Osteoporoza zwykle dotyka osoby starsze. Rozwija się powoli i często bezobjawowo, co niestety może utrudnić wczesne postawienie diagnozy i rozpoczęcie skutecznego leczenia. 20 października przypada Światowy Dzień Osteoporozy.
Osteoporoza (zrzeszotnienie kości) jest przewlekłą, postępującą chorobą metaboliczną układu kostnego, która powoduje odwapnienie i stopniowy ubytek masy kostnej. Jest szczególnie groźna, ponieważ długo przebiega bezobjawowo. W jej wyniku dochodzi do zwiększenia komórek degradujących kość, przy stałej lub zmniejszonej ilości komórek ją naprawiających. W efekcie cała struktura kośćca staje się słabsza, a szkielet jest bardziej narażony na urazy. Osteoporoza to problem coraz większej grupy osób. Lekarze oceniają, że w Polsce od 3 do 5 mln ludzi cierpi na zanik kostny, chociaż nie wystąpiły u nich jeszcze pełne objawy, np. nie było patologicznych złamań kończyn. Do nich dochodzi zazwyczaj bez urazu lub przy małych uszkodzeniach, które nie powinny stanowić zagrożenia dla zdrowej kości. Uszkodzeniu najczęściej ulegają nadgarstek, kręgi kręgosłupa oraz szyjka kości udowej. Typowym i pierwszym objawem świadczącym o możliwości występowania osteoporozy jest silny ból kości, który nasila się szczególnie podczas chodzenia, siedzenia czy stania. Inne dolegliwości to „ubytek wzrostu” (spowodowany zgnieceniem kręgów) – pochylona sylwetka, zaokrąglone, przygarbione plecy i wypchnięty do przodu brzuch.
Czynniki ryzyka
Wśród czynników mających wpływ na pojawienie się osteoporozy wymienia się m.in.:
- wiek i płeć – osteoporoza występuje głównie u pań, które przeszły już menopauzę oraz u osób starszych, w wyniku zmian zachodzących w ich starzejącym się organizmie. Osteoporoza poprzekwitaniowa związana jest z niskim stężeniem estrogenów. W czasie przekwitania wzrasta poziom parathormonu – substancji powodującej „wybieranie” wapnia z kości. Proces resorpcji kości zaczyna się jednak dużo wcześniej, ok. 40. roku życia; po cichu i bezobjawowo kości nam ubywa, stają się one lżejsze;
- uwarunkowania genetyczne;
- „drobna” budowa ciała, niska masa BMI;
- siedzący tryb życia, brak aktywności fizycznej – ruch wzmacnia kości;
- stan długotrwałego unieruchomienia;
- niewłaściwa, źle zbilansowana dieta uboga w wapń i witaminy;
- palenie papierosów, nadużywanie alkoholu;
- zaburzenia metaboliczne (zaburzenia tarczycy, schorzenia wątroby, nerek, cukrzyca);
- choroby o podłożu hormonalnym lub reumatycznym;
- długotrwałe stosowanie niektórych leków – hormony tarczycy, leki zobojętniające kwas żołądkowy, kortykosteroidy, glikokortykosteroidy, preparaty przeciwzakrzepowe, przeciwpadaczkowe, astmatyczne;
- nowotwory;
- niedobór wapnia, witaminy D, nadmierne spożywanie pokarmów wysokobiałkowych.
Lista jest długa. Praktycznie każdy z nas jest zagrożony osteoporozą i to niekoniecznie w podeszłym wieku! Ale diagnozę może postawić tylko lekarz. Niezwykle ważne jest wczesne rozpoznanie choroby.
Badanie na osteoporozę
Diagnostyka choroby opiera się głównie na wykonaniu badania densytometrycznego. To najdokładniejsza metoda określania masy kostnej. Densytometria opiera się na fizycznej właściwości – kość tym więcej pochłania promieniowania, im więcej zawiera minerałów. Poziom minerałów w kości oblicza komputer. Inne badania to:
- ultrasonografia (USG) – pozwala ocenić ryzyko złamania kości, ale nie dostarcza informacji o ich nasyceniu wapniem;
- badanie radiologiczne (RTG), pomiaru dokonuje się w obrębie szyjki kości udowej i w kręgosłupie;
- analiza krwi pozwala wykluczyć inne choroby, które mogą odpowiadać za osteoporozę i określa metabolizm kości;
- tomografia komputerowa;
- rezonans magnetyczny;
- kalkulator FRAX – ocenia ryzyko wystąpienia złamań osteoporotycznych (małe, średnie, duże) u konkretnej osoby w ciągu następnych 10 lat.
Leczenie
Osteoporozę można i należy leczyć, gdyż jej powikłania są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów. Złamania, zwłaszcza u osób starszych, powodują długotrwałe unieruchomienie, co zanik mięśni, odleżyny, mocny i przewlekły ból, zwiększają zapadalność na zakażenia i ryzyko wystąpienia zatorowości płucnej. W momencie stwierdzenia zmian osteoporotycznych włączane są na ogół bisfosfoniany, leki, których głównym mechanizmem działania jest hamowanie aktywności komórek kościogubnych. Oprócz przyjmowania leków kluczowa jest profilaktyka, która powinna trwać do końca życia.
Profilaktyka
Zapobieganie rozwojowi oraz złagodzenie przebiegu choroby związane jest ze zmianami stylu życia i wyeliminowaniem czynników ryzyka. Należy do nich przede wszystkim niska zawartość wapnia w diecie, który odgrywa ważną rolę w rozwoju i utrzymaniu zdrowego szkieletu. Przy niedoborze wapnia dochodzi do wykorzystywania przez organizm „rezerwy wapniowej” z kości, co poważnie hamuje proces ich przebudowy. Najwięcej wapnia jest w mleku i jego przetworach. W diecie nie może zabraknąć także witaminy D3. Wpływa ona na zwiększenie przyswajania wapnia, jest też odpowiedzialna za odnowę tkanki kostnej. Organizm produkuje ją przede wszystkim w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Można ją znaleźć w tłustych rybach (halibut, makrela, śledź, tuńczyk), jajach oraz wątrobie. Czynnikiem niezwykle ważnym w walce z osteoporozą jest aktywność fizyczna. Wspomaga ona prawidłową pracę układu ruchu i wzmacnia kości. Jako profilaktykę istniejącej już choroby określa się również minimalizowanie upadków. Należy zwrócić szczególną uwagę na odpowiednie obuwie, unikać oblodzonych, krzywych chodników, zlikwidować, w miarę możliwości, przeszkody w swoim miejscu zamieszkania:
- wystające kable, śliskie chodniczki, wysokie progi itp.,
- słabe oświetlenie mieszkania w nocy pozwoli uniknąć niebezpieczeństw np. w drodze do toalety,
- łazienka pełna udogodnień pomoże uniknąć poślizgów,
- odpowiednia wysokość łóżka ułatwi bezpieczne wstawanie.
Ważnym działaniem jest suplementacja najważniejszych składników odpowiedzialnych za prawidłową budowę kośćca. Preparaty wapnia i witaminy D3 są podstawą profilaktyki. Najlepsze w leczeniu osteoporozy są te, zawierające węglan lub cytrynian wapnia (ponieważ najlepiej się wchłaniają). Niektóre preparaty mają dodatek witaminy D3, w ten sposób są jeszcze skuteczniejsze. Każdy przypadek osteoporozy jest indywidualnie rozpatrywany przez lekarza i po wywiadzie u pacjenta terapia ustalana jest z jak największą korzyścią dla jego zdrowia.