Odwodnienie to bardzo poważny stan, w którym poziom wody w organizmie spada do niebezpiecznego poziomu, zaburzając jego prawidłowe funkcjonowanie. Długotrwałe odwodnienie może zagrażać zdrowiu, a nawet życiu.
Woda stanowi od 45 do 80% masy ciała człowieka. Wchodzi w skład wszystkich tkanek i narządów, bierze udział niemal w każdym procesie zachodzącym w organizmie. Stanowi odpowiednie środowisko dla większości procesów metabolicznych, jest materiałem budulcowym komórek i tkanek, bierze udział w transporcie wewnątrzustrojowym składników pożywienia, a także odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji temperatury ciała.
Jej ilość jest zależna od wielu czynników, w tym płci i wieku – im starszy organizm, tym mniej zawiera wody. U noworodka jest to średnio 74%, u dorosłej kobiety 50% i 59% u mężczyzny, natomiast u seniorów obserwuje się spadek zawartości całkowitej ilości wody nawet o 15% w stosunku do osoby dorosłej. Niedostateczna podaż wody szybko może doprowadzić do zachwiania równowagi wewnątrzustrojowej, czyli homeostazy, a w konsekwencji do poważnych zaburzeń stanu zdrowia. Wśród osób szczególnie narażonych na odwodnienie wymienia się głównie dzieci oraz osoby w wieku podeszłym. Proces starzenia się organizmu i związane z tym zmniejszenie zawartości wody w ustroju oraz gorsze funkcjonowanie poszczególnych narządów (w tym nerek oraz ośrodka pragnienia w mózgu) ułatwiają występowanie zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Liczne schorzenia i zażywane w związku z nimi leki nasilają zaburzenia homeostazy.
Najczęstszą przyczyną nadmiernej utraty elektrolitów jest nieodpowiednio dopasowana do wieku i stanu pacjenta farmakoterapia lekami moczopędnymi. Należy zwrócić również uwagę na skłonność osób starszych do zażywania z powodu zaparć różnego rodzaju środków przeczyszczających, bez konsultacji z lekarzem. Niewłaściwe stosowanie środków osmotycznych szybko może doprowadzić do dehydratacji i poważnych zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej.
Zmniejszonemu przyjmowaniu płynów sprzyja też unieruchomienie lub ograniczenie sprawności ruchowej. Zdarza się, że osoby starsze świadomie rezygnują z przyjmowania płynów, aby uniknąć częstego korzystania z toalety, które może sprawiać ból, np. przy chorobie zwyrodnieniowej stawów. Ponadto osoby w podeszłym wieku mają także znacznie mniejszą zdolność termoregulacji, więc podczas wysokich temperatur bardzo szybko dochodzi u nich do zagrażającego życiu odwodnienia.
Przyczyny odwodnienia
Najczęściej do utraty wody dochodzi w wyniku innych dolegliwości chorobowych z którymi boryka się organizm, takie jak biegunki, wymioty, nadmierna potliwość, niewydolność nerek, cukromocz. Choroby, którym towarzyszy podwyższona temperatura ciała lub gorączka, choroba Parkinsona, Alzhaimera, cukrzyca, udar mózgu, a nawet otyłość mogą zaburzać gospodarkę wodną organizmu, prowadząc do odwodnienia. Niektóre leki, jak np. często przyjmowane bez konsultacji z lekarzem środki przeczyszczające lub leki moczopędne mogą być przyczyną odwodnienia. Na stan gospodarki wodnej w organizmie wpływa również dieta – uboga w warzywa i owoce, a bogata w sól będzie zwiększać ryzyko nadmiernej utraty wody.
Jak rozpoznać odwodnienie?
Głównymi objawami utraty wody u osób starszych są bóle i zawroty głowy, suchość skóry i błon śluzowych, skąpomocz, zaparcia, osłabienie, omdlenia, problemy z koncentracją i zaburzenia pamięci, a nawet tachykardia. Jednak odwodnienie to nie tylko nadmierna utrata wody z organizmu, ale także rozpuszczonych w niej elektrolitów – naładowanych dodatnio lub ujemnie jonów pierwiastków niezbędnych do funkcjonowania organizmu. Elektrolity przyczyniają się m.in. do utrzymania odpowiedniego pH płynów ustrojowych, pomagają w transporcie wody po organizmie, przewodzą impulsy nerwowe i pozwalają na skurcze/rozkurcze mięśni, w tym serca. Najważniejszymi elektrolitami są sód, potas, magnez, chlorki, wapń i żelazo.
Zaburzenia wodno-elektrolitowe
W zależności od charakteru zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej, które wpływają na molalność płynów ustrojowych, wyróżniamy następujące rodzaje odwodnienia:
- hipertoniczne – charakteryzujące się większą utratą wody niż elektrolitów,
- hipotoniczne – cechujące się przewagą utarty elektrolitów,
- izotoniczne – spowodowane utratą równoważnych ilości wody i elektrolitów.
Aby organizm funkcjonował prawidłowo musi być zachowana równowaga wodno-elektrolitowa. Jeśli ulegnie ona zaburzeniu, dochodzi do zakłócenia procesów metabolicznych (przede wszystkim pracy serca i układu nerwowego), które może przyczynić się nawet do zagrożenia życia człowieka.
Zapobieganie
Przy odwodnieniu najlepszym rozwiązaniem, oprócz przyjmowania wody małymi porcjami w ciągu całego dnia, są doustne płyny nawadniające o odpowiedniej osmolarności, zawierające w swoim składzie mieszaninę elektrolitów oraz glukozę. odwodnieniu. Szczególnie teraz, w okresie zwiększonej zapadalności na różnego rodzaju infekcje, którym może towarzyszyć gorączka sprzyjająca odwodnieniu warto pamiętać o środkach nawadniających dla seniorów, którzy są grupą szczególnie narażoną. Odwodnienie z kolei może zwiększać ryzyko działań niepożądanych leków przeciwgorączkowych, w szczególności paracetamolu.
U osób w podeszłym wieku łatwo można przeoczyć objawy odwodnienia, dlatego niezmiernie ważne jest stosowanie odpowiedniej profilaktyki. Aby zapobiec odwodnieniu należy:
- zapewnić stały i łatwy dostęp do płynów osobom sprawnym fizycznie i psychicznie oraz poić pacjentów ze znacznymi deficytami funkcji poznawczych;
- informować starszych ludzi o konieczności wypijania w ciągu dnia co najmniej 1,5 l płynów, nawet przy braku pragnienia (zaleca się częstsze picie mniejszych ilości płynów);
- przypominać, że woda znajduje się także w świeżych warzywach i owocach oraz zachęcać do ich spożywania;
- unikać napojów działających odwadniająco. Kawa i herbata zawierające alkaloidy purynowe (kofeinę, teofilinę) działają moczopędnie, więc powinny ograniczane;
- monitorować pacjentów przyjmujących leki diuretyczne, dobierać dawki stosowanie do ich wieku i stanu klinicznego.
