Odwodnienie to bardzo poważny stan, w którym ilość wody w organizmie spada do niebezpiecznego poziomu, zaburzając jego prawidłowe funkcjonowanie. Długotrwałe odwodnienie może zagrażać zdrowiu, a nawet życiu.
Na starcie życia w organizmie człowieka znajduje się aż 75% wody. Z wiekiem ta ilość ulega zmniejszeniu, osiągając po 60. roku życia ok. 54% u mężczyzn i 46% u kobiet. Aby organizm mógł funkcjonować prawidłowo, powinniśmy pić około 2 litrów wody dziennie.
Woda jest składnikiem niezbędnym do życia każdego organizmu, stanowi materiał budulcowy wszystkich jego komórek i tkanek. Jest odpowiednim środowiskiem do zachodzenia większości procesów metabolicznych, uczestniczy w transporcie wewnątrzustrojowym składników pożywienia oraz bierze udział w regulacji temperatury ciała. Usuwa produkty przemiany materii z organizmu, stanowi rozpuszczalnik dla większości związków chemicznych, bierze udział w procesie trawienia, ma korzystny wpływ na ilość soków trawiennych oraz zapewnia właściwe działanie enzymów układu pokarmowego. Odpowiedni poziom wody w organizmie chroni też narządy wewnętrzne, m.in. nawilża gałkę oczną oraz stawy.
Gdy stan wody w organizmie spada do niebezpiecznego poziomu, zaburzając jego prawidłowe funkcjonowanie, mamy do czynienia z odwodnieniem – stanem zagrażającym zdrowiu, a nawet życiu.
Przyczyny odwodnienia
Przyczyn odwodnienia może być kilka. Najczęściej dochodzi do niego w wyniku innych dolegliwości, z którymi boryka się organizm, takich jak np.:
- biegunka,
- wymioty,
- długotrwała wysoka gorączka,
- choroby nerek,
- cukrzyca,
- hipotonia (niedociśnienie tętnicze krwi),
- choroba Parkinsona (jednym z symptomów są zaburzenia połykania, które mogą powodować niechęć do przyjmowania płynów i pokarmów),
- niedożywienie.
Do odwodnienia organizmu może dojść podczas letnich upałów. Organizm szybko traci wodę i elektrolity w wyniku pocenia. Jeśli płyny nie są regularnie uzupełniane, może dojść do zaburzeń w gospodarce wodnej. Na upały najbardziej wrażliwe są osoby starsze, osoby z nadwagą, niepełnosprawni, małe dzieci oraz osoby przyjmujące środki moczopędne. Zbyt mała ilość wody początkowo daje bardzo nieswoiste objawy w postaci m.in. osłabienia, zmęczenia czy bólu głowy. Pragnienie pojawia się dopiero przy odwodnieniu rzędu od 1,5 do 2%, kiedy to utrudnione jest normalne funkcjonowanie i spada wydolność fizyczna.
Do innych przyczyn odwodnienia organizmu można zaliczyć również spożywanie zbyt dużych ilości soli i środków o działaniu odwadniającym, czyli np. kofeiny czy alkoholu, a także długotrwały i intensywny wysiłek fizyczny.
Rodzaje odwodnienia
Wyróżnia się trzy rodzaje odwodnienia: hipertoniczne, izotoniczne i hipotoniczne. Odwodnienie hipertoniczne charakteryzuje się większą utratą wody niż elektrolitów, hipotoniczne – przewagą utraty elektrolitów, a izotoniczne spowodowane jest utratą takich samych ilości wody oraz elektrolitów. Aby organizm funkcjonował prawidłowo musi być zachowana równowaga wodno-elektrolitowa. Jeśli ulegnie ona zaburzeniu, dochodzi do zakłócenia procesów metabolicznych (przede wszystkim pracy serca i układu nerwowego), które może przyczynić się nawet do zagrożenia życia człowieka.
Objawy
Do objawów poważnego stanu odwodnienia należą: bóle i zawroty głowy, zaburzenia świadomości i widzenia, przyspieszenie akcji serca, uczucie osłabienia, senność, zmęczenie, utrata elastyczności skóry, zapadnięte gałki oczne (tzw. enoftalmia, stan, w którym gałka oczna cofa się w głąb oczodołu), zaparcia, suchość błon śluzowych i skóry, skąpomocz, niepokój, pobudzenie, pogorszenie pamięci krótkotrwałej.
Charakterystycznymi oznakami odwodnienia są również: zmniejszona ilość i ciemna barwa moczu, zmniejszone pocenie, skurcze mięśni, dreszcze, bladość. Zbyt mała ilość wody w organizmie prowadzi do zaburzeń trawienia, zwiększa ryzyko infekcji i zapalenia pęcherza moczowego oraz nerek. 15-procentowe odwodnienie stanowi zagrożenie dla życia i zakończyć może się śmiercią.
Oznaki odwodnienia
Uczucie pragnienia. Gdy zaczynamy odczuwać pragnienie, należy jak najszybciej wypić szklankę wody, najlepiej mineralnej, niegazowanej. Kiedy pojawia się silne pragnienie, najlepiej sięgnąć po specjalne płyny izotoniczne i nawadniające, które zawierają niezbędne dla organizmu elektrolity. Są one dostępne w aptekach bez recepty i warto się w nie zaopatrzyć przed udaniem się na plażę, czy planowanym intensywnym treningiem. Pragnieniu towarzyszy również zmniejszona ilość śliny lub jej brak. Usta stają się suche i spierzchnięte, ponieważ brak wody w skórze znacznie zmniejsza jej elastyczność i jędrność.
Kolor moczu. Trudno przeoczyć zmianę koloru oddawanego moczu – ze słomkowej na ciemnożółtą. Zmniejsza się też znacznie ilość oraz częstość mikcji. Dzieje się tak z powodu niewystarczającego poziomu wody potrzebnej do wypłukania toksyn przez układ moczowy. Nerki, aby utrzymać prawidłowe ciśnienie krwi i odpowiedni poziom elektrolitów, zwracają część wody z powrotem do organizmu. Ciemna barwa moczu wynika z „przeładowania” go toksynami i zbędnymi produktami przemiany materii. To poważne ostrzeżenie, aby szybko nawodnić organizm. Stan odwodnienia sprzyja powstawaniu kamieni nerkowych.
Ból głowy, senność, zmęczenie. Woda zawarta w płynie mózgowo-rdzeniowym chroni mózg przed nagłymi wstrząsami oraz uszkodzeniami mechanicznymi. Jeśli na skutek odwodnienia jest jej za mało, zmniejsza się również ilość płynu mózgowo-rdzeniowego. Pojawiają się ból i zawroty głowy, dezorientacja i uczucie zmęczenia. Złe samopoczucie i osłabienie wynika również ze zmniejszenia objętości krwi krążącej (a właściwie płynu krążącego), spowodowane utratą wody w organizmie, co skutkuje obniżeniem ciśnienia tętniczego krwi. Serce do utrzymania prawidłowego ukrwienia mózgu musi zużyć więcej energii. Odczuwamy przez to osłabienie i senność.
Odwodnienie prowadzi również do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. Obniżenie stężenia elektrolitów, głównie potasu i magnezu we krwi, może powodować zaburzenia pracy serca i układu nerwowego. Za huśtawkę nastrojów (od przygnębienia do złości, a nawet fantazjowania) i problemy z koncentracją oraz pamięcią również odpowiada odwodnienie – objawy te wynikają z nieprawidłowego funkcjonowania układu nerwowego.
Zapadnięte gałki oczne. Osoby odwodnione mają zapadnięte gałki oczne, natomiast u niemowląt obserwuje się zapadnięcie ciemiączka. Jest to spowodowane ubytkiem wody w chrząstkach stawowych, które składają się z 65–80% wody oraz zmniejszeniem elastyczności skóry. Odwodnieniu towarzyszą też bóle mięśni i stawów. Ponadto bolesne skurcze i drżenie mięśni, co wywołane jest spadkiem stężenia magnezu. Zmiana elastyczności skóry stanowi dobry wskaźnik odwodnienia: jeśli złapiemy ją palcami i uniesiemy w górę, a następnie puścimy, powinna szybko powrócić na swoje miejsce. Jeśli tak się nie dzieje, to znaczy, że organizm jest odwodniony.
Zaparcia. Odwodnienie zaburza trawienie, co może powodować zaparcia. Woda powoduje, że stolec ma odpowiednią konsystencję, ułatwiającą jego wydalanie. Gdy jest jej w jelitach za mało, trawienie nie przebiega w sposób prawidłowy, a stolec staje się twardy i zbity, nie mogąc przemieszczać się swobodnie w układzie trawiennym. Konieczne jest regularne uzupełnianie ubytku wody. Trzeba ją pić małymi łykami przez cały dzień. Wypijanie dużej ilości wody jednym haustem nie jest skuteczne i nie nawadnia organizmu. Porcję dobową warto podzielić na szklanki i zacząć zaraz po przebudzeniu, na czczo.
Kawy i herbaty nie należy wliczać do płynów nawadniających, ponieważ zwiększają one diurezę, a więc działają odwadniająco. Podczas biegunki i wymiotów trzeba szczególnie dbać o uzupełnianie ubytku wody. Najlepiej przyjmować wtedy specjalne płyny nawadniające, zawierające elektrolity. Specyfiki te dostępne są w aptekach bez recepty.
Remedium na odwodnienie
Odwodnienie organizmu jest stanem bardzo niebezpiecznym, dlatego ważne jest szybkie i skuteczne działanie. Jeżeli mamy do czynienia z lekkim odwodnieniem, możemy przeciwdziałać mu samodzielnie. Wystarczy uzupełnić poziom wody w organizmie przyjmując odpowiedniej ilości płyny. Dzienne zapotrzebowanie wody dla osoby dorosłej wynosi minimum 2–2,5 l. Dokładna ilość wody, którą w ciągu dnia powinno się wypić, zależy m.in. od płci, wagi, wieku czy zakresu aktywności fizycznej. Ważna jest odpowiednia dieta. W okresie letnim należy sięgać po świeże owoce i warzywa, ponieważ są one cennym źródłem nie tylko niezbędnych witamin i minerałów, ale także właśnie wody. Dobrym źródłem płynów są zupy. Warto sięgnąć także po elektrolity, które nie tylko nawodnią organizm, ale też uzupełnią poziom jonów soli. W sytuacji, gdy odwodnienie organizmu osiągnie wyższy poziom, konieczne jest zgłoszenie się po fachową pomoc.
Odwodnienie jest bardzo poważnym w skutkach stanem organizmu zagrażającym zdrowiu, a nawet życiu. Aby nie dopuszczać do takich sytuacji należy wyrobić w sobie nawyk ciągłego picia wody – w odpowiedniej ilości. O tej porze roku jest to szczególnie ważne.