Każdy choć raz w życiu doświadczył drobnych otarć, płytkich nacięć naskórka, a nawet rozległych, głębokich czy przewlekłych ran. Dziś kontrola procesu leczenia i gojenia ran korzysta z najnowszych zdobyczy nauk medycznych.
Zgodnie z definicją rana to anatomiczne przerwanie ciągłości skóry, tkanek lub śluzówki wskutek działania czynnika zewnętrznego – urazu lub wewnętrznego – współistniejącej choroby. Rany powstają również w wyniku otarcia naskórka, stłuczenia i pęknięcia skóry, przecięcia ostrym narzędziem, czy też drapania się, wskutek ukąszenia owadów, pogryzienia lub alergii kontaktowej. Oddzielną grupą ran są oparzenia termiczne lub chemiczne, wymagające specjalistycznego leczenia. Wiele ran powierzchniowych czy drobnych urazów jesteśmy w stanie leczyć sami, bez interwencji lekarza. Jednak gdy mamy do czynienia z raną głęboką, dużą lub zlokalizowaną w miejscu widocznym, np. na głowie, twarzy, szyi, warto skonsultować się z lekarzem.
Praktycznie każde uszkodzenie skóry lub utrata wierzchniej warstwy skóry (naskórka), jest utratą podstawowej bariery ochronnej organizmu i naraża na działanie patogenów stanowiących ryzyko infekcji. Nie tylko wielkość rany, ale i lokalizacja ma znaczenie w procesie gojenia. Rany w okolicach np. dłoni, stawów, kolan czy palców stóp mogą goić się trudniej, ze względu na ciągłą ruchomość i trudniejsze utrzymanie się na miejscu opatrunku. Skóra jest dobrze unerwiona, dlatego współistniejącym objawem może być ból w okolicach rany. Rany niezakażone goją się szybciej i bez zbędnych komplikacji. Dlatego właściwe postępowanie z raną, bezpośrednio po urazie, jest kluczowe.
Fazy leczenia ran
Długoletnie badania i obserwacje wykazały, że decydującymi czynnikami wpływającymi na jakość procesu gojenia się rany, jest jej dokładne oczyszczenie, utrzymanie wilgotnego środowiska i ochrona przed zakażeniem. Stąd nowoczesna koncepcja leczenia ran – leczenie fazowe (etapowe).
Pierwszy etap to przemycie rany solą fizjologiczną. Przemywając ranę należy delikatnie usunąć z niej czynniki biologiczne – tkanki martwicze oraz fizyczne – np. zanieczyszczenia, piasek, szkło, drzazgi, które mogą powodować późniejsze powikłania gojenia rany. Drugi, to dezynfekcja rany i usunięcie z niej czynników drażniących. Dezynfekujemy roztworami antyseptycznymi (dostępnymi w aptece). Pozostawienie antyseptyku w ranie przez 2 do 5 minut powoduje zazwyczaj usunięcie bakterii, wirusów i innych patogenów, które mogą wywołać zakażenie. Trzecim krokiem, po odkażeniu rany, jest założenie opatrunku. Zastosowanie odpowiednich dla każdej fazy gojenia preparatów i opatrunków pozwala na prawidłowy przebieg całego procesu. W fazie oczyszczania opatrunek musi zatamować krwawienie, wchłaniać wydzielinę z rany i zapobiegać zakażeniom. W fazie ziarninowania – zapewnić wilgotność (wchłaniać nadmiar wydzieliny, zapobiegać wysychaniu), ochraniać tkankę ziarninową i zapobiegać zakażeniu. W fazie naskórkowania – w dalszym ciągu utrzymywać odpowiednią wilgotność i chronić delikatną nową strukturę komórkową. Czas trwania poszczególnych etapów procesu gojenia zależny jest od rodzaju rany.
W przypadku ran powierzchniowych należy zastosować gaziki jałowe w połączeniu z bandażem lub zwykłe opatrunki plastrowe. Rany powierzchniowe i suche nie wymagają zbyt częstej zmiany opatrunków i mogą pozostać na ranie od 1 do 3 dni. W przypadku ran narażonych na odparzenia, zwiększoną ruchomość (w zgięciach) lub ran, z których sączy się wydzielina, należy dokonywać zmiany opatrunków częściej. W jej trakcie trzeba dokonać oceny rany, czy występuje:
- nadmierny obrzęk wokół rany,
- zaczerwienienie skóry wokół rany,
- zwiększona bolesność,
- nieprzyjemny zapach,
- nietypowy kolor rany (np. żółtawy).
W przypadku obecności któregokolwiek z ww. czynników należy skonsultować się z lekarzem, gdyż mogą one świadczyć o zakażeniu, które utrudnia proces gojenia. W przypadku ran ciętych lub powstałych w wyniku stłuczenia można użyć plastrów ściągających, które zbliżą brzegi rany do siebie, co ułatwi gojenie i ograniczy powstanie blizny.
Nowoczesne opatrunki
Mają na celu skrócenie czasu leczenia, niesienie ulgi i polepszenie ogólnej kondycji chorego. W przypadku ran trudno gojących się – przewlekłych, na dużych powierzchniach lub ran głębokich, a także tych, które powstały w wyniku wypadków, operacji chirurgicznych, chorób prowadzących do uszkodzeń ciała, itp. nie należy liczyć na samoistne wyleczenie i nie można polegać wyłącznie na podstawowych, rutynowych działaniach opartych na przykryciu zranionej powierzchni. Praktycznie w każdej fazie należałoby zastosować inny opatrunek „przyjazny” choremu, tj. ochraniający ranę, stabilizujący jej środowisko fizyko-chemiczne, a przy tym nie wymagający częstych zmian. Jeśli natomiast stan rany tego wymaga, ważną cechą opatrunku bliskiego ideałowi jest zapewnienie choremu możliwie bezbolesnych, a opiekunom łatwych zmian opatrunku. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na skuteczność leczenia jest zachowanie stałej wilgotności w obrębie rany. Jak wynika z badań i obserwacji klinicznych, płyn wytwarzany przez powierzchnię rany zawiera tlen i czynniki odżywcze, które zapewniają właściwy wzrost tkankowy i stanowią podłoże umożliwiające rozwój ziarniny oraz prawidłowy przebieg procesu naskórkowania. Zasada ta dotyczy ran każdego typu, również zakażonych. W sytuacji, gdy mamy do czynienia z trudno gojącą się raną, lepiej zdać się na właściwości odpowiedniej jakości opatrunku. Poza tradycyjnymi funkcjami, które nowoczesny opatrunek powinien spełniać, takimi jak ochrona przed zabrudzeniem rany oraz tamowanie krwawienia, wg koncepcji fazowego leczenia „trudnych” ran, opatrunek powinien:
- stwarzać możliwie aseptyczne warunki,
- doskonale przyklejać się do skóry,
- utrzymywać odpowiednią wilgotność i zapobiegać przed utratą płynów fizjologicznych,
- być hipoalergiczny, aby nie podrażniać delikatnej skóry,
- wchłaniać nadmiar wydzieliny z rany,
- chronić ranę przed urazami i utratą ciepła,
- warstwa przyranna opatrunku powinna mieć powierzchnię, której struktura i właściwości zapobiegają przywieraniu do gojącej się rany oraz doskonale chłonąć wydzielinę z rany,
- włóknina, z której jest wykonany opatrunek, musi charakteryzować się wysoką przepuszczalnością pary wodnej i powietrza, co pozwala skórze oddychać,
- być elastyczny, aby mógł dostosować się do kształtu ciała, zapewniając komfortowe poruszanie się.
W przypadku ran trudnych, na dużej powierzchni lub trudno gojących się przydatne są opatrunki zawierające aktywne srebro Ag+, od dawna stosowanym w medycynie jako naturalny sposób przyspieszający gojenie ran. Opatrunki ze srebrem (dostępne w aptece) mają postać kremów ze srebrem, sprayu z proszkiem, który natryskuje się na ranę lub tradycyjnych opatrunków. Opatrunki ze srebrem Ag+ w postaci kremów lub sprayu stosuje się bezpośrednio na ranę. Uwolnione jony srebra w wilgotnym środowisku rany wykazują silne działanie bakteriobójcze, grzybobójcze, chroniąc ranę przed zakażeniem. Srebro działa też silnie na wiele wirusów, które też są niebezpieczne dla rany i naszego zdrowia. Maść ze srebrem jest szczególnie zalecane przy ranach typu oparzenie, rany cięte, głębokie zadrapania, ukąszenia. Spray ze srebrem jest przydatny w ranach trudno gojących się tj.: owrzodzenia podudzi, odleżyny, stopa cukrzycowa. Opatrunki ze srebrem można stosować na każdy rodzaj rany, u dzieci i dorosłych, także na rany powstałe w wyniku oparzeń I i II stopnia. W przypadku przyschnięcia opatrunku do rany, można go zwilżyć roztworem soli fizjologicznej by ułatwić odejście opatrunku od rany. Można też na opatrunek nanieść krem ze srebrem, co ograniczy przywarcie opatrunku do rany.
