Odleżyny to poważny problem, dotykający głównie osób obłożnie chorych. Czasem wystarczy kilka godzin bez zmiany pozycji ciała, by na skórze chorego pojawiło się zaczerwienienie lub nawet rana.
Odleżyny to miejscowe uszkodzenie skóry i położonych niżej tkanek, spowodowane przede wszystkim brakiem ukrwienia i uciskiem podłoża. Powstają najczęściej, gdy stan ogólny osoby chorej jest zły. Ryzyko tworzenia się odleżyn dotyczy głównie osób przebywających zbyt długo w pozycji leżącej lub siedzącej. Brak ruchu i niemożność częstej zmiany tej pozycji prowadzą do długotrwałego ucisku. Odleżyny powstają pod wpływem ciężaru ciała, siły tarcia, np. o pościel, oraz sił ścinających, czyli takich, które działają przy ześlizgiwaniu się ciała z posłania pod wpływem siły ciążenia. To powoduje przemieszczanie się skóry i tkanki podskórnej, co w konsekwencji upośledza krążenie, bo światła naczyń krwionośnych ulegają zamknięciu przez ciśnienie działające z zewnątrz. Dochodzi też do śródbłonkowych uszkodzeń w mikrokrążeniu.
Powstawaniu odleżyn sprzyjają ponadto niektóre schorzenia (np. choroby niedokrwienne naczyń), brak lub zaburzenia czucia (np. w porażeniach lub neuropatii cukrzycowej). U zdrowego człowieka ucisk jest odbierany przez czuciowe zakończenia nerwowe, co powoduje uczucie niewygody i prowadzi do podświadomej zmiany pozycji ciała. Po urazach z towarzyszącymi porażeniami pacjent nie doświadcza niewygody, nie ma więc czynnika ostrzegawczego. Kolejnymi czynnikami są: zaburzenia funkcjonowania niektórych narządów (w tym m.in. niedożywienie, odwodnienie, niedokrwistość, zaburzenia gospodarki białkowej – głównie niedobór albuminy, niedobory niektórych witamin, zaburzenia przyswajania składników pokarmowych). Jednak najczęstszym i najważniejszym czynnikiem przyczynowym odleżyn jest ograniczenie aktywności ruchowej i mobilności.
Gdzie najczęściej powstają odleżyny?
Odleżyna może powstać w każdym miejscu ciała poddanym działaniu ucisku, zwłaszcza tam, gdzie warstwa między tkanką kostną a skórą jest cienka. Najczęściej odleżyny tworzą się w tzw. niskich punktach, czyli miejscach położonych znacznie poniżej osi ciała. Wyróżnia się ok. 20 miejsc newralgicznych narażonych na rozwój odleżyn. Są to: kość krzyżowa, kość ogonowa, guzy kulszowe, boczna powierzchnia kości udowej, boczny brzeg stopy, kostka boczna stopy, żebro, kość ramienna, ucho, łokieć, pięta, kręgosłup, łopatka, tył głowy, palce stopy, rzepka, krocze – moszna, żebro przyśrodkowe, mostek, kość policzkowa. Siły ucisku działają w miejscach w pobliżu wyniosłości kostnych i tam są najbardziej skumulowane. Dlatego też odleżyny powstaną nie tylko w pozycji leżącej na plecach, ale i siedzącej oraz leżącej bocznej. 70% wszystkich odleżyn jest zlokalizowanych od pasa w dół, szczególnie w obrębie miednicy i stawów biodrowych. Duża podatność obręczy miednicznej na uszkodzenie w wyniku zaburzeń ukrwienia jest związana z jej budową: duże kości i mięśnie, cienka tkanka podskórna w porównaniu z pozostałymi tkankami, cienka i wrażliwa skóra.
Leczenie odleżyn
Aby fizjologiczny proces gojenia odleżyn przebiegał prawidłowo, należy wyeliminować możliwie największą liczbę czynników, które będą go opóźniały. Przede wszystkim konieczne jest usunięcie przyczyny, która spowodowała odleżyny, oraz elementów hamujących proces gojenia, czyli martwicy i infekcji. Tkanki martwicze można usunąć w sposób zachowawczy, np. stosując środki enzymatyczne, które powodują rozpuszczanie martwicy, lub chirurgiczny. Po wyeliminowaniu przyczyn i czynników hamujących fizjologiczny proces gojenia odleżyn należy zastosować właściwe materiały opatrunkowe, które przyspieszą gojenie się rany. Badania pokazują, że szybsze i skuteczniejsze jest postępowanie zgodne z koncepcją „wilgotnego leczenia ran”. Zamknięcie powierzchni rany specjalnymi półprzepuszczalnymi, pochłaniającymi nadmiar wysięku opatrunkami pozwala na przyspieszenie leczenia nawet o 30-40%. Preparaty odkażające oraz specjalne opatrunki, tzw. aktywne:
- nie naruszają rany w procesie gojenia (tzw. zapewnienie fizycznej ciągłości rany), gwarantują prawidłową termoregulację, pochłaniają wysięk;
- chronią przed infekcją; nie powodują reakcji odrzucenia (supresji ziarniny, wytwarzania włóknika); są hipoalergiczne i zapewniają prawidłową wymianę gazów;
- utrzymują odpowiednią wilgotność rany, co przyspiesza jej prawidłowe gojenie się, a co najważniejsze, blokują drogę bakteriom i drobnoustrojom z zewnątrz, a jednocześnie są przepuszczalne dla gazów.
Aktywne opatrunki dzięki wchłanianiu nadmiaru wilgoci przeciwdziałają maceracji czyli rozpulchnieniu naskórka. Są trwałe, bezpieczne i hipoalergiczne. Odleżyny należy odkażać podchlorynami, związki te są bezpieczne, można je stosować przewlekle i bezpośrednio na ranę. Spośród dostępnych w aptekach preparatów ponadtlenkowych z grupy związków zawierających niskostężone mieszaniny podchlorynu sodu, występujących w różnych postaciach, warto wybierać roztwory do oczyszczania i przemywania ran, które działają nawilżająco i zapobiegają powstawaniu infekcji, wodne roztwory oksydantów o szerokim działaniu przeciwdrobnoustrojowym. Produkty te wskazane są do stosowania na rany ostre, przewlekłe i zainfekowane m.in.: owrzodzenia, rany wywołane zespołem stopy cukrzycowej, odleżyny.
Dobre rozwiązanie
To bez wątpienia preparaty z 2% kompleksem srebra TIAB – dostępne bez recepty w postaci kremu lub sprayu. Mają silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, tworząc barierę chroniącą rany przed zakażeniem, a srebro przyspiesza działanie regeneracyjne na tkanki i skórę. Ponadto dimetikon i składniki podłoża kremu ograniczają utratę wody z rany, zapobiegają maceracji skóry wokół rany i powstawaniu blizn. Krem z kompleksem srebra TIAB ma w swoim składzie także witaminę E – najsilniejszy z naturalnych przeciwutleniaczy, która neutralizuje działanie wolnych rodników tlenowych i stanowi ważną rolę w procesie odbudowy i regeneracji skóry. Zdarza się jednak, że środek w formie kremu czy maści nie dla każdego okaże się najlepszym wyborem. W takim przypadku zaleca się stosowanie tzw. suchego sprayu ze srebrem TIAB. Jego aplikacja jest wyjątkowo prosta, można go bowiem nałożyć na ranę, unikając przy tym bezpośredniego kontaktu z powierzchnią rany. Spray dla efektywnego działania należy aplikować z zachowaniem odległości ok 20 centymetrów. Atutem jest też wielofunkcyjność kemu i sprayu. Można je stosować na różnego rodzaje oparzenia (słoneczne, termiczne, chemiczne czy też uszkodzoną skórę po radio- i chemioterapii). Srebro TIAB sprawdzi się w leczeniu owrzodzeń i odleżyn, leczeniu ran ciętych i stanów zapalnych skóry wywołanych infekcją grzybiczą lub bakteryjną.
Jak zapobiegać powstawaniu odleżyn?
- Codziennie należy uważnie oglądać ciało chorego, zwłaszcza w miejscach podatnych na tworzenie się odleżyn, sprawdzając czy nie pojawiają się np. zaczerwienienia. Nie wolno lekceważyć nawet małych zaczerwienień, drobnych otarć naskórka i skaleczeń.
- Myć skórę ciepłą wodą, stosując delikatne, hipoalergiczne środki i mydła (szare, dziecięce, o pH = 5,5). Aby zapobiec nadmiernemu wysuszaniu skóry, po kąpieli należy stosować środki nawilżające: oliwę, olej parafinowy, 0,5% krem propolisowy, specjalistyczne preparaty w formie kremów wzmacniające skórę z kwasem hialuronowym i olejem konopnym lub ze srebrem TIAB, który ma powłokę silikonową zmniejszającą miejscowy ucisk i hamuje macerację skóry. Kwaśne pH skóry hamuje rozwój bakterii. Unikać silnych kosmetyków (środki perfumowane wysuszają skórę i mają działanie alergizujące), łącznego stosowania środków natłuszczających i pudru (mogą utworzyć na skórze rodzaj skorupy zwiększającej ucisk) oraz stosowania spirytusu, ponieważ uszkadza naskórek. W sposób szczególny należy dbać o higienę i czystość miejsc intymnych (regularne oczyszczanie z moczu, kału).
- Kolejnym elementem prewencyjnym jest stosowanie sprzętu pomocniczego, takiego jak materace przeciwodleżynowe różnych klas, dostosowane do stopnia zagrożenia. Dla osób unieruchomionych najlepszy będzie pneumatyczny – wyposażony w pompę, która wtłacza powietrze do komór materaca i co jakiś czas przetłacza je między nimi. W ten sposób masuje ciało, poprawiając jego ukrwienie i jednocześnie zapewnia stałą zmianę punktów podparcia, zapobiegając długotrwałemu uciskowi. Osobom w lepszej kondycji wystarczą materace statyczne, np. piankowe, granulowe lub żelowe. Specjalistyczne materace przeciwodleżynowe ograniczają rozwój odleżyn nawet o 60% w porównaniu ze standardowymi materacami szpitalnymi. Stosuje się je w celu zmniejszenia ciśnienia międzypowierzchniowego i tym samym ciśnienia śródtkankowego do poziomu fizjologicznego.
