W poceniu się, w trakcie aktywności ruchowej czy podczas upałów nie ma nic niepokojącego. W ten sposób organizm reguluje ciepłotę ciała. Jeśli pocenie pojawia się nieoczekiwanie, niezależnie od pory roku i jest bardzo nasilone, mamy do czynienia z nadpotliwością.
Nadmierna potliwość (ang. Hyperhidrosis) to kłopotliwy i wstydliwy problem wielu osób. Szacuje się, że dotyczy nawet 3 proc. populacji ludzkiej. Wpływa na komfort życia, utrudnia codzienne funkcjonowanie. Jest też uciążliwe dla otoczenia, chociażby z powodu przykrego zapachu.
Krępujący problem – jakie są przyczyny?
Przyczyny nadpotliwości dzieli się na pierwotne i wtórne. Większość przypadków nadmiernego pocenia się ma charakter pierwotny. Nie stanowią one objawu chorobowego, często są uwarunkowane skłonnością osobniczą – predyspozycją danej osoby. Nadpotliwość pierwotna może być ogniskowa – pocenie określonych części ciała (najczęściej są to dłonie, stopy, pachy, twarz – zwłaszcza okolica wargi górnej) lub uogólniona – pocenie dotyczy całego ciała. Nadpotliwość może mieć charakter emocjonalny i być spowodowana działaniem stresu, stanami lękowymi, napięciem nerwowym. Może mieć też związek z wiekiem i wahaniami poziomu hormonów, gdy kobiety wchodzą w okres menopauzy, a mężczyźni andropauzy. Ponadto aktywnością fizyczną, wysoką temperaturą otoczenia, dietą – spożywanie ostrych przypraw (np. chili, pieprz, imbir), kofeiny (mocna kawa, herbata), a nawet czekolady oraz uwarunkowaniami genetycznymi – niektóre osoby dziedziczą tendencję do nadmiernego pocenia się. Nadpotliwość wtórna stanowi przejaw toczących się w organizmie chorób.
Nadmierne pocenie wiąże się z dużym dyskomfortem, nawet jeśli występuje wyłącznie na niewielkim obszarze ciała. Osoby borykające się z tym problemem pocą się zbytnio bez widocznego powodu, nie będąc np. w sytuacji stresowej lub w trakcie uprawiania sportu. Hiperhydroza występuje w tym przypadku nie tylko w obrębie pach, ale również na powierzchni dłoni, na stopach, a czasem na głowie.
Nadpotliwość można rozpoznać nie tylko po wzmożonej potliwości, ale i silnym zapachu potu, co jest dodatkowym źródłem stresu. Może objawiać się:
- lepkimi, wilgotnymi lub mokrymi dłońmi, uniemożliwiającymi np. utrzymanie długopisu,
- lepkimi, wilgotnymi lub mokrymi podeszwami stóp,
- zauważalną potliwością, pot przesiąka przez ubranie.
Osoby cierpiące na nadpotliwość mogą mieć również problemy skórne, takie jak infekcje grzybicze lub bakteryjne. Ponadto może dojść do maceracji skóry, pojawienia się odczynów alergicznych spowodowanych nadmierną higieną i związanych z nadużywaniem środków odświeżających. Osoby z nadpotliwością niechętnie nawiązują kontakt fizyczny. Są społecznie wycofane.
Gruczoły potowe
Gruczoły potowe to struktury w skórze człowieka, które produkują i wydzielają pot. Pełnią one ważną funkcję w regulacji temperatury ciała, a także w usuwaniu zbędnych produktów przemiany materii z organizmu. Wyróżniamy dwa główne rodzaje gruczołów potowych: ekrynowe i apokrynowe. Gruczoły ekrynowe występują na całej powierzchni ciała, z największym zagęszczeniem na dłoniach i stopach, i odpowiadają za termoregulację, czyli utrzymanie stałej temperatury ciała przez wydzielanie potu, który parując, chłodzi skórę. Ich aktywność regulowana jest przez układ nerwowy, a wpływ na nią mają też czynniki zewnętrzne, takie jak temperatura otoczenia czy wysiłek fizyczny. Pot wydzielany przez gruczoły ekrynowe jest głównie wodą, z niewielką ilością elektrolitów i innych substancji Gruczoły apokrynowe znajdują się głównie w okolicach pachowych, pachwinowych, sutkowych i narządów płciowych. Są one aktywne od okresu dojrzewania i ich wydzielanie jest regulowane przez hormony płciowe. Wydzielają pot o gęstszej konsystencji, zawierający lipidy i białka, który pod wpływem bakterii na skórze może dawać nieprzyjemny zapach. Są związane z mieszkami włosowymi i ich ujścia znajdują się w ich pobliżu.
Pot, to nie wróg, ale…
Z potem nie należy walczyć zawsze za wszelką cenę. Pełni przecież ważną rolę: reguluje temperaturę ciała, usuwa produkty przemiany materii. Pocenie się, a zwłaszcza w wyjątkowo gorących lub męczących sytuacjach, można uznać za życiową funkcję naszego organizmu. Jeśli jednak pot dopada cię wszędzie, niepotrzebnie bądź nadmiernie, nie wahaj się z nim walczyć.
Metody leczenia zależą od postaci zaburzenia. W przypadku pierwotnej nadpotliwości o charakterze ograniczonym zaleca się preparaty miejscowe z chlorkiem glinu i cyrkonu. Mogą one mieć postać m.in. antyperspirantów, kremów, żeli, dezodorantów.
Najpowszechniejszą metodą walki z poceniem się są antyperspiranty oraz dezodoranty. Najczęściej dostępne są w formie spray’u lub z aplikatorem kulkowym, ale także w sztyfcie, żelu czy kremie. Mim że mogą wyglądać podobnie, obydwa te preparaty różnią się zasadniczo sposobem działania. Dezodoranty nie blokują bowiem wydzielania potu, a jedynie pomagają zwalczyć jego przykry zapach. Zawierają najczęściej substancje o działaniu antybakteryjnym (a zatem niszczą bakterie, które są odpowiedzialne za powstawanie nieprzyjemnej woni) oraz środki zapachowe. Zwykle można je stosować zarówno bezpośrednio na skórę, jak i na ubranie. Ponieważ ich działanie jest często krótkotrwałe i mało wydajne, polecane są raczej osobom, które nie mają problemu z nadmierną potliwością. Tymczasem celem działania antyperspirantów jest właśnie zmniejszenie wydzielania potu. Efekt ten jest osiągany dzięki zastosowaniu związków lub soli glinu, które łącząc się z potem, formują czopy, blokujące jego wydzielanie z gruczołów potowych. Blokady te zanikają w sposób naturalny w procesie złuszczania naskórka. Biorąc pod uwagę ten sposób działania, antyperspiranty należy, w odróżnieniu od dezodorantów, stosować wyłącznie na skórę.
Antyperspirant do zadań specjalnych
Preparatami o silniejszym (od klasycznych antyperspirantów) działaniu są specjalistyczne antyperspiranty dostępne wyłącznie w aptekach. Często noszą również nazwę blokerów bądź reduktorów potu. Charakteryzuje je zwykle większa zawartość chlorku glinu od tych, dostępnych w zwykłych sklepach. Zapewniają długotrwałą ochronę przed nadmiernym poceniem i nieprzyjemnym zapachem. Działają one przez zmniejszenie aktywności gruczołów potowych, a ich efekty mogą utrzymywać się od 3 do 5 dni po jednej aplikacji. Dostępne są wersje dla skóry normalnej, wrażliwej oraz silniejsza formuła dla osób z nadmierną potliwością (wersje strong)
Od zwykłych antyperspirantów różnią się także często sposobem użytkowania. Stosuje się je na noc, na czystą, suchą i nieuszkodzoną skórę pod pachami. Należy nałożyć cienką warstwę antyperspirantu, a rano zmyć pozostałość preparat wodą z mydłem. Nie aplikować ponownie rano ani po kolejnych myciach skóry pod pachami gdyż antyperspirant wciąż działa.
Leczenie nadpotliwości
Wzrost wydzielania potu jest zależny od aktywności odpowiedniego odcinka pnia współczulnego, tworzonego przez szereg konkretnych zwojów nerwowych. Przy ewidentnych zaburzeniach na tym odcinku czasem stosuje się nie tylko blokadę gruczołów (laserowo), ale i zabiegi przecięcia połączeń nerwowych, by uniemożliwić przesyłanie niechcianych sygnałów. W nadpotliwości dłoni, stóp, pach stosowana jest jonoforeza z użyciem prądu o słabym natężeniu – zabieg ten zmniejsza aktywność kanałów jonowych w gruczołach potowych. Miejscowe ograniczenie wydzielania potu może przynieść wstrzykiwanie toksyny botulinowej. Prowadzi do blokowania pracy gruczołów potowych w wyniku połączenia się z zakończeniami nerwowymi w gruczołach potowych i ograniczania uwalniania acetylocholiny stymulującej wytwarzanie potu. Efekty utrzymują się około pół roku.
W nadpotliwości wykonywany bywa zabieg koagulacji frakcyjnej, która prowadzi do termicznej destrukcji gruczołów potowych przy użyciu fal radiowych – radiofrekwencji mikroigłowej. Zazwyczaj konieczne jest wykonanie 4 zabiegów, aby uzyskać trwały efekt. U niektórych osób co rok lub 2 lata przeprowadza się zabieg przypominający. Do leczenia nadpotliwości wykorzystuje się także laser, najczęściej w przypadku nadpotliwości dołów pachowych. Zabieg polega na naświetlaniu wiązką światła laserowego gruczołów potowych, które w wyniku jej działania, ulegają przegrzaniu i obumarciu.
Oczywiście radykalne rozwiązania to ostateczność. Szczęśliwie większość z nas nie musi tego robić i z niekontrolowanym poceniem pożegna się łatwo. Zwykły dezodorant może nie wystarczyć nawet w przypadku osoby zdrowej, która na co dzień poci się w stopniu umiarkowanym. Specjalnymi środkami pierwszego wyboru zarówno przypadku nadpotliwości, jak i osób nie doświadczających nadmiernej potliwości na co dzień, ale narażonych na warunki szczególne (zwłaszcza silny stres) są specjalistyczne antyperspiranty wysoce skuteczne, które można kupić w aptekach lub wyspecjalizowanych drogeriach.