrzymujący się od 3 do 8 tygodni, występuje m.in.: w zapaleniu jamy nosowej i zatok przynosowych, astmie oskrzelowej, refluksie żołądkowo-przełykowym, przewlekłym zapaleniu oskrzeli. Przewlekły kaszel powoduje zmiany w układzie oddechowym i może wywołać nie tylko chrypkę czy zmęczenie mięśni oddechowych, ale może być również przyczyną bezsenności.
Ze względy na charakter kaszlu wyróżniamy:
- kaszel wilgotny – kaszel z odkrztuszaniem plwociny w zmiennych ilościach; mogą mu towarzyszyć różne rodzaje wydzieliny: pienista, krwawa, wielowarstwowa, cuchnąca, dwuwarstwowa ropna i śluzowa;
- kaszel suchy – to bezskuteczny kaszel, któremu nie towarzyszy wykrztuszanie wydzieliny. Występuje przy zapaleniach krtani i tchawicy, w suchym zapaleniu opłucnej, zawale płuca, stanach rozedmy płuc oraz w tzw. astmie kaszlowej;
- kaszel szczekający występuje w zapaleniach krtani;
- kaszel bolesny to kaszel, któremu towarzyszy ból w obrębie klatki piersiowej lub krtani. Występuje w ostrym zapaleniu krtani i w suchym zapaleniu opłucnej. W stanach długotrwałego kaszlu występuje bolesność tłoczni brzusznej;
Sposób na kaszel
Aby rozpocząć leczenie kaszlu, trzeba prawidłowo zdiagnozować chorobę, której jest objawem. Nie obędzie się więc bez wizyty u lekarza. Leczenie kaszlu suchego polega na tym, aby go zmniejszyć lub zamienić na kaszel mokry. W celu łagodzenia uporczywego kaszlu suchego stosuje się leki przeciwkaszlowe. Mogą być one stworzone na bazie ziół, takich jak prawoślaz, podbiał, anyż czy tymianek. Rozgrzewanie ciała pomoże zamienić kaszel suchy na mokry i odkrztuszenie zalegającej wydzieliny. Jeśli kaszlowi towarzyszy ból gardła, stosuje się leki do ssania łagodzące ból.
Kaszel mokry wymaga leczenia lekami wykrztuśnymi. Nie podajemy wówczas leków przeciwkaszlowych, bo celem leczenia jest pozbycie się zalegającej wydzieliny za pomocą jej rozrzedzenia.
Na rynku dostępnych jest wiele preparatów stosowanych do leczenia kaszlu, zwłaszcza towarzyszącego infekcjom wirusowym. Odruch kaszlu można zahamować, podając leki hamujące ośrodek kaszlu w ośrodkowym układzie nerwowym – np. kodeina, dekstrometorfan, butamirat przez osłonę błony śluzowej gardła i żołądka śluzami roślinnymi zawartymi w:
- liściach podbiału,
- liściach babki lancetowatej,
- liściach i kwiatach malwy,
- kwiatach dziewanny,
- korzeniach prawoślazu.
Leki przeciwkaszlowe hamujące ośrodek kaszlu charakteryzują się dużą skutecznością działania, są jednak obciążone większą liczbą działań niepożądanych, m.in. możliwością wywołania uzależnienia. Śluzy roślinne podane w postaci syropu łagodzą odczucie drażnienia w obrębie gardła i działają osłaniająco w obrębie błony śluzowej żołądka. Zazwyczaj są używane jako dodatek do innych leków. Szczególnie zalecane są małym dzieciom, którym nie można podawać leków zawierających kodeinę, efedrynę czy pseudoefedrynę. Leki przeciwkaszlowe powinny być stosowane doraźnie przez 2–3 dni. Często aplikowane są razem z lekami wykrztuśnymi.
Leki wykrztuśne ułatwiają oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny, która, aby mogła być usunięta, musi zostać upłynniona. Spośród surowców roślinnych działających wykrztuśnie największe znaczenie mają te zawierające saponiny i olejki eteryczne. Należą do nich:
- korzeń lukrecji,
- korzeń pierwiosnka,
- korzeń mydlnicy,
- korzeń żywokostu,
- liść bluszczu.
Co to są mukolityki?
Leki mukolityczne to substancje powodujące upłynnienie śluzu zalegającego w drogach oddechowych i zmniejszenie jego lepkości. Śluz zagęszcza się w ostrych lub przewlekłych stanach zapalnych dróg oddechowych. Jest wtedy trudny do odkrztuszenia. Zwalczanie tej zbyt gęstej wydzieliny jest najważniejszym działaniem wspomagającym siły obronne ustroju w zakażeniach wirusowych dróg oddechowych oraz wspomagającym antybiotykoterapię – w zakażeniach bakteryjnych. Aby pozbyć się nadmiaru śluzu z dróg oddechowych przede wszystkim trzeba nawilżać wdychane powietrze i nawadniać organizm, bo są to fizjologiczne sposoby upłynniania gęstej, śluzowej wydzieliny. Wspomagająco można sięgnąć po mukolityki. Przykładami takich substancji są m.in.: bromheksyna i ambroksol.
Bromheksyna rozrzedza gęstą, trudną do odkrztuszenia wydzielinę oskrzelową, jednocześnie wspiera ruch nabłonka rzęskowego w drogach oddechowych (rzęski transportują śluz). Wskazaniem do zastosowania preparatów z bromheksyną są choroby oskrzeli, mukowiscydoza, przewlekłe stany zapalne oskrzeli, zapalenie zatok, zapalenie krtani.
Ambroksol jest pochodną bromheksyny. Również upłynnia wydzielinę, powodując rozcieńczanie śluzu. Pobudza ruch rzęsek i wspomaga miejscową obronę przeciw drobnoustrojom. Ponadto zmniejsza uwalnianie histaminy, cytokin pozapalnych, wzmaga działanie niektórych antybiotyków na zmienione chorobowo tkanki, przyspieszając tym samym zdrowienie. Wskazaniem do stosowania preparatów zawierających ambroksol są ostre i przewlekłe stany zapalne dróg oddechowych, mukowiscydoza, rozedma płuc, astma oskrzelowa, zapalenie krtani oraz zapalenie zatok nosa.