Serce to największy i najważniejszy mięsień ustroju. Na co może chorować?
Serce to główna siła napędowa układu krwionośnego człowieka. Zbudowane jest z czterech części: dwóch przedsionków (prawego i lewego) oraz dwóch komór (prawej i lewej). Pomiędzy przedsionkami i komorami znajdują się zastawki – dwudzielna i trójdzielna, które uniemożliwiają cofanie się krwi w sercu. Dzięki temu płynie zawsze w jednym kierunku po całym organizmie. Serce z naczyniami krwionośnymi (tętnicami, żyłami i naczyniami włosowatymi) tworzy układ krwionośny człowieka. Pracę serca można porównać z działaniem pompy, która pracuje miarowo i w sposób uporządkowany. Przedsionki oraz komory kurczą się regularnie, pompując krew w ciele człowieka. Prawa część serca dostarcza do płuc krew ubogą w tlen. Tam krew oddaje dwutlenek węgla, pobiera tlen, a następnie płynie do lewej części serca (tzw. mały krwiobieg – płucny). Bogata w tlen krew zostaje wypompowana z lewej części serca na obwód, co zapewnia odpowiednie dotlenienie wszystkich narządów w organizmie, a w konsekwencji ich prawidłowe działanie (tzw. duży krwiobieg). Zdrowie i życie człowieka zależy od prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego.
Choroba wieńcowa
Jest jedną z najczęściej występujących chorób serca. Charakteryzuje się niedostatecznym ukrwieniem (niedostatecznym zaopatrzeniem w tlen) serca, spowodowanym zwężeniem (a niekiedy zamknięciem) światła tętnic wieńcowych, odżywiających mięsień serca. Najbardziej znanymi postaciami choroby wieńcowej są dławica piersiowa (dusznic
a bolesna) i zawał serca.
Dławica piersiowa
Najczęściej chorują osoby po 40. rok
u życia, zwłaszcza mężczyźni, choć po 65. roku życia kobiety zapadają na nią równie często. Ryzyko zachorowania zwiększają tzw. czynniki ryzyka, m.in.: palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, wysoki cholesterol. Objawia się głównie bólami w klatce piersiowej podczas wysiłku (szybkie chodzenie, wchodzenie po schodach), które ustępują w ciągu kilku minut po jego zaprzestaniu lub po zażyciu nitrogliceryny, w sytuacjach stresowych, w czasie posiłków, przy zmianie pogody, nagłej zmianie temperatury otoczenia. Mają charakter tępy, rozpierający, ściskający, duszący, palący. Zlokalizowane są za mostkiem lub po lewej stronie klatki piersiowej (rzadko z prawej), mogą promieniować do lewego barku, ramienia, łokcia, dłoni, gardła, szczęki lub pleców. Zamiast bólu można również odczuwać duszność, uczucie ciężaru na klatce piersiowej. Jeżeli bóle są długotrwałe, silne, pojawiają się w spoczynku i w nocy, to stanowią bardzo niepokojący sygnał zagrożenia zawałem serca.
Leczenie dławicy piersiowej polega przede wszystkim na zmianie stylu życia. Należy prawidłowo się odżywiać oraz utrzymywać odpowiednią wagę ciała. Bezwzględnie należy zaprzestać palenia papierosów czy fajki. Dotyczy to również członków rodziny chorego. Należy leczyć także współistniejące choroby, takie jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, podwyższony cholesterol i inne. Rodzaj wysiłku fizycznego należy dobrać pod kontrolą lekarza.
Zawał serca
Powoduje go długotrwałe niedokrwienie mięśnia sercowego, w wyniku którego jego część obumiera. Ryzyko zawału zwiększa występowanie tzw. czynników ryzyka (palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, wysoki cholesterol itd.), a także różne infekcje. Zawał serca to jedna z głównych przyczyn przedwczesnej śmierci. Objawia się przede wszystkim bardzo silnymi, długotrwałymi (z reguły ponad 20 minut) bólami w klatce piersiowej, w spoczynku. Może być sprowokowany dużym wysiłkiem fizycznym (podnoszenie ciężarów, szybkie chodzenie, wchodzenie po schodach itp.) lub sytuacją stresową, które mogą być przyczyną pęknięcia blaszki miażdżycowej. Bóle z reguły nie ustępują po zaprzestaniu wysiłku lub zażyciu nitrogliceryny. Mają charakter tępy, rozpierający, ściskający, duszący, palący. Zlokalizowane są za mostkiem lub po lewej stronie klatki piersiowej; mogą promieniować do lewego barku, ramienia, łokcia czy dłoni, do szyi, gardła, szczęki lub pleców. W niektórych przypadkach zawał serca objawia się nietypowymi dolegliwościami i trudno je rozpoznać – zwłaszcza zawał dolnej ściany serca, któremu towarzyszą jedynie ból brzucha, nudności, wymioty, złe samopoczucie. Chory, u którego wystąpił zawał serca, zamiast bólu może również odczuwać duszność i uczucie ciężaru na klatce piersiowej. Często następuje także znaczne osłabienie, które może prowadzić do zasłabnięcia i utraty przytomności. Chory odczuwa silny lęk, poci się. Tętno z reguły jest przyspieszone, może być jednak zwolnione. Zawał serca to bardzo poważna choroba prowadząca do śmierci w około 40–50% przypadków.
Wady serca
Wada serca to organiczny (fizyczny), wrodzony lub nabyty, defekt serca. Wyróżnia się wady serca wrodzone i nabyte. Te drugie są częstsze i dotyczą przede wszystkim zastawki dwudzielnej (mitralnej), oddzielającej lewy przedsionek od lewej komory. Najczęściej powstają w wyniku nierozpoznanej lub źle leczonej choroby reumatycznej. Wady wrodzone powstają na skutek różnych czynników uszkadzających w życiu płodowym (np. picie alkoholu lub palenie tytoniu przez ciężarną, infekcje) oraz zaburzeń genetycznych (np. zespół Downa). Wady nabyte serca pojawiają się po urodzeniu skutkiem infekcji (anginy, ropne zęby, zakażenia ogólnoustrojowe), zmian degeneracyjnych powodowanych przez nadciśnienie, miażdżycę, choroby reumatyczne i wiele innych. Wady serca polegają głównie na uszkodzeniach zastawek – ich zwężeniu, nieszczelności lub deformacji. Powodują objawy o różnym nasileniu, w zależności od rodzaju i rozmiaru defektu, a także czasu trwania do rozpoznania. W zaawansowanych stadiach prowadzą zwykle do niewydolności serca. Wady wrodzone są na ogół diagnozowane niedługo po urodzeniu lub we wczesnym dzieciństwie. Wady nabyte natomiast rozpoznaje się dopiero po wystąpieniu objawów chorobowych lub przypadkowo, w czasie okresowych badań lekarskich. Najważniejszym badaniem w rozpoznawaniu i ocenie wad serca jest echo serca. Leczenie zależy od rodzaju, stopnia zaawansowania i objawów klinicznych.
Kardiomiopatie
To niezapalne choroby mięśnia sercowego, które nie są wynikiem zmian powstałych w następstwie wad serca, nadciśnienia, zwężenia tętnic wieńcowych czy zaburzenia rytmu pracy serca. U ich podłoża leży mutacja genetyczna, lub infekcje, czynniki toksyczne (alkohol, leki, toksyny), zaburzenia hormonalne, choroby nowotworowe i reumatyczne. Kardiomiopatie to choroby zaburzające budowę i/lub funkcję serca. Powodują poszerzenie jam serca, przerost, usztywnienie ścian komór serca.
Arytmia
To zaburzenie rytmu pracy serca polegające na jej przyspieszeniu, zwolnieniu lub nieregularności. Najczęściej spowodowane jest chorobą niedokrwienną serca, wadą zastawek, nadciśnieniem, zwyrodnieniem serca, zaburzeniami poziomu elektrolitów (soli mineralnych) we krwi lub przedawkowaniem leków. Arytmia może mieć charakter napadowy (pojawia się okresowo) lub długotrwały. Ryzyko zwiększa się wraz z wiekiem, dodatkowo potęgują ją tzw. czynniki ryzyka (palenie papierosów, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, podwyższony poziom cholesterolu itd.).
U osób zdrowych serce wykonuje ok. 60 uderzeń na minutę w spoczynku, przy niewielkim wysiłku ok. 100 uderzeń, przy dużym (gimnastyka) ok. 130 uderzeń, a przy bardzo dużym (np. szybkie bieganie) nawet 180 uderzeń na minutę i więcej. W czasie snu serce pracuje trochę wolniej niż w ciągu dnia. Najczęstsze postacie arytmii to: dodatkowe skurcze komorowe i nadkomorowe, tachykardia zatokowa i bradykardia, migotanie przedsionków, częstoskurcze. Najgroźniejsze jest migotanie komór, prowadzi bowiem do zatrzymania krążenia i zgonu, jeśli w odpowiednim czasie nie zastosuje się defibrylacji elektrycznej. Objawy arytmii to zaburzenia rytmu serca odczuwane w różny sposób, a czasami niewywołujące żadnych dolegliwości. Najczęściej arytmia powoduje tzw. kołatania serca (uczucie szybkiego bądź niemiarowego bicia serca). Z kolei tzw. skurcze dodatkowe polegają na uczuciu „przeskakiwania” w klatce piersiowej, „zatrzymywania się” serca na chwilę lub kłucia w okolicy serca. Arytmia może spowodować osłabienie, duszność, ból w klatce piersiowej, uczucie gorąca, może też obudzić ze snu. Groźna postać choroby (bardzo szybka lub bardzo wolna arytmia) może być przyczyną zasłabnięć prowadzących do utraty przytomności. Może to spowodować groźny upadek, potłuczenia lub złamania, a także zatrzymanie pracy serca i w konsekwencji śmierć. Zaburzenia rytmu serca mogą znacznie obniżać jakość życia, powodować poważne powikłania i przyczyniać się do przedwczesnej śmierci. W wielu przypadkach można jednak temu zapobiec, wcześnie rozpoznając przyczynę choroby, podejmując właściwe leczenie oraz wdrażając zdrowy styl życia!
